Marian Zaczyński Uniwersytet Jagielloński Maria Cieśla-Korytowska – biobibliografia Maria Elżbieta Cieśla, córka Adolfa (inżyniera architekta oraz muzyka) i Stanisławy z d. Batko, urodziła się w Krakowie 7 grudnia 1947 r. Po ukończeniu szkoły podstawowej nr 43 w r. 1961 podjęła naukę w IX Liceum Ogólnokształcącym im. Józefy Joteyko, po jego rozwiąza- niu (1962) – w VII Liceum im. Zofii Nałkowskiej. Od 1965 r. studiowała polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Uczęszczała na seminarium magisterskie Kazimierza Wyki, pod które- go kierunkiem napisała pracę magisterską pt. Wierzenia i obrzędy Sło- wian w świetle „Króla-Ducha” Juliusza Słowackiego. Kazimierz Wyka tak ocenił pracę Marii Cieśli: W pracy Marii Cieśli Wierzenia i obrzędy Słowian w świetle „Króla-Ducha” Ju- liusza Słowackiego chodziło o podwójny cel badawczy. Pierwszym zadaniem było usystematyzować i w określony porządek ułożyć to wszystko, co w wy- darzeniach fabularnych poematu może być podciągnięte pod kategorię ujętą w tytule rozprawy. Drugim zadaniem było – w miarę możliwości – wskazać, na jakich autorach czytanych i na jakim własnym, realnym doświadczeniu folk- lorystycznym mógł się poeta opierać, konstruując zespół obrzędowo-wierze- niowy Króla-Ducha. Do drugiego z tych zadań liczne i kompletne wskazówki znalazła młoda autorka u dotychczasowych komentatorów i badaczy poema- tu (Pawlikowski, Piątkiewicz, Kleiner, Sinko), ale zakres ich postrzeżeń po- ważnie poszerzyła, a także w niejednym przypadku zrektyfikowała i uściśliła. Cel badawczy, polegający na systematyzacji świata wierzeniowo-obrzędo- wego poematu, został przez autorkę osiągnięty samodzielnie – nikt dotąd ze znawców Słowackiego nim się nie zajął. I chociaż niejedno z twierdzeń (z czego Maria Cieśla z należną skromnością zdaje sobie sprawę) wypadnie poszerzyć lub ugruntować, wynika z rozprawy jasno – że Słowacki materiały osiągnięte u kronikarzy, u historyków, z autopsji folklorystycznej komponował w system ~ 393 ~ Marian Zaczyński własny. Czynił z tych materiałów składnik założonego przez siebie mitu o pra- dawnej Polsce. Szczególnym w tym względzie mistrzem okazał się w stosunku do folkloru, dokonując jego zupełnie nowoczesnej strukturalizacji. Wykonanie recenzowanej pracy wymagało nieprzeciętnego oczytania w źródłach dostępnych poecie. Autorka to oczytanie wykazuje. Wymagało znajomości nowoczesnych metod badania mitów i baśni. Także i w tym au- torka się orientuje. Wymagało wreszcie wrażliwości na tekst poematu i jego zasadzki. Tutaj specjalnie wypada pochwalić piszącą: dowodnie wykazała ona, że nawet w patetycznych i mitologizujących oktawach Króla-Ducha nie opuszczała poety ironia romantyczna. Słowem, niewątpliwy talent badawczy (autorka kończy również romanistykę), któremu należy zapewnić możliwość pracy naukowej. Rozprawa Marii Cieśli Wierzenia... zasługuje na przyjęcie jako magisterska ze stopniem bardzo dobrym. Kazimierz Wyka Kraków, 6. VI. 19701 Egzamin magisterski odbył się 23 czerwca. Przewodniczył Henryk Markiewicz, członkami komisji byli: Kazimierz Wyka, Tomasz Weiss i Marian Tatara. Magistrantka odpowiadała na pytania: 1. Kontaminacja Olimpu słowiańskiego z antycznym w Królu-Duchu; 2. Falsyfikaty archeologiczne i literackie doby Oświecenia i Roman- tyzmu; 3. Związki Słowackiego z literaturą francuską; 4. Styl biblijny w literaturze francuskiej i polskiej. Wynik egzaminu: bardzo dobrze – i konkluzja: „Wydać dyplom ukończenia studiów polonistycznych z wyróż- nieniem”2. W latach 1968–1972 Maria Cieśla studiowała także romanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Egzamin magisterski zdała 19 czerwca 1972 r. na podstawie pracy Quatre voix du „Manuscrit trouvé à Sara- gosse” de Jean Potocki. 1 Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego WFlg 166; praca magisterska była podstawą artykułu: Folklorystyczny aspekt „Króla-Ducha” Juliusza Słowackiego, w: Ludowość dawniej i dziś. Studia folklorystyczne pod redakcją Ryszarda Górskiego i Juliana Krzyżanowskie- go, Wrocław 1973, s. 57–77; zob. poz. 2 bibliografii. 2 Ibidem. ~ 394 ~ Maria Cieśla-Korytowska – biobibliografia Maria Strzałkowa w ocenie pracy podkreślała: Rozprawa M. Cieślanki jest pod każdym względem nietypowa. Najpierw dla- tego, że temat (zaczerpnięty z tzw. pogranicza literatur francuskiej i polskiej) został przez autorkę opracowany samodzielnie, tj. że przy znajomości źródeł krytycznych i współczesnej literatury obcej, autorka przedstawiła własną koncepcję interpretacyjną i udokumentowała ją w sposób wystarczający3, zaś Elżbieta Willman: Temat rozprawy jest niezmierne ciekawy, jakkolwiek nietypowy dla studiów romanistycznych. St[udentka] Cieśla wykazała się szeroką znajomością ob- cych literatur oraz dzieł fantastycznych, z którymi porównuje Rękopis Potoc- kiego4. W październiku 1970 r. Maria Cieśla została zatrudniona jako asy- stentka w Instytucie Filologii Polskiej UJ. 16 kwietnia 1973 r. prosi Radę Wydziału Filologicznego UJ o otwar- cie przewodu doktorskiego (deklarując jasno określone zainteresowa- nia badawcze: romantyzm i komparatystyka literacka) na temat Mi- tyczna struktura wyobraźni Słowackiego pod opieką naukową Kazimierza Wyki. Wyka wyraził „gotowość objęcia funkcji promotora” (bardzo po- chlebnie oceniając pracę dydaktyczną i naukową doktorantki) i propo- nując jako recenzentów Marię Janion i Juliana Maślankę5 (ostatecznie recenzentami zostali Jan Nowakowski i Jan Błoński). Przygotowanie dysertacji doktorskiej trwało niespełna dwa lata. 20 grudnia 1974 r. Maria Cieśla składa egzamin doktorski z filozofii marksistowskiej (w obecności promotora, Kazimierza Wyki) przed Zbigniewem Kuderowiczem (1. Spór materializmu z idealizmem w hi- storii filozofii; 2. Stosunek bytu społecznego i świadomości społecznej; 3. Znaczenie materializmu dialektycznego dla badań literackich), zaś 12 marca 1975 r. – egzamin kierunkowy „Literatura polskiego roman- tyzmu na tle porównawczym” przed komisją w składzie: Ryszard Łuż- ny, Olga Dobija-Witczakowa, Maria Strzałkowa, Tomasz Weiss; egza- minatorami byli Jan Nowakowski i Marian Tatara. Funkcję promotora, 3 AUJ WFlg 1969 romanistyka. 4 Ibidem; polskojęzyczna wersja tej rozprawy opublikowana została pt. „Rękopis znale- ziony w Saragossie” rozpisany na głosy, „Pamiętnik Literacki” 1973, z. 4, s. 43–68; zob. poz. 3 bibliografii. 5 AUJ WFlg 155. ~ 395 ~ Marian Zaczyński zastępując zmarłego niespodziewanie 19 stycznia Kazimierza Wykę – sprawował Julian Maślanka. Doktorantka odpowiadała na pytania: 1. Polsko-francuskie związki literackie w okresie romantyzmu; 2. Rola wierzeń ludowych w roman- tyzmie polskim i obcym; 3. Rozumienie mitu w dobie romantyzmu. Tegoż dnia na nadzwyczajnym publicznym posiedzeniu Komisji Wy- działu Filologicznego UJ odbyła się publiczna obrona pracy doktorskiej Marii Cieśli. Przewodniczył Julian Maślanka („w zastępstwie zmarłego promotora prof. dr. Kazimierza Wyki zaprezentował sylwetkę nauko- wą doktorantki”6), członkami Komisji byli: Olga Dobija-Witczakowa, Maria Strzałkowa, Tomasz Weiss, Ryszard Łużny, Marian Tatara, Jan Nowakowski. W Autoreferacie doktorantka przedstawiła główne tezy doktoratu. W trakcie lektury dzieł Słowackiego daje się zauważyć ścisłe powiązanie wielu ich fragmentów z mitami. Przy wnikliwszym czytaniu ujawnia się wieloraki charakter tych powiązań; częstość i powtarzalność ich występowania powo- duje wrażenie pewnej prawidłowości, co z kolei powoduje chęć ustalenia jej rodzaju7. Dowodziła, że czymś oczywistym jest stwierdzenie różnorodnych związków twórczości poety z różnymi mitami: Niewątpliwie czerpał poeta ze skarbnicy wątków i motywów mitycznych hoj- ną ręką – podobnie postępował z folklorem, szeroko pojętą ikonografią czy z literaturą. Samo jednak zidentyfikowanie pierwowzorów niewiele daje, gdyż nie odpowiada na pytanie o sposób ich funkcjonowania u Słowackiego. Konieczne jest zrekonstruowanie „struktury wyobraźni poetyckiej” poety, struktury dwoiście rozumianej: statycznie i dynamicznie: „wza- jemny układ elementów składających się na pewną całość” i „sposób uorganizowania pewnych elementów, wielorako ze sobą powiązanych, stanowiących harmonijną całość”. Podstawowe metodologiczne punkty odniesienia to poglądy Ern- sta Cassirera (mit jako forma myślenia, świadomości, intuicji i życia) 6 Ibidem. 7 Ibidem. Autoreferat opublikowany także został w Biuletynie Polonistycznym 1976, nr 1; zob. poz. 6 bibliografii. ~ 396 ~ Maria Cieśla-Korytowska – biobibliografia oraz Mircei Eliadego (koncepcja „ontologiczna”, mit jako opowieść). Zdaniem autorki myślenie Cassirera i Eliadego nie wykluczają się, nie wchodzą w sprzeczność – mit można bowiem traktować jako postawę, sposób myślenia oraz opowieść; twórczość Słowackiego jest „postawą” i „opowieścią” zarazem. Materiał poetycki (zgromadzony „pod kątem mityczności”) podzie- liła autorka na „wyznaczniki” i „składniki” mitu. Podsumowaniem rozważań autorki jest próba odpowiedzi na py- tanie, „na ile struktura omawianych elementów pozwala uznać wyob- raźnię Słowackiego za mityczną, biorąc pod uwagę cztery podstawowe rodzaje związków jego dzieła z mitem”: czerpanie z mitów konkretnych elementów; kreacja na wzór mitu; logika mitu jako logika wyobrażone- go; analogie między wyobrażeniami epoki i mitu. Jan Błoński8 w swojej recenzji zwraca uwagę nade wszystko na walory metodologiczne rozprawy (sięgnięcie do Cassirera i Eliadego): „orygi- nalne i nowatorskie”; podkreśla, że słusznie odróżnia autorka „wyob- raźnię” od „wyobrażonego”. Dla literaturoznawcy najciekawsza jest odpowiedź na pytanie: czy da się udo- wodnić, że dzieła wyobraźni Słowackiego są formalnie spokrewnione z mitem, tzn. że można uchwycić pokrewieństwo, abstrahując