Door de ring breken Een onderzoek naar thuisgevoelens onder hoogopgeleide bewoners in IJburg Naam: Bart Ouwerkerk Studentnummer: 6179649 Datum: 04 juli 2015 Eerste begeleider: Dr. S. Metaal Tweede begeleider: Prof. A. Reijndorp Masterscriptie Algemene Sociologie Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................. 3 Samenvatting .......................................................................................... 4 Inleiding .................................................................................................. 5 Diversiteit van mensen, afwisselende bebouwing en stedelijke voorzieningen ......................................................................................... 8 Probleemstelling ................................................................................... 17 Methoden .............................................................................................. 18 Resultatenhoofdstuk ............................................................................. 23 Kenmerk 1:Diversiteit aan mensen ...................................................... 23 Kenmerk 2: Afwisselende bebouwing ................................................. 30 Kenmerk 3: Stedelijke voorzieningen (en levendigheid) .................... 36 Kenmerk 4: Emotionele verbinding stad ............................................. 40 Kenmerk 5: Stadse mentaliteit ............................................................. 44 Conclusie .............................................................................................. 47 Literatuurlijst ........................................................................................ 51 Bijlage .................................................................................................. 54 2 Voorwoord Mijn moeder was tegen, mijn vader voor; de komst van IJburg werd onderwerp van gesprek in de huiskamer. Ten tijde van het referendum over de komst van IJburg was ik zelf pas zes jaar oud. Zeventien jaar later heb ik mijn masterscriptie aan deze buurt gewijd. Op het moment dat ik met mijn Amsterdamse vrienden in het café over IJburg begon, was het al snel duidelijk dat er een hoop vooroordelen bestaan over deze wijk. Zonder dat één van de zeven er ooit was geweest werd de buurt afgesabeld. Dit maakte het voor mij alleen maar interessanter om ‘door de ring te breken’ en naar IJburg af te reizen. Via deze weg wil ik graag een aantal mensen bedanken. Stefan Metaal wil ik graag hartelijk danken voor zijn inhoudelijke tips en adviezen maar tevens ook voor het in mij gestelde vertrouwen. In de eerste werkgroep sprak Stefan over ‘de dip’. Ergens tijdens het scriptieproces zou de dip komen vertelde hij. Ondanks dat het schrijven van de masterscriptie onvermijdelijk met ups en downs gaat, heeft er mijn inzien geen grote dip plaatsgevonden. De inhoudelijke inbreng en het vertrouwen van Stefan hebben hierin een grote rol gespeeld tijdens de bijna wekelijkse bijeenkomsten. Ook wil ik mijn tweede begeleider Arnold Reijndorp bedanken voor zijn tips over het analyseren van de interviews. Daarnaast wil ik mijn groepsgenoten bedanken die tegelijkertijd onderzoek. In het bijzonder, Niels Hansen en Pepijn Hofstede die eveneens onderzoek deden in IJburg. Met hen heb ik lange dagen op de UvA aan de masterscriptie gewerkt. Het is fijn om af en toe inhoudelijk te sparren met mensen die ook goed in de materie zitten. Als laatste wil ik mijn respondenten bedanken voor de tijd en moeite die zij hebben genomen voor de interviews. Hun uitspraken over het thuisvoelen in IJburg vormen de basis van deze scriptie. Het gevoel van thuis is niet altijd even makkelijk te verwoorden, toch zijn de respondenten daar goed in geslaagd. Ik ben meerdere malen hartelijk ontvangen, en heb de interviews kunnen afnemen in een gemoedelijk sfeer. 3 Samenvatting “Je gaat toch niet op IJburg wonen”. Deze uitspraak hebben meerdere hoogopgeleide bewoners moeten aanhoren op het moment dat zij besloten om in de Vinexwijk IJburg te gaan wonen. Vinexwijken en nieuwbouwwijken worden over het algemeen gezien als saai, gezapig en karakterloos. Zij zouden in tegenstelling tot stadswijken geen eigenheid hebben waardoor men er geen lokale identiteit kan opbouwen. Toch vinden de bewoners niet dat IJburg doorgaat voor een dertien in een dozijn- nieuwbouwwijk. De IJburger ziet een aantal typisch stedelijke/ Amsterdamse kenmerken in hun wijk. In dit onderzoek is er aan de hand van interviews onderzocht of de ervaring van stedelijke kenmerken in IJburg meespeelt in het thuisgevoel van haar bewoner. Diversiteit aan mensen, afwissende bebouwing, stedelijke voorzieningen, de emotionele verbinding met Amsterdam en de stadse mentaliteit zijn stedelijke kenmerken die volgens haar bewoner aanwezig zijn op IJburg. Deze vijf kenmerken zijn onderzocht in hun bijdragen aan het thuisgevoel. De bewoners zijn van mening dat de wijk dan misschien niet volledig bij Amsterdam hoort maar ook zeker geen normale Vinexwijk is. De wijk ziet er namelijk fysiek niet zo uit als een doorsnee Vinexwijk, de mensen hebben een ander mentaliteit dan in de Vinexwijk en IJburg is ook qua locatie dichtbij het centrum van Amsterdam. 