PROGRAM ACTIVITIES SUPPORTING IMPLEMENTATION OF SDG TARGETS: EDUKACJA KLIMATYCZNA W POLSCE KLIMATYCZNA EDUKACJA ul. Emilii Plater 25/64 00-688 Warszawa www.ungc.org.pl Niniejszy Raport został przygotowany na bazie danych i materiałów źródłowych na dzień 14 czerwca 2021 roku, chyba że sam Raport w swej treści wskazuje inną datę w odniesieniu do opisywanego zjawiska, danych lub aktów prawnych. Autorzy prowadzili prace niezależnie, opisując zjawiska oraz opracowując rekomendacje bazujące na danych i materiałach źródłowych, których prawdziwości i kompletności nie weryfikowali. W związku z tym autorzy nie odpowiadają za nie i nie udzielają gwarancji w zakresie poprawności i kompletności niniejszego Raportu. Żaden z Autorów niniejszego Raportu w jakikolwiek sposób nie może być odpowiedzialny za wykorzystanie informacji w nim zawartych bez ich wiedzy i zgody. Autorzy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za czyny i konsekwencje ponoszone przez osoby trzecie ani żadne decyzje podjęte lub nie na podstawie niniejszego Raportu. Opinie przedstawione w publikacji przez autorów tekstów odzwierciedlają indywidulane poglądy. Wszelkie prawa zastrzeżone© 4 EDUKACJA KLIMATYCZNA W POLSCE 5 Rozdział III: 95 Edukacja klimatyczna młodego pokolenia – fenomen młodzieżowych ruchów klimatycznych Redaktorzy: Sylwia Łyskawka i Mikołaj Gumulski • Sylwia Łyskawka i Mikołaj Gumulski. Młodzież dla powszechnej i kompleksowej edukacji klimatycznej. 97 SPIS TREŚCI • Prof. dr hab. inż. Piotr Kleczkowski. Postulaty młodzieżowych ruchów w świetle wiedzy ONZ. 109 • Dr Magdalena Budziszewska. Edukacja klimatyczna a „depresja klimatyczna” w szkołach. 113 • Tomasz Opar. Rozwój młodzieżowych ruchów klimatycznych Raport „Edukacja Klimatyczna w Polsce” 06 na tle polityki Młodzieżowej w Polsce i Europie. 115 • Kamil Wyszkowski • Dr Michał Boni. Żyje, bo wiem i czuję. 118 • United Nations Association Poland. Edukacja klimatyczna w Polsce. 120 Stanowisko Prezydentów Rzeczpospolitej Polskiej 15 • Andrzej Duda, Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej 17 Rozdział IV: 123 • Bronisław Komorowski, Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej w latach 2010-2015 19 Źródła wiedzy – skąd wiemy o zmianie klimatu • Aleksander Kwaśniewski, Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej w latach 1995-2005 21 Redaktorzy: dr Aleksandra Kardaś i dr Andrzej Kassenberg • Dr Andrzej Kassenberg i dr Aleksandra Kardaś, Źródła wiedzy o klimacie. 125 Stanowisko rządu Rzeczpospolitej Polskiej: 23 dyr Renata Bielak, dyr Magdalena Ambroch, Joanna Wójcik. Główny Urząd Statystyczny. • Michał Kurtyka, Minister Klimatu i Środowiska 25 • Statystyka jako źródło wiedzy o klimacie. 134 • Przemysław Czarnek, Minister Edukacji i Nauki 27 • European Climate Foundation. Walka ze zmianą klimatu wymaga wszechstronnej edukacji. 138 • Dr Joanna Remiszewska-Michalak. Biznes a edukacja klimatyczna. Rola biznesu. 