DEMOCRATISERING VAN DE ECONOMIE UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK BUREAU VAN DE SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 14, nummer 10, december 2012 DEMOCRATISERING INHOUD 3 ÉÉN MENS, ÉÉN STEM BETER DAN ÉÉN VAN DE ECONOMIE AANDEEL, ÉÉN STEM 5 DE LES VAN DE SP: LEREN LUISTEREN 8 UTOPIEËN MET EEN HOOG Deze Spanning is een bijzondere. Op wetenschap, aangezien politici zich bij WERKELIJKHEIDSGEHALTE verzoek van de Partijraad van de SP het nemen van beslissingen nogal eens 10 staan we stil bij de democratisering laten leiden door economen, die ‘MEER MARKT EN MINDER OVERHEID’ IS van de economie. Voor dit nummer ongekozen en niet altijd onafhankelijk EEN ONNOZELE EN KORTZICHTIGE hebben wij bijdragen gekregen van en zijn. GEDACHTE GEBLEKEN’ gesproken met diverse mensen binnen Sharon Gesthuizen gaat in op de 13 en buiten de partij. In het inleidende manier waarop de SP in de Tweede ‘IN DE COÖPERATIE ZIJN WE ALLEMAAL artikel schetst Arjan Vliegenthart aan Kamer omgaat met het bedrijfsleven. GELIJK’ de hand van een achttal vragen, de Zij laat zien dat de voorstellen van 14 noodzaak van het thema onze partij wel degelijk goed zijn voor MEER BETROKKENHEID, MEER ZEGGEN- democratisering van de economie en het midden- en kleinbedrijf en daar SCHAP deze Spanning. ook op de nodige steun kunnen 16 Ronald van Raak en Hans van rekenen. HOE KRIJGEN WE WEER GREEP OP ONZE Heijningen gaan beiden in op Arjan Vliegenthart gaat in twee VOLKSHUISVESTING? utopieën. Maar daar waar Van Raak verschillende bijdragen in op het 18 spreekt over de gevaarlijke utopie van belang van de Flexwet voor de positie DE GEKOZEN RAAD VAN het marktdenken, waar de SP zich fel van flexwerkers en op de toekomst van COMMISSARISSEN tegen verzet, heeft Van Heijningen het de vakbeweging, die bepalend is voor 21 in zijn artikel juist over ‘reële een socialere economie. ‘DE PRAKTIJK LEERT ONS utopieën’, die bruikbaar kunnen zijn Ondernemingsraad-adviseur Peter DAT HET OOK ANDERS KAN’ in onze zoektocht naar sociale Meijer spreekt in zijn artikel over de 22 verandering. mogelijkheden en beperkingen van WAT IS DE DEMOCRATISCHE WAARDE Net als Van Raak betoogt Tiny Kox in ondernemingsraden in Nederland. VAN DE ECONOMISCHE WETENSCHAP? zijn artikel dat de gedachte van ‘meer Europarlementariër Dennis de Jong 24 markt en minder overheid’ bij de gaat in op de vraag hoe werknemers DE SP EN HET BEDRIJFSLEVEN IN privatisering en verzelfstandiging van zich in Europees verband kunnen NEDERLAND HEBBEN ELKAAR HEEL overheidsdiensten onnozel en organiseren, terwijl SP-senator Tuur WAT TE BIEDEN kortzichtig is gebleken. Elzinga dit op mondiaal niveau doet. 26 In enige artikelen over de coöperatie In het kader van consumenten- en ZEKERHEID VOOR FLEX: wordt duidelijk hoe deze burgeracties blikt Tiny Kox terug op EEN EINDE AAN TWEEDERANGS ondernemingsvorm kan bijdragen aan de succesvolle IKEA-acties die de SP WERKNEMERS? meer democratische controle door en eind jaren negentig samen met boze 27 zeggenschap van werknemers en klanten voerde tegen kinderarbeid bij DE TOEKOMST VAN DE VAKBEWEGING: consumenten. de multinational. Spreekt Hans van VAN CRUCIAAL BELANG VOOR EEN SOCIA- SP-senator Geert Reuten schetst in zijn Heijningen onder meer met Jeroen LERE EN MENSWAARDIGE ECONOMIE bijdrage de contouren van een Merk van de Clean Clothes Campaign 28 economische democratie en bepleit over consumentenacties om ONDERNEMINGSRADEN: een eerste stap naar democratisering kinderarbeid in de kledingindustrie in MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN van de economie via een gebrekkig Azië tegen te gaan en houdt Seth 30 democratisch gekozen Raad van Lievense, één van de initiatiefnemers ‘EUROPESE ONDERNEMINGSRADEN Commissarissen. van Occupy Amsterdam, een warm SLAAN NU NOG GEEN DEUK IN EEN PAKJE Econoom David Hollanders zet zijn pleidooi voor een werkelijk duurzame BOTER’ vraagtekens bij de democratische economie. 32 waarde van de economische OPLOSSING VOOR CRISIS HEET DEMOCRATIE 34 COLOFON WERKNEMERSBELANGEN IN INTER- Spanning wordt uitgegeven door E [email protected] Redactieraad NATIONAAL PERSPECTIEF het Wetenschappelijk Bureau van Redactieadres Hans van Heijningen 36 de SP Tiny Kox Snouckaertlaan 70 IKEA: VAN VERDACHT BEDRIJF TOT Een abonnement kost 12 euro 3811 MB Amersfoort Ronald van Raak per jaar voor SP-leden en 25 T (088) 243 55 35 Basisontwerp INTERNATIONAAL VOORBEELDCONCERN euro voor niet-leden. De E [email protected] Thonik en BENG.biz 38 betaling gaat per incasso. Redactie Vormgeving NAAR EEN WERKELIJK DUURZAME Tijmen Lucie Robert de Klerk ECONOMIE Abonnementenadministratie Antoni Gracia Arjan Vliegenthart 40 Snouckaertlaan2 70 Tekstredactie Gonnie Sluijs SPANNING DECEMBER 2012 3811 MB Amersfoort Daniël de Jongh Foto cover TOT BESLUIT T (088) 243 55 40 Bas Stoffelsen ÉÉN MENS, ÉÉN STEM BETER DAN ÉÉN AANDEEL, ÉÉN STEM Acht vragen aan Arjan Vliegenthart, directeur van het Wetenschappelijk Bureau van de SP, over de noodzaak van democratisering van de economie en van deze Spanning. 