TRADYCJA MAZOWSZA powiat grodziski Przewodnik subiektywny Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki Agencja Wydawnicza „Egros” Warszawa 2011 ppowiatowiat grodziski.inddgrodziski.indd 1 22013-04-04013-04-04 08:31:3708:31:37 Autor: Krzysztof B¹ka³a T³umaczenie na jêzyk angielski: Marta W¹sowska Redaktor serii: Marta Majka-Biskup (MCKiS) Redakcja: Ma³gorzata Gucman Redakcja techniczna: Tomasz Grochowski Zdjêcia: Krzysztof Gucman, Krzysztof B¹ka³a Mapa: Wojciech Zalewski W ksi¹¿ce wykorzystano zdjêcia autorstwa Teresy ¯ó³towskiej ze zbiorów Fundacji im. Józefa Che³moñskiego, zdjêcia ze zbiorów Milanowskiego Centrum Kultury, Urzêdu Gminy Jaktorów, Urzêdu Gminy ¯abia Wola, Narodowego Archiwum Cyfrowego, FOTONOVEJ Agencji Praso- wej, Gimnazjum nr 3 im. Leonida Teligi w Grodzisku Mazowieckim Opracowanie grafi czne serii: Studio Komar, www.komar.com.pl ISBN 978-83-60623-88-6 ISBN 978-83-89986-82-5 © Copyright by Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki and authors Wydawca Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki ul. Elektoralna 12 00-139 Warszawa www.mckis.waw.pl Agencja Wydawnicza „Egros” s.c. ul. Skar¿yñskiego 6 A 02-377 Warszawa tel. 22 823 48 78 fax 22 659 43 14 e-mail: [email protected] www.egros.pl 2 Tradycja Mazowsza ppowiatowiat grodziski.inddgrodziski.indd 2 22013-04-04013-04-04 08:31:3808:31:38 Spis treści Od Wydawcy .........................................................................................................................5 Wstêp ....................................................................................................................................7 Po³o¿enie i dane statystyczne ..........................................................................................7 Rys historyczny ..............................................................................................................7 Prehistoria i staro¿ytnośæ...........................................................................................7 Dalsze dzieje .............................................................................................................8 Środowisko przyrodnicze ..................................................................................................... 13 Dziedzictwo kulturowe regionu ...........................................................................................19 Kultura niematerialna ..................................................................................................19 Heraldyka ziemska .......................................................................................................19 Wybrane zas³u¿one postacie z powiatu grodziskiego ......................................................22 Józef Che³moñski ....................................................................................................23 Leonid Teliga ...........................................................................................................25 Folklor.................................................................................................................................27 Mazowszañskie piosenki z powiatu Grodzisk Mazowiecki ............................................27 Podania ludowe z Milanówka i okolic ...........................................................................29 Przewodnik subiektywny po powiecie grodziskim ................................................................31 Adamowizna ................................................................................................................31 Baranów .......................................................................................................................33 Bartoszówka .................................................................................................................35 Bo¿a Wola ....................................................................................................................36 Budy Zosine .................................................................................................................37 Chlebnia ......................................................................................................................40 Gole .............................................................................................................................42 Grodzisk Mazowiecki ...................................................................................................44 Grzegorzewice ..............................................................................................................55 Grzmi¹ca .....................................................................................................................58 Izdebno Kościelne ........................................................................................................60 Jaktorów .......................................................................................................................64 Kaski ............................................................................................................................67 Kraśnicza Wola .............................................................................................................72 Ksi¹¿enice ....................................................................................................................74 Miêdzyborów ...............................................................................................................75 Milanówek ...................................................................................................................77 Odradno Wola ..............................................................................................................83 Ojcówek .......................................................................................................................84 Ojrzanów .....................................................................................................................86 Opypy ..........................................................................................................................88 Osowiec .......................................................................................................................90 Petrykozy .....................................................................................................................91 Powiat grodziski 3 ppowiatowiat grodziski.inddgrodziski.indd 3 22013-04-04013-04-04 08:31:3808:31:38 Podkowa Leśna .............................................................................................................94 Radonie ...................................................................................................................... 102 Siestrzeñ .................................................................................................................... 104 Sku³y .......................................................................................................................... 106 Wyprys ........................................................................................................................ 111 ¯abia Wola .................................................................................................................113 ¯elechów ...................................................................................................................116 ¯uków .......................................................................................................................121 Oferta kulturalna i turystyczna ..........................................................................................124 Informacja turystyczna ...............................................................................................123 Wycieczki po powiecie ................................................................................................126 Imprezy ...................................................................................................................... 133 Gospodarstwa agroturystyczne ...................................................................................135 Welcome to Grodzisk County ............................................................................................ 136 Illustrations ....................................................................................................................... 138 Indeks geografi czny............................................................................................................ 144 Defi nicje ........................................................................................................................... 147 Bibliografi a ........................................................................................................................ 149 4 Tradycja Mazowsza ppowiatowiat grodziski.inddgrodziski.indd 4 22013-04-04013-04-04 08:31:3808:31:38 Od Wydawcy d 2004 r. Mazowieckie Centrum Kultu- wani Czytelnicy bez trudu rozszerz¹ swoj¹ O ry i Sztuki publikuje kolejne tomy z serii wiedzê w tym zakresie, siêgaj¹c do publikacji, „Tradycja Mazowsza”. S¹ to monografi czne których tytu³y autorzy zamieszczaj¹ w biblio- opracowania, w których prezentowane s¹ wa- grafi i. Ksi¹¿ka zawiera te¿ indeks geografi cz- lory historyczne i etnografi czne powiatów wo- ny, a na koñcu Defi nicje – określenia pojêæ jewództwa mazowieckiego. Cel jest ambit- dotycz¹cych dziedzictwa kulturowego; s³owa, ny, a przy tym trudny – nie tylko ze wzglêdu które wymagaj¹ zdefi niowania oznaczamy na liczbê tomów, jak¹ chcemy wydawaæ w ca- w tekście gwiazdk¹ (*). ³ym cyklu, ale przede wszystkim