NEVŞEHİR ÜNİVERSİTESİ KAPADOKYA ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ (NEVKAM) 1.Uluslararası NEVŞEHİR TARİH VE KÜLTÜR SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ 16-19 Kasım 2011, Nevşehir Editör Yrd. Doç. Dr. Adem ÖGER 4 Cilt 1. Uluslarası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri Nevşehir Üniversitesi Yayınları: 2 Editör Yrd. Doç. Dr. Adem ÖGER ISBN: 978-605-4163-02-1 (tk) 978-605-4163-07-6 (4.cilt) 1. Baskı Nisan, 2012 / Ankara Kapak ve Sayfa Tasarımı Grafik-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 1. Cadde 1396. Sokak No: 6 06520 (Oğuzlar Mahallesi) Balgat-ANKARA Tel : 0 312. 284 16 39 Pbx Faks : 0 312. 284 37 27 E-mail : [email protected] Web : grafiker.com.tr Baskı, Cilt Ofset Yayıncılık Ltd. Şti. Kazım Karabekir Caddesi Ali Kabakçı İşhanı 85/3 İskitler-ANKARA Tel : 0 312. 384 00 18 Faks : 0 312. 342 16 52 DESTEKLERİ İÇİN Nevşehir Valiliği’ne, Nevşehir Belediyesi’ne, TÜBİTAK’a, Avanos Belediyesi’ne, Başdere Belediyesi’ne, Çat Belediyesi’ne, Derinkuyu Belediyesi’ne, Göre Belediyesi’ne, Gülşehir Belediyesi’ne, Göreme Belediyesi’ne, Hacıbektaş Belediyesi’ne, Kavak Belediyesi’ne, Mustafapaşa Belediyesi’ne, Uçhisar Belediyesi’ne, Ürgüp Belediyesi’ne TEŞEKKÜRLERİMİZLE İSLAM-BİZANS MÜCADELESİ’NDE ORTA KAPODOKYA BÖLGESİ (640–962) ISLAM-BYZANTIUM COMBAT IN CENTRAL CAPPADOCIA REGION (635-962) İlyas GÖKHAN* ÖZET Bu bildiride Dört Halife devrinden başlayarak Emevi ve Abbasi Hi- lafetleri döneminde Kapadokya’nın orta kısmını oluşturan Nevşehir ve çevresinde Müslüman Araplarla Bizanslılar arasındaki mücadeleler konu edinilecektir. Müslüman Araplar 634 yılından itibaren Suriye’yi (Şam) Bizanslılardan aldıktan sonra Anadolu’ya girmeye başladılar. Kısa süre içinde Antakya ve Çukurova’ya giren İslam orduları Gülek Boğazından Kapadokya bölgesine girdiler. Günümüzdeki Niğde, Ak- saray, Kayseri ve Nevşehir taraflarına ilerleyen İslam orduları ile Bizans güçleri arasında çetin muharebeler oldu. Hz. Osman zamanında İs- lam Ordusu 646’da Kayseri’yi 10 kuşatmış ve haraca bağlayarak geri dönmüştü. Yine Maraş ve Malatya üzerinden ilerleyen İslam Orduları Kapadokya bölgesine girerek Kayseri’yi fethettiler. Toroslardan iler- leyen İslam orduları ile Maraş ve Malatya üzerinden ilerleyen İslam orduları Kapadokya bölgesinde birleşerek Anadolu içlerine doğru Bi- zans topraklarını fethe giriştiler. Bilhassa Nevşehir bölgesi İslam ordu- larının uğrak yeri olmuştur. Hatta buradan ilerleyen Müslüman Arap- lar Amasya, Çankırı ve Çorum taraflarını ele geçirdiler. Müslümanlar Tarsus’tan başlayarak Maraş ve Malatya’ya kadar olan bölgelerde Avasım (Sugur) şehirlerini oluşturarak Bizans’a karşı bir savunma hat- tı meydana getirdiler. Buna karşılık Bizans da Kızılırmak nehrinden Toroslara kadar olan bölgeyi Kayseri Themalığı’ndan ayırarak Kapa- dokya Themalığı’nı kurarak Müslümanların Anadolu içlerine ilerleyişi- ni durdurmaya çalıştı. Söz konusu bölgede İslam- Bizans mücadelesi 300 yıl sürmüş ve Hamdani Emiri Seyfüddevle’yi