4 Inleiding Introductie van het onderwerp “Vanuit de Amsterdamse binnenstad beschouwde ik IJburg als Vinex, komend vanuit Vinexland realiseerde ik me hoe Amsterdams het er is.” (van den Boomen, 2015). Uit dit citaat van woningbouwjournalist Tijs van den Boomen blijkt dat IJburg zich in zijn ogen van zowel de rest van Amsterdam als van andere Vinexwijken onderscheidt. De wijk is een relatief grote Amsterdamse buurt en eveneens een van de grote Vinexlocaties qua oppervlakte en inwonersaantal. Van den Boomen noemt een aantal karaktereigenschappen die in zijn ogen typisch Amsterdams zijn: de onvriendelijkheid van de trambestuurder, de geintjes van de mensen op straat tot de energie om het lot in eigen hand te nemen. Onder andere deze Amsterdamse karaktereigenschappen ziet hij terug op IJburg. Van der Graaf en Duyvendak (2009) plaatsen de aandacht voor dergelijke karaktereigenschappen in een breder perspectief. Zij stellen dat er een hernieuwde aandacht is voor de relatie is tussen lokale omgeving en lokale identiteit. Door een proces van globalisatie gaan plaatsen steeds meer op elkaar lijken. Juist daardoor ontstaat er een contrabeweging van lokalisering. Bewoners willen zich onderscheiden van andere plekken, hierdoor gaan mensen meer waarden hechten aan hun directe omgeving en hun lokale identiteit. Dit proces noemt Robertson (1995) glokalisatie. Bij Vinexwijken zoals IJburg worden er echter vraagtekens gezet bij de mate van verbindende karakteristieken die deze lokale identiteit kunnen ontwikkelen. VINEX(mensen) IJburg is een van de Vinex-locaties die is aangewezen door het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Milieubeheer (1993). Vinex is de afkorting voor de Vierde nota ruimtelijke ordening Extra. In deze nota werd besloten om meer woonruimte in Nederland te creëren. Dit was noodzakelijk om de groeiende bevolking te kunnen huisvesten. Er werd gekozen voor de bouw van nieuwbouwwijken aan de rand van reeds bestaande grote steden. In het project Vinexmensen, waar ook dit onderzoek deel van uitmaakt, worden de Vinexwijken geëvalueerd op divers gebieden en wordt tevens aandacht geschonken aan de toekomst van de VINEXwijk (www.vinexmensen.nl). VINEX-locaties zoals IJburg worden volgens Lupi (2008) veroordeeld in academische, ambachtelijke en stedenbouwkundige kringen door het gebrek aan lokale identiteit. Men ziet de wijken vaak als een karakterloos woonmilieu. Ze zouden zich niet onderscheiden van andere suburbane woonomgevingen aangezien zij niet de authentieke, plaatsspecifieke kenmerken hebben die oudere stadswijken wel hebben. In de academische wereld, waar steeds meer nadruk wordt 5 gelegd op een eigen identiteit voor elke plaats wordt dit als een probleem gezien (Metaal, 2012; Van der Graaf en Duyvendak, 2009). Thuisvoelen in IJburg Uit de eerste doelstelling van het bestemmingsplan voor IJburg blijkt dat de gemeente Amsterdam het karakterloze woonmilieu wil tegengaan met het behoud van een aantal stadse karakteristieken. In deze doelstelling wordt namelijk gezegd dat IJburg een volwaardige Amsterdamse stadswijk dient te worden. De gemeente Amsterdam constateert, evenals van den Boomen, op haar website dat deze ontwikkeling ook daadwerkelijk plaatsvindt. IJburg begint steeds meer “een echte Amsterdamse stadswijk begint te worden, is de conclusie die op de website te lezen is (Gemeente Amsterdam, 2014). Deze ontwikkeling lijkt niet alleen een wens va de beleidsmakers maar ook van de bewoners zelf, stelt Lupi (2008). Zij geeft namelijk aan dat de bewoners van IJburg een hang hebben naar grootstedelijkheid en het Amsterdamse karakter graag terug willen zien op IJburg. De grote hoeveelheid en kwaliteit van voorzieningen, afwisselende bebouwing en diversiteit aan mensen worden door bewoners als typisch stadse kenmerken gezien. Tegelijkertijd beweert Lupi dat de bewoners ook zien dat de wijk een aantal negatieve kenmerken van het stadse leven niet heeft overgenomen. Het gaat hier om zaken als de grootschaligheid, dichtheid van bebouwing, sociale tegenstellingen, verkeersdrukte, anonimiteit, criminaliteit, straatvervuiling en het verval van oude wijken. Een aantal stedelijke kenmerken van IJburg wordt door de bewoners dus als positief ervaren. Tegelijkertijd zijn de bewoners blij dat de wijk een aantal negatieven kenmerken van Amsterdam juist niet heeft overgenomen