PUBLIC audit About the Swedish NAO KONTROLLI I LARTË I SHTETIT Experentia mutua omnibus prodest AUDITIMI PUBLIK REVISTË KATËRMUJORE kërkimore-shkencore-informative Shqip - Anglisht Nr. 3/2012, Tiranë ISBN 978-9928-159-03-6 Shtator-Dhjetor 2012 Seria: botim KLSH 11/2012 Tiranë, 2012 PUBLIC audit 355 AUDITIMI PUBLIK Shtatë kririkat që vrasin procesin e auditimi të Performancës Albanian SUPREME AUDIT Institution-ALSAI Experentia mutua omnibus prodest PUBLIC AUDIT EVERy fOUR MONTHS MAgAzINE of research, science and information in Albanian and in English No. 3/2012, Tirana ISBN 978-9928-159-03-6 September -December Series: Publications ALSAI 11/2012 Tirana, 2012 AUDITIMI PUBLIK 3 KLSH Prof. assoc. Manjola Naco - Blerta Zilja Msc. 2 Nr.3, Shtator-Dhjetor 2012 KLSH Prof. assoc. Manjola Naco - Blerta Zilja Msc. iv Nr.3, Shtator-Dhjetor 2012 AUDITIMI PUBLIK Shtatë kririkat që vrasin procesin e auditimi të Performancës BORDI SHKENCOR Dr. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH Kryetar Prof. Dr. Omer Stringa Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) (Kryeredaktor) Anëtar Prof. Dr. Jorgji Bollano, Kryetar i Këshillit Kombëtar të Kontabilistëve Anëtar Prof. Dr. Ardian Nuni, Anëtar i Gjykatës së Lartë Anëtar Prof. Dr. Sotiraq Dhamo, Përgjegjës i Departamentit të Kontabilitetit FE (UT) Anëtar Prof. Dr. Aurela Anastasi, Akademik, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar Prof. Dr. Argita Berisha, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar Prof. Dr. Lindita Lati, Kryetare e Autoritetit të Konkurrencës Anëtar Prof. Dr. Heinz-Dieter Wenzel, Profesor, Universiteti i Bambergut, Gjermani Anëtar Dr. Igor Sholtes, President i Gjykatës së Auditimit të Sllovenisë Anëtar Prof. Dr. Iraj Hashi, Universiteti Staffordshire në Britaninë e Madhe Anëtar Prof. Dr. Tonin Kola, Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar Prof. Asoc. Dr. Edlira Luçi, Përgjegjës i Departamentit të Financës FE (UT) Anëtar Prof.As.Dr. CPA Hysen Çela, Kryetar i IEKA, Managing Partner,nH EuroConsult Anëtar Prof. As.Dr. flutura Kola, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar Prof.As.Dr. Manjola Naço, Petagoge, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar SEKRETARIATI 1. fatos Çoçoli Koordinator 2. Dr. Adriatik Kotorri Sekretar Kolegjiumi 3. Dr. Reinald Muça Redaktor 4. Ermal yzeiri Redaktor 5. Dr. Edvin Stefani Redaktor AUDITIMI PUBLIK v KLSH Prof. assoc. Manjola Naco - Blerta Zilja Msc. vi Nr.3, Shtator-Dhjetor 2012 AUDITIMI PUBLIK Shtatë kririkat që vrasin procesin e auditimi të Performancës Ndjehemi të nderuar që ju ofrojmë këtë material të cilin e gjykojmë dhe besojmë se do t’i përgjigjet interesit Tuaj në fushën e auditimit. Me iniciativën e Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit, revista “AU- DITIMI PUBLIK” do të ofrohet si një periodike 4-mujore në fushën e kërkimit, shkencës dhe informacionit. Kjo revistë synon të mbledhë idetë dhe opinionet në fushën e, auditimit, kontabilitetit dhe financës publike në përgjithësi. Janë të ftuar të publikojnë punimet dhe opinionet e tyre specialistë të enteve publike dhe private, akademikë, profesionistë të pavarur si dhe çdo i interesuar që gjen me vend trajtimin e një çështjeje të caktuar me interes