PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY KRZYSZTOF WROTEK G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Polski pó³nocnej i pó³nocno-wschodniej — S. LISICKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Sadowne (453) (z 1 fig., 2 tab. i 6 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2007 Autor: Krzysztof WROTEK Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyñska 39, 03–908 Warszawa Redakcja merytoryczna: Agnieszka PRZYGODA Pañstwowy Instytut Geologiczny ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Tadeusz PERYT ISBN 978-83-7538-003-3 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu..........................................10 III. Budowa geologiczna .................................................13 A. Stratygrafia.....................................................13 1. Kreda ......................................................14 a. Kreda górna .................................................14 Mastrycht .................................................14 2. Paleogen ....................................................14 a. Paleocen? ..................................................14 b. Eocen? ...................................................15 c. Oligocen? ..................................................15 3. Neogen .....................................................16 a. Miocen ...................................................16 4. Czwartorzêd ..................................................16 a. Plejstocen ..................................................17 Zlodowacenie najstarsze ..........................................17 Zlodowacenie Narwi ..........................................17 Stadia³ dolny ............................................17 Interstadia³ .............................................18 Stadia³ górny ............................................19 Interglacja³ augustowski ..........................................19 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................20 Zlodowacenia Nidy ..........................................20 Interglacja³ ma³opolski.........................................21 3 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................21 Interglacja³ ferdynandowski ......................................22 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................22 Interglacja³ wielki .............................................23 Interglacja³ mazowiecki ........................................23 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................25 Zlodowacenie Odry ..........................................25 Interglacja³ lubawski ..........................................27 Zlodowacenie Warty ..........................................29 Stadia³ dolny ............................................29 Stadia³ œrodkowy ..........................................30 Interglacja³ eemski .............................................32 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................34 Zlodowacenie Wis³y ..........................................34 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................35 c. Holocen ...................................................35 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................36 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................36 IV. Podsumowanie ....................................................41 Litreratura ......................................................42 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 Tablica III — Przekrój geologiczny C–D Tablica IV — Przekrój geologiczny E–F Tablica V — Rozpoznanie sytuacji geologicznej kopalnego zbiornika jeziornego z okresu interglacja³u eemskiego i zlodowacenia Wis³y w Zambrzyñcu Tablica VI — Profile sond dokumentuj¹cych osady interglacja³u eemskiego wystêpuj¹ce w niektórych zag³êbieniach wytopiskowych 4 I. WSTÊP Granice obszaru arkusza Sadowne wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 21°45’–22°00’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 52°30’–52°40’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Omawiany teren wed³ug Kondrackiego (2002) obejmuje fragment Doliny Dolnego Bugu, wschodni¹ czêœæ Rów- niny Wo³omiñskiej oraz pó³nocny skraj Wysoczyzny Siedleckiej. Administracyjnie teren arkusza Sadowne znajduje siê w województwie mazowieckim, na tere- nie powiatów: wyszkowskiego (gminy Brañszczyk), wêgrowskiego (gmin: Sadowne, £ochów, Sto- czek i Miedzna), soko³owskiego (gminy Kosów Lacki) i ostrowskiego (gminy Ma³kinia Górna). Arkusz Sadowne Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 zosta³ opracowany