1. Waarom een Spanning over de democratisering van de ‘democratisering van de economie’. Voor sommigen gaat economie? het erom dat werknemers de baas worden in hun eigen ‘Deze Spanning verschijnt op verzoek van de Partijraad. bedrijf. Zij wijzen bijvoorbeeld naar coöperaties: bedrijven Tijdens de Partijraadsvergadering van juni 2012 is er waar een soort gildestructuur bestaat. Idealiter besluiten in gesproken over de democratisering van de economie. De een coöperatie de betrokkenen op basis van gelijkwaardig- huidige economische en financiële crisis maakt duidelijk heid over strategische kwesties. In bedrijven die niet als dat een economie die vrij baan krijgt en haar eigen zodanig zijn georganiseerd, kun je denken aan het spelregels bepaalt, uit het lood raakt. Het huidige model organiseren van de macht van werknemers door middel loopt spaak en de rekening hiervan wordt gepresenteerd van vakbonden, ondernemingsraden en een goede aan burgers die part noch deel hebben aan de oorzaken vertegenwoordiging van werknemers in de Raden van van deze crisis. Het is dan ook hoog tijd om nieuwe ideeën Commissarissen. te ontwikkelen over hoe we de economie menselijker en In een andere opvatting van democratisering van de socialer kunnen vormgeven.’ economie stelt de overheid wetten en regels vast, die de grenzen en voorwaarden van de economische competitie 2. Dat klinkt goed, maar wat is dan precies ‘democratisering bepalen, zodat rechten van werknemers gewaarborgd zijn, van de economie’? Betekent dat in de economie dezelfde regels het algemeen belang veiliggesteld is, en er een gelijk moeten gelden als in de politiek? Of is het iets anders? speelveld bestaat voor het bedrijfsleven. Daar zijn veel ‘Dat is een lastige vraag. Op de Partijraad bleek al dat voorbeelden van te geven: het algemeen verbindend mensen vaak verschillende dingen verstaan onder de term verklaren van cao’s en het vastleggen van werk- en SPANNING DECEMBER 2012 3 winkeltijden. Maar ook op andere terreinen kan de verbonden is aan economische macht en particulier politiek grenzen stellen aan de almacht van de markt. vermogen gaan. Om dat te bereiken - aldus ‘Heel de Denk bijvoorbeeld aan het beschermen van immateriële mens’ - is stelselmatige vergroting van de zeggenschap belangen op het gebied van duurzaamheid en milieu, of van democratisch gekozen organen over de economie het instellen van quota voor mensen met een arbeidshan- nodig. Bijvoorbeeld door structurele uitbreiding van de dicap of het vastleggen van de stem van werknemers en zeggenschap van werknemers in de bedrijven, door andere belanghebbenden dan aandeelhouders in elke wetgeving en belastingheffing of door verandering van de onderneming.’ eigendomsverhoudingen in de economie.’ 3. Dat zijn toch verschillende visies op wat democratisering van 5. Dat is ons beginselprogramma uit 1999. Hoe zijn deze de economie nu eigenlijk is. Staan die niet op gespannen voet beginselen de afgelopen jaren uitgewerkt? met elkaar? ‘De afgelopen jaren is er in de SP op verschillende ‘Ik zie ze eerder in samenhang; ze kunnen goed op elkaar plekken en manieren nagedacht over de manier waarop aansluiten. Je kunt tegelijkertijd bezig zijn met het de economie ingericht zou moeten worden. Wie onze behartigen van werknemersbelangen binnen een verkiezingsprogramma’s erop naslaat, ziet dat het onderneming en via de politiek pleiten voor regels die onderwerp altijd een belangrijke rol gespeeld heeft in ruimte maken voor een socialere en rechtvaardigere onze voorstellen voor een alternatief voor het huidige inrichting van ons land. Ik denk alleen wel dat voor een beleid. In deze Spanning laten we diverse van onze politieke partij de tweede weg wat natuurlijker is dan de volksvertegenwoordigers aan het woord die aangeven wat eerste. In de politieke arena, die groter is dan alleen het zij concreet doen om de zeggenschap van de politiek over parlement en de gemeenteraden, leveren we immers de de economie te versterken en de markt aan banden te meeste strijd. Denk hierbij aan onze acties voor het in leggen. publieke handen houden van de energiebedrijven en tegen de uitbreiding van de macht van de markt in Sommige van die initiatieven richten zich zuiver op sectoren als de zorg en woningbouw. Nederland. Zie bijvoorbeeld in deze Spanning het initiatief dat SP-Kamerlid Paul Ulenbelt heeft genomen Als het gaat om het emanciperen van de macht van de om de positie van flexwerkers te versterken. Andere factor arbeid in onze samenleving kan een politieke voorstellen van onze partij richten zich meer op de partij dat niet alleen. Daar ben je per definitie internationale