publik bazuar në moton e INTOSAI “Experentia mutua omnibus prodest” Duke ju uruar lexim të këndshëm, bordi editorial i revistës ju fton të shprehni vërejtjet dhe sugjerimet tuaja në funksion të përmirësimit të kësaj iniciative me qëllim shndërrimin e saj në një arenë reale dhe profesionale të debatit ekonomik. Me respekt Bordi editorial Adresa e redaksisë Kontrolli i Lartë i Shtetit Bulevardi “ Dëshmorët e Kombit”, nr. 3, Tiranë Tel./ Fax. 04/ 228485, Tel. 04/ 251267 Web-site: www.klsh.org.al, E-mail: [email protected], [email protected] AUDITIMI PUBLIK vii KLSH Prof. assoc. Manjola Naco - Blerta Zilja Msc. viii Nr.3, Shtator-Dhjetor 2012 AUDITIMI PUBLIK Shtatë kririkat që vrasin procesin e auditimi të Performancës PËRMBAJTJA Titulli AUTORI fAQE Editorial Sh.T.Z.Bujar Nishani Konsolidimi i shtetit ligjor: sfidë për të President i Republikës së 1 gjithë ne Shqipërisë Thellimi i auditimit të performancës Joop Vrolijk është gjetje e duhur Këshilltar i Lartë i SIGMA 7 Prof. Dr. Kaliopi Naska Roli i këshillit kontrollues të financave ët Historiane 15 shtetit shqiptar në vitet 1912-1944 Auditimi cilësor rrit besueshmërinë dhe përmirëson vendimmarrjen e Prof.As. Dr. Hysen Cela 27 përdoruesve President, IEKA Grupi i Punës së INTOSAI, mbi vlerën dhe përfitimet e SAI-it 33 Matja e performances së SAI-it Prof. Dr. Engjëll Pere Tendencat në financimin publik Prof. Dr. Luljeta Minxhozi të arsimit të lartë 43 Universiteti Europian i Tiranës Dr. Kristaq Gjyli Parimet Kushtetuese të tatimeve 63 Kontrolli i Lartë i Shtetit Fatos Çoçoli Projektligji i ri per “Kontrollin e Lartë Dr.Ermal Yzeiraj 75 të Shtetit” Koço Sokoli Kontrolli i Lartë i Shtetit AUDITIMI PUBLIK ix KLSH Prof. assoc. Manjola Naco - Blerta Zilja Msc. Mashtrimi dhe korrupsioni: Gjon Ndreja Roli dhe përgjegjësitë e shërbimeve të Ekspert i jashtëm 91 auditimit për reduktimin e tyre Kontrolli i Lartë i Shtetit Evis Çela Refleksione mbi Manualin e Auditimit Kontrolli i Lartë i Shtetit 105 te Performancës Dr. Bujar Leskaj Llogaridhënia, transparenca dhe Kryetar i Kontrollit te Lartë të 111 përgjegjësia jonë si SAI Shtetit Përshtati : Alfonc Gabili 121 Auditimi i ët Ardhurave në Turqi Kontrolli i Lartë i Shtetit Auditimi i implementimitë t Përmbledhje e Udhëzuesit te 131 marrëveshjeve të përbashkëta mjedisore UNEP per auditues mjedisorë “EuroSpeak” Sfidat e luftimit te korrupsionit : A duhet (Buletin i Lëvizjes Europiane ne 141 të ketë BE-ja rol më të madh ? Shqipëri) Aktivitete ët KLSH-së (shtator – Info nga vendi 143 dhjetor 2012) Info nga SAI të ndryshme “Tregtimi i emetimeve në atmosferë me Raporti i grupeve të përbashkëta 161 qëllim kufizimin e ndryshimeve klimatike; të auditimit (Nordik-Balltik-Polak) Funksionon vërtet?” Revista e Gjykatës Evropiane të Asistenca e Bashkimit Evropian për Audituesve 165 Kosovën në lidhje me zbatimin e ligjit Gjykata Europiane e Audituesve Profil 169 Gjykata Austriake e Auditimit Profil 175 Zyra Kombëtare e Auditimit të Suedisë Profil 189 (NAO) x Nr.3, Shtator-Dhjetor 2012 AUDITIMI PUBLIK Shtatë kririkat që vrasin procesin e auditimi të Performancës CONTENTS Title AUTHOR PAgE Editorial H.E. Mr. Bujar Nishani Consolidation of the rule of law: a challenge President of the Republic of 195 for all of us Albania “Building up performance audit is a vision Joop Vrolijk 201 of your institution” SIGMA Senior Advisor The role of the finance controller council of Prof. Dr. Kaliopi Naska Albania during 1912-1944 207 Historian A qualitative audit increases reliability and As. Prof. Dr. Hysen Cela improves users’ decision President of IEKA 217 Supreme Audit Institutions Performance INTOSAI Working Group on the 223 Measurement Framework value and benefits of the SAI Supreme Audit Institutions Performance Prof. Dr. Engjëll Pere Measurement Framework Prof. Dr. Luljeta Minxhozi 233 European University of Tirana Constitutional principles of taxation Dr. Kristaq Gjyli AlSAI 253 Fraud and corruption: Gjon Ndreja Role andResponsibilities of Audit Services External expert AlSAI 263 “Reflections on the new Al-SAI Performance Evis Çela Audit Manual” Al-SAI 275 Our Accountability, Responsibility and Dr. Bujar Leskaj Transparency as SAI Chairman of Al-SAI 281 AUDITIMI PUBLIK xi KLSH Prof. assoc. Manjola Naco - Blerta Zilja Msc. Revenue Audit in Turkey Adapted by Alfonc Gabili 289 Al-SAI Auditing the implementation of Multilateral Adapted by Keida Muça, First 299 Environmental Agreements Auditor, Al-SAI Events and activities of Al-SAI during INFO September-December 2012 309 Emissions trading to limit climate change: Report of joint audit groups 325 Does it work? (Nordic-Baltic-Polish) European Union Assistance to Kosovo Journal of the European Court related to the rule of law of Auditors 329 European Court of Accounts Profile 333 Austrian Court of Audit Profile 339 - Der Österreichischer Rechnungshof About the Swedish NAO Profile 351 xii Nr.3, Shtator-Dhjetor 2012 AUDITIMI PUBLIK Konsolidimi i shtetit ligjor: sfidë për të gjithë ne Editorial KONSOLIDIMI I SHTETIT LIgJOR: SfIDË PËR TË gJITHË NE Konsolidimi i shtetit ligjor është një sfidë për të gjitha shoqëritë, por më shumë nga të tëra, ne e kemi më të domosdoshme për atë çfarë kemi kaluar, për çfarë kemi përballë dhe për objektivat për të cilat punojmë, mendojmë, gjykojmë dhe angazhohemi t’i arrijmë. Nga: Sh.T.z. Bujar Nishani Së pari, unë dëshiroj të shpreh të gjithë President i Republikës së Shqipërisë kënaqësinë time dhe privilegjin që jam pjesë e këtij debati në analizën tuaj të një prej institucioneve kryesore të kolonës së shtetit ligjor. zoti Leskaj, Unë e vlerësoj shumë ftesën tuaj dhe dëshiroj që ta shfrytëzoj së pari këtë pjesëmarrje, për të uruar gjithsecilin prej jush, për të uruar suksesin e punës suaj të përditshme. Institucioni që ju menaxhoni, institucioni pjesë e të cilit jeni të gjithë ju, është jo vetëm i një rëndësie të veçantë zoti Kryetar, në konceptin e shtetit, në mënyrën e zoti Prokuror i Përgjithshëm, funksionimit ligjor dhe korrekt të një shteti, por në specifikë dhe në veçanti, zoti Olofsson, dhe mjaft institucione apo agjenci zonja Drejtoreshë, të tjera të administratës shtetërore, Të nderuar auditues, pjesëmarrës! krahas rëndësisë që ka profesionalizmi AUDITIMI PUBLIK 1 KLSH Sh.T.Z. Bujar Nishani juaj, krahas angazhimit që gjithsecili shërbyer dhe për të kontribuar në formë prej jush, në pozicionin publik që ka në të drejtpërdrejtë, siç dhe gjithsecili prej administratë, në kontekstin profesional, nesh në këtë sallë është, duhet