139 Stanowisko byłych przedstawicieli i przedstawicielek Rządu RP 29 • Katarzyna Hall, Minister Edukacji Narodowej w latach 2007-2011 31 Rozdział V: 141 • Dr Maciej Grabowski, Minister Środowiska w latach 2013-2015 33 Narzędzia edukacyjne dla edukatorów/ek i nauczycieli/ek • Marcin Korolec, Minister Środowiska w latach 2011-2013 35 – kwerenda dostępnych materiałów o klimacie • Prof. dr hab. inż. Maciej Nowicki, Minister Środowiska w latach 2007-2010 37 Redaktor: Tomasz Kobylański • Tomasz Kobylański. Narzędzia edukacyjne o klimacie dla nauczycieli, edukatorów, rodziców, Stanowisko jednostek samorządu terytorialnego 39 prawnych opiekunów oraz popularyzatorów wiedzy. 143 • Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego 41 • Tomasz Kobylański. Mechanizm oceny jakości materiałów edukacyjnych o klimacie • Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego 43 pod kątem otrzymania certyfikatu UNGC. 152 • Urząd Miasta Kraków 45 • Tomasz Kobylański. Wykaz materiałów edukacyjnych do poddania ocenie. 153 • Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk. Edukacja o klimacie, 156 Rozdział I: 53 • Centrum Edukacji Obywatelskiej. Polska szkoła miejscem realizacji dobrej jakości edukacji Świadomość klimatyczna – stan wiedzy o klimacie w polskim społeczeństwie klimatycznej – narzędzia dostarczane przez Centrum Edukacji Obywatelskiej 157 Redaktorzy: Mateusz Galica i Kuba Antoszewski • Centrum Nauki Kopernik. Edukacja klimatyczna Centrum Nauki Kopernik. 158 • Dr Magdalena Budziszewska. Co to znaczy mieć wiedzę o zmianie klimatu? 55 • Mateusz Galica i Kuba Antoszewski. Emocje czy wiedza? 58 Rozdział VI: 161 • Dr Daria Murawska. Milczący interesariusz – świadomość klimatyczna Polaków. 65 Obowiązująca podstawa programowa a edukacja klimatyczna • International Organization for Migration. Addressing the migration, environment 70 – co jest możliwe w ramach obowiązującego systemu edukacji (Scenariusz 1) and climate change nexus. Redaktorka: Ewa Całus • Instytut na rzecz Ekorozwoju. Edukacja klimatyczna polskiego społeczeństwa. 71 • Ewa Całus. Co jest możliwe w ramach obowiązującego system edukacji. 163 Rozdział II: Rozdział VII: 181 Mapa polityczna – edukacja klimatyczna w debacie politycznej 73 Reforma obowiązującej podstawy programowej a edukacja klimatyczna Redaktorzy: dr hab. inż. Zbigniew Karaczun i dr hab. Piotr Swacha – założenia, kierunki oraz zakres zmian (Scenariusz 2) • Dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun oraz dr hab. Piotr Swacha. Politycy i polityka wobec 75 Redaktorka: Ewa Całus potrzeby edukacji klimatycznej i problemu zmiany klimatu. Analiza programów wyborczych • Ewa Całus. Założenia, kierunki oraz zakres oczekiwanych zmian w podstawie programowej. 183 kandydatów na prezydenta (2020) i polskich partii parlamentarnych (2019) • Związek Nauczycielstwa Polskiego. Nauczyciele w sprawie edukacji dla klimatu. 204 • Antoni Bielewicz. Europejskie inicjatywy w zakresie edukacji klimatycznej. 87 • Prof. dr hab. Halina Brdulak. Edukacja klimatyczna – perspektywa uczelni wyższej. 206 • Jadwiga Emilewicz. Rola rządu i partii politycznych w kształtowaniu wiedzy klimatycznej. 90 • Koalicja Klimatyczna. Potrzeba wprowadzenia edukacji klimatycznej do polskich szkół. 92 Czas na działanie! Rekomendacje dla decydentek i decydentów. 