mağlup eden Bizans- lılar bölgeyi 960’larda ele geçirdiler. * Doç. Dr., K.Maraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü e-posta:[email protected], 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu 255 İlyas GÖKHAN İslam ve Bizans kaynaklarında Kabâduk (Kapadokya) bölgesi ola- rak geçen Nevşehir ve çevresinde Osiane- Soanda (Nevşehir), Melekûbiyye (Derinkuyu), Antigu (Altınhisar), Salimun (Selime), Tye- na (Kemerhisar), Venesa (Avanos), Arebsun (Gülşehir), Nyssa (Nev- şehirin batısında bir yer), Mokissostan (Kırşehir), Dogra (Hacıbek- taş), Siccasene-(İncesu-Viranşehir) gibi yerleşim yerlerinin isimleri geçmektedir. Ayrıca bu bölgelerde yeraltı mağaralarının bulunduğu belirtilmektedir. Bu mağaralarda buğday saklandığı da kayıtlıdır. Bu çalışma Taberî, Belezurî, İbn Hurdazbih, Yakubü’l- Hamevi vs İs- lam ve dönemin Bizans kaynaklarından istifade edilerek hazırlana- caktır. Ayrıca C.Texier, V.Minorky, E. Honigmann ve W. M. Ramsey gibi müelliflerin tetkik eserlerinden de faydalanılacaktır. Anahtar Kelimeler: İslam, Bizans, Kapodokya, Nevşehir ABSTRACT Starting from the time of the Four Caliphs period known as the Umayyad and the Abbasid Caliphate, the article have dealt with long struggles took place between Arabs Byzantines in the middle part of Cappadocia, Nevsehir, and around the surrounding regi- ons. Since, 634 BC the Muslim Arabs of Syria began to enter the Damascus-Byzantine Anatolia regions and after a short period of time Antakya and in Çukurova region of Cappadocia was occu- pied by Islam Armies up to Gulek region. Today, Nigde, Aksaray, Kayseri and Nevsehir had Tough battles between the parties which had advanced their armies of Islam and the Byzantine forces. Du- ring Hz. Osman’s time in 646 B.C the Islamic Army had surrounded and under tributed Kayseri 10 times. However, the Islamic armies conquered the Cappadocia region by entering through Maras, Ma- latya and Kayseri regions. The Muslim armies advancing from the Taurus Mountains in Maras and Malatya had merged over the ad- vancing armies of Islam in the Cappadocia region into the interior of Anatolia and Byzantine. In particular had been a place frequen- ted by Muslim armies in Nevsehir. Muslim Arabs here or even later in Amasya, Çorum and Çankırı captured aspects of by creating a line of defense against the Byzantines brought in the Tarsus Army, which was up to the Muslims from the Maras and Malatya regions to protect. Avasım (Sugur) cities, In contrast to the Taurus Mounta- ins with the Red River region in the Byzantine Cappadocia, Kayseri Themalı establishment tried to stop the progress of the interior of Anatolia by separating the Muslims. The struggle lasted for 300 ye- ars in the region in question, and Hamdani, the Emir of the Islamic- 256 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu İslam-Bizans Mücadelesi’nde Orta Kapodokya Bölgesi (640–962) Byzantine Seyfüddevle who defeated the Byzantines conquered the area around 960B.C. Islamic and Byzantine