w opar- ciu o projekt prac geologicznych zatwierdzony przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Natu- ralnych i Leœnictwa decyzj¹ KOK/15/97 z dnia 22.04.1997. Zdjêcie geologiczne ca³ego obszaru zosta³o wykonane przez autora w latach 1998–2000. W trakcie prac terenowych wykonano i sprofilowano: 501 sond mechanicznych WH (W) o g³êbokoœci od 2,4 do 17,0 m (³¹cznie 1982,9 m), 676 sond rêcznych o g³êbokoœci od 2,3 do 4,5 m (³¹cznie 1749,6 m), wykonano równie¿ 16 wierceñ sond¹ Geoprobe o g³êbokoœci od 4,6 do 14,4 m (³¹cznie 92,0 m). Sondy Geoprobe by³y wy- konane, jak najbli¿ej wczeœniej wykonanych sond WH, g³ównie dla sprecyzowania profili osadów organicznych. Ponadto opisano 33 ods³oniêcia, wkopy i rowy o g³êbokoœci do 7 m. £¹czna liczba punktów dokumentacyjnych na obszarze arkusza wynosi 1226, czyli na 1 km2 przypada œrednio oko³o cztery punkty (tab. 1). Materia³ dokumentacyjny zebrany w trakcie prac terenowych uzupe³niono: 27 profilami otworów hydrogeologicznych, 153 profilami otworów surowcowych i geologiczno-in¿ynierskich oraz profilami sond i otworów wykonanych w celu udokumentowania torfowisk (12 opracowañ). Wykorzystano rów- nie¿ wyniki badañ geofizycznych uzyskane w ramach prac nad badanym obszarem. Cel badañ by³ ró¿ny. G³ównie dotyczy³y one rozpoznania utworów czwartorzêdu (ok.1/3 ich ca³kowitej mi¹¿szoœci). Wykorzystano równie¿ inne prace o wiêkszym zasiêgu (Graniczny i in.1995). 5 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych Numer punktu Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi punktu* (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku geologicznej terenowym 1 2 34 567 1 Sr-355a sr Ociête 95,0 2,5 piaski tarasów nadzalewowych 2 W-52a sm Orze³ek 109,0 8,0 torfy interglacja³u eemskiego 3 Sr-138 sr Sadowne — przejazd PKP 108,3 2,1 piaski tarasów nadzalewowych 4 Sr-174 sr Mrozowa Wola 107,0 2,1 piaski tarasów nadzalewowych 5 W-337 sm Sokó³ka 108,0 2,4 osady organiczne interglacja³u eemskiego osady organiczne interglacja³u eemskiego 6 W-361 sm Ukazy 112,0 3,0 (nieprzewiercone) osady organiczne interglacja³u eemskiego 7 W-387 sm Ukazy–Bojewo 113,0 2,8 (nieprzewiercone) osady organiczne interglacja³u eemskiego 8 W-263 sm Bojewo 119,0 9,0 (przewiercone) gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego zlo- 9 W-282 sm Polkowo 111,0 2,2 dowacenia Warty torfy interglacja³u eemskiego i piaski ta- 10 W-284 sm Polkowo 110,0 2,4 rasu nadzalewowego w dolinie rzeki Ugoszcz gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego 11 W-58 sm Stoczek–Grabiny 115,0 3,0 (Wkry) zlodowacenia Warty, w rejonie miejscowoœci Grabiny torfy holoceñskie na namu³ach intergla- 12 W-304 sm Brzózka 115,0 2,4 cja³u eemskiego osady organiczne interglacja³u eemskiego 13 W-306a sm Stare Lipki 118,0 2,4 w dolinie Ugoszczy namu³y interglacja³u eemskiego w dolinie 14 W-419 sm Stare Lipki 116,0 2,4 Ugoszczy torfy interglacja³u eemskiego w krawêdzi 15 W-473 sm Stare Lipki–Podborze 130,0 2,8 wysoczyzny wytopisko wype³nione materia³em piasz- 16 W-34 sm Baczki–Ostrówek 111,0 6,0 czysto-¿wirowym, zjawisko bocznej termoerozji Geo- osady interglacja³u eemskiego udokumen- 17 so Gajówka Zachodnia 111,0 7,2 Gajówka Zachodnia towane palinologicznie 18 W-212 sm Stoczek – las 123,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego 19 Geo-Stoczek so Stoczek – stacja paliw 119,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego osady organiczne interglacja³u eemskiego 20 W-432 sm Wycech 119,0 2,4 w dolinie Ugoszczy osady organiczne interglacja³u eemskiego 21 W-492 sm Kolonia Ugoszcz 124,0 2,4 w dolinie Ugoszczy osady organiczne interglacja³u eemskiego 22 W-12 sm Twarogi 112,0 6,8 przebadane palinologicznie szczegó³owo udokumentowany strop osa- dów interglacju eemskiego i zlodowace- 23 Rów-foto wk Zambrzyniec 114,0 3,3 nia Wis³y (Vistulianu) — rysunki, zdjê- cia, orzeczenia palinologiczne osady organiczne interglacja³u eemskiego 24 W-11 sm Zambrzyniec 114,0 17,0 udokumentowane palinologiczne osady organiczne interglacja³u eemskiego 25 Geo-Zgrzebichy so Zgrzebichy 114,0 6,0 udokumentowane palinologiczne osady organiczne interglacja³u eemskiego 26 W-50 sm Zgrzebichy 114,0 7,5 udokumentowane palinologiczne 6 cd. tabeli 1 1 2 34 567 gliny zwa³owe na mu³kach i piaskach 27 W-52 sm Kolonia Zgrzebichy 115,0 8,0 (stadia³ œrodkowy zlodowacenia Warty) 28 W-208 sm Stoczek – las 127,5 6,0 osady organiczne (interglacja³ eemski?) 29 W-253 sm Drgicz – las 128,0 8,0 osady organiczne (interglacja³ eemski?) 30 W-216 sm Gajówka Lubiesz 131,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego 31 W-217 sm Gajówka Lubiesz 134,0 6,0 osady organiczne interglacja³u eemskiego