P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz G ĄSAWA (398) Warszawa 2007 Autorzy: Sławomir Dominiak*, Krystyna Wojciechowska**, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Izabela Bojakowska*, Stanisław Wołkowicz*, Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – S. Dominiak ......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – S. Dominiak ............................................ 3 III. Budowa geologiczna – S. Dominiak ................................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin – S. Dominiak ............................................................................................. 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – S. Dominiak .......................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – S. Dominiak ..................................... 14 VII. Warunki wodne – S. Dominiak ....................................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 19 2. Osady wodne – I. Bojakowska ............................................................................... 21 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – S. Wołkowicz ..................................... 24 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – S. Dominiak ............................................................... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – S. Dominiak ................................................................ 34 XII. Zabytki kultury – S. Dominiak ........................................................................................ 38 XIII. Podsumowanie – S. Dominiak ......................................................................................... 39 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 41 I. Wst ęp Arkusz G ąsawa Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wyko- nany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2007 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczo- ne na arkuszu G ąsawa Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2001 roku w przedsi ębiorstwie SEGI-AT sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania i aktualizacji MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska. Przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych, w tym: pla- nowania przestrzennego oraz ochrony środowiska przyrodniczego i zasobów złó Ŝ kopalin. Do opracowania mapy wykorzystano materiały zgromadzone w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie oraz archiwach: Kujaw- sko-Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego i Urz ędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, Wo- jewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków Bydgoszczy oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy. Wykorzystano równie Ŝ materiały uzyskane w Nadle- śnictwie Goł ąbki oraz starostwach powiatowych i urz ędach gmin znajduj ących si ę na obsza- rze arkusza. W czerwcu 2007 r. dokonano wizji lokalnej złó Ŝ i punktów wyst ępowania kopalin. Da- ne dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza G ąsawa rozci ąga si ę pomi ędzy współrz ędnymi geograficznymi 17 °45’00” a 18 °00’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 52 °40’00” a 52 °50’00” sze- roko ści geograficznej północnej. Według podziału administracyjnego, omawiany teren poło Ŝony jest w województwie kujawsko-pomorskim, w obr ębie trzech powiatów – Ŝni ńskiego (gminy śnin, G ąsawa, Rogo- 3 wo i Barcin), mogile ńskiego (gmina D ąbrowa, miasto i gmina Mogilno) oraz inowrocław- skiego (gminy Pako ść i Janikowo). Powiat Ŝni ński obejmuje zachodni ą i północn ą cz ęść ob- szaru arkusza, powiat mogile ński – cz ęść wschodni ą i południow ą, natomiast powiat inowro- cławski – jedynie niewielkie fragmenty w cz ęś ci wschodniej. Pod wzgl ędem geograficznym (Kondracki, 2001) obszar arkusza zaliczany jest do pro- wincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich. Jest to pas Pojezierza Wielkopolskiego (jednostka o randze makroregionu), mezoregion Pojezierza Gnie źnie ńskiego (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza G ąsawa na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica mezoregionu, 2 – granica makroregionu Prowincja Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego Podprowincja Pojezierzy Południowobałtyckich Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.53 – Pojezierze Chodzieskie, 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.56 – Równina Wrzesi ńska Omawiany obszar zlokalizowany jest w północno-wschodniej cz ęś ci Pojezierza Gnie ź- nie ńskiego, nazywanej Pojezierzem Mogile ńskim. Jest to dobrze zagospodarowana kraina rolnicza z licznymi rynnami jeziornymi oraz wzgórzami morenowymi. 4 Pod wzgl ędem morfologicznym teren arkusza znajduje si ę na styku dwóch lokalnych jednostek: Równiny śni ńskiej oraz Pagórków Mogile ńskich (Krygowski, 1961). Równina śni ńska, rozci ągaj ąca si ę w północno-zachodniej cz ęś ci omawianego terenu, stanowi do ść zwarty obszar wznosz ący si ę około 95 – 110 m n.p.m. Pagórki Mogile ńskie, które obejmuj ą pozostał ą cz ęść obszaru o rz ędnych 90 – 140 m n.p.m., charakteryzuj ą si ę bardziej zró Ŝnico- wan ą morfologi ą i du Ŝymi deniwelacjami si ęgaj ącymi 60 m. Wyra źną granic ę oddzielaj ącą oba regiony stanowi łuk rynny jezior: g ąsawsko-Ŝni ńskich i ostrowiecko-chomi ąskich. Obszar arkusza poło Ŝony jest w strefie klimatu umiarkowanego, posiadaj ącego cechy zarówno klimatu morskiego (krótki okres zalegania pokrywy śnie Ŝnej, łagodne zimy z cz ę- stymi odwil Ŝami), jak i kontynentalnego (niewielka ilo ść opadów z przewag ą w okresie let- nim). Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,5–8,0 °C, najzimniejszym miesi ącem jest luty ( średnio -3°C), a najcieplejszym lipiec ( średnio 18 °C). Obszar cechuje si ę mał ą ilo- ści ą dni pochmurnych w ci ągu roku oraz niewielkimi opadami rz ędu 450–530 mm rocznie (jednymi z najni Ŝszych w Polsce). Pokrywa śnie Ŝna zalega tutaj przez 60–80 dni w roku, a okres wegetacyjny trwa od kwietnia do wrze śnia, przez około 210–220 dni. Dominuj ą słabe i umiarkowane wiatry z kierunku zachodniego (najsilniejsze od grudnia do marca). Pomimo, Ŝe niskie opady atmosferyczne nie sprzyjaj ą uprawie ro ślin, rolnictwo stanowi główn ą gał ąź gospodarki omawianego obszaru. Region charakteryzuje si ę bogatymi trady- cjami rolniczymi, a rozwijana od lat kultura agrarna zapewnia wysoki poziom gospodarki rolnej. W strukturze u Ŝytków rolnych przewa Ŝaj ą grunty orne, a średnia wielko ść gospo- darstw wynosi około 10 ha (du Ŝe zakłady rolne znajduj ą si ę w: Obudnie, Szelejewie, Wie ńcu i Głowach). Najpowszechniejsze uprawy stanowi ą: Ŝyto, j ęczmie ń, pszenica, buraki cukrowe i ziemniaki, natomiast produkcja zwierz ęca sprowadza si ę głównie do hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu. Przemysł zwi ązany jest z drobn ą wytwórczo ści ą rzemie ślnicz ą, obsług ą rolnictwa oraz przetwórstwem rolno-spo Ŝywczym (znajduj ą si ę tutaj średnie i małe placówki handlowe, firmy transportowe oraz zakłady produkcyjno-usługowe i remontowo-budowlane). W miejscowo ści Łysinin funkcjonuje Gospodarstwo Rybackie, które dzier Ŝawi grunty o po- wierzchni 593 ha. Obszar arkusza nale Ŝy do słabo zurbanizowanych, a znajduj ące si ę tutaj miejscowo ści stanowi ą niedu Ŝe osiedla wiejskie, spo śród których wyró Ŝnia si ę G ąsawa (1,5 tys. mieszka ń- ców) oraz D ąbrowa (1,1 tys. mieszka ńców). W południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru znajduj ą si ę przedmie ścia Mogilna. Wi ększo ść osiedli mieszkalnych jest zwodoci ą- gowana, jednak kanalizacja ściekowa jest słabo