210 6 EDUKACJA KLIMATYCZNA W POLSCE 7 Raport „Edukacja Klimatyczna w Polsce” Organizacja Narodów Zjednoczonych gromadzi wiedzę o klimacie przynajmniej od 1958 Raport otwarcia, który oddajemy do Państwa rąk, będzie powiązany z corocznym ba- roku. To wtedy rozpoczęto pomiary stężenia CO2 na Mauna Loa na Hawajach. Są one prowadzone daniem wiedzy mieszkańców Polski na temat zmiany klimatu prowadzonym od 2019 roku przez do dziś. Jest to najdłuższy nieprzerwany pomiar dwutlenku węgla w atmosferze. Bezpreceden- UN Global Compact Network Poland, Kantar i Lata Dwudzieste, z którego wiemy, że w 2019 roku sowy wzrost stężenia CO2 i innych gazów cieplarnianych oraz prognozowane wzrosty tempera- 72% Polek i Polaków uznało, że zmiana klimatu jest faktem, postępuje i trzeba jej przeciwdziałać. tur i idąca w ślad za nimi destabilizacja klimatu zostały zaprezentowane w dniach 5-16 czerwca W roku 2020 było to już 78% polskiego społeczeństwa. W tym samym badaniu analizujemy po- 1972 roku w Sztokholmie podczas Światowej Konferencji ONZ pod hasłem „Tylko jedna Ziemia” ziom wiedzy o zmianie klimatu. Polskie społeczeństwo w skali ocen od 2 do 5, otrzymuje ledwo (ang. Only one Earth), która koncentrowała się na ochronie środowiska i klimatu. Podczas tego 2 z plusem. Nasza wiedza o kluczowym zagrożeniu dla przyszłych pokoleń i największym kryzy- wydarzenia przedstawiono kluczowe dla polityki klimatycznej ONZ wyniki badań. Badacze prze- sie naszych czasów jest bardzo niska. Trzeba to pilnie zmienić. kazali na ręce decydentów pierwsze alarmistyczne scenariusze. Rozpoczęło się żmudne groma- dzenie wyników badań naukowych i koordynacja współpracy naukowej pod auspicjami ONZ. Na wezwanie ONZ odpowiedziały najważniejsze ośrodki naukowe, w tym tak prestiżowe agencje jak Raport otwarcia analizuje kierunki działań na rzecz wdrożenia edukacji klimatycznej NOAA, NASA, IEA, a w późniejszym okresie JAXA czy IRENA. w oparciu o obecną podstawę programową i możliwe w jej ramach działania edukacyjne o klima- cie oraz wyjściowe założenia zmian ram prawnych na przyszłość do dalszej dyskusji w formule Okrągłego Stołu dla Edukacji Klimatycznej. Kluczowy wniosek wynikający z raportu otwarcia Dwadzieścia lat po Konferencji Sztokholmskiej, w dniach 3-14 czerwca 1992 roku od- brzmi – edukację klimatyczną możemy zacząć od dziś. była się w Rio de Janeiro w Brazylii Konferencja ONZ na temat „Środowisko i Rozwój” (ang. Earth Summit 1992). Uczestniczyły w niej delegacje aż 172 rządów oraz około 2400 osób z organi- zacji pozarządowych. Podczas tego wydarzenia uzgodniono kluczowe dokumenty określające Zebrane w raporcie źródła wiedzy o klimacie bazują w szczególności na raportach podstawowe zasady ochrony środowiska i klimatu. Uchwalono Ramową Konwencję Narodów i analizach tworzonych w ramach Systemu ONZ lub pod jego auspicjami oraz wpisują się w kon- Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu i inne dokumenty stanowiące fundament dla polityk sensus naukowy dotyczący zmian klimatu, w ramach którego jest prowadzony proces klimatycz- klimatycznych ONZ i punkt zwrotny w dziejach ochrony środowiska i klimatu na świecie. Uwi- ny ONZ. Bazą referencyjną jest inicjatywa ONZ United in Science. doczniła ona rzeczywistą skalę problemów oraz wskazała kierunki i sposoby ich przezwyciężania. Od 1992 roku możemy twierdzić, że wszystkie kraje świata otrzymały od ONZ sygnał ostrzegaw- czy i wezwanie do podjęcia pilnych działań. Na podstawie przedstawionej w ramach raportu otwarcia propozycji wyjściowej zosta- ną rozpoczęte prace