resources had names such as Kabâduk (Cap- padocia), as the area in and around the Nevsehir-Soanda. Osiane (Nevsehir), Melekûbiyye (Derinkuyu), Antigu (Altınhisar), Salimun (Selime), Tyena (Kemerhisar), Venesa (Avanos), Arebsun (Gülşe- hir) , Nyssa (a place west of Nevsehir), Mokissostan (Kirsehir), Doğra(Hacibektas), Siccasene-(Incesu-Viransehir) passes the names of settlements. Also mentioned in these regions where the underg- round caves which stored wheat. In this study, al-Tabari, Belezurî, Ibn Hurdazbih, Yakubü’l-Hamevi ect. Islam and the Byzantine period will be prepared by exploiting its resources. In addition, C. Texier, V., Minorky, E., Honigmann, and W. M. Will be utilized to examine the works of authors such as Ramsey. Key Words: Islam, Bizans, Kapodokya, Nevşehir 1. Kapadokya Bölgesinin İlk Sakinleri İlkçağ’da Kapadokya bölgesi geniş bir alanı kapsamaktadır. Kapadokya’nın sınırları güneyde Kilikya, Kuzeyde Karadeniz, doğuda Fırat ve batıda da Lidya ve Frikya’ya kadar uzanmaktadır. Daha anlaşılır bir tanımla güneyde Çukurova, doğuda Malatya, Kuzeyde Samsun- Amasya ve Sinop batıda ise Konya’ya kadar olan alan Kapadokya olarak bilinmektedir. Bizim burada inceleyeceğimiz kısım ise Nevşehir, Kayseri, Aksaray ve Niğde ile sınırlı olan orta Kapadokya bölgesidir. Kapadokya bölgesinin en önemli akarsuyu Kı- zılırmak olup incelediğimiz bölge bu nehrin güney ve güneydoğu kısmına düşmektedir. Orta Kapadokya bölgesinde iki büyük dağ olup bunlar Erci- yes ve Hasandağ’dır. İlkçağ’da bölgede iki büyük yerleşim merkezi vardır. Bunlar Tyana (Niğde-Kemerhisar) ve Mazaka’dır. (Caseria- Kayseri). Ancak Antikçağ’da bunların yanında şimdiki Nevşehir’in bulunduğu yerde başta Nyssa olmak üzere pek çok kale ve yerleşim yeri bulunmaktadır. Kapadokya ismi Antikçağ’dan beri söylenip gelmektedir. Bölgenin ilk sa- kinleri Hititler olup daha sonra Kapadok halkı burada yaşamaya başlamış- tır. Heredotos’a göre bu bölgede yaşayan Kapadok halkına Grekler Suri- yeli ismini verirlerdi. Bölgede önce İranlı bir unsur olan Medler daha sonra da yine İranlı olan Persler hâkimiyet sürmüştür. Bölge hâkimiyeti yüzünden Perslerle Lidyalılar savaşmış ve Persler galip gelmişlerdi. Pers istilası sonrası 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu 257 İlyas GÖKHAN Kapadokya’da onların kültürü ve dilleri yaygınlaşsa da bölge halkı varlığı- nı devam ettirmiştir. Bu dönemler hakkında Heredotos bilgi vermektedir. Onun eserinde Kapadokya ve Kapadok halkı ile Halys Nehri (Kızılırmak) sıkça geçmektedir (Herodotos:2007, 41–54) Roma İmparatorluğu devrin- de Kapadokya Bölgesinin halkına Kapadok denilmeye devam edilmiştir. Bu halk Helen değildi ancak onlara özenerek Helen dilini konuşmaktaydı. İlkçağ gezginlerinden olan Strabon, (M.Ö. 68 M S.18) Kapadokya hakkın- da bilgiler vermiştir. Ona göre Kapadokya, güneyde Kilikya Dağları, doğu- da Ermenia ve Kolkhis, kuzeyde Kızılırmak nehrinin ağzına kadar Eukse- inos ve batıda Paphlagonia ve Phrygia ile çevrilidir. İlkçağ’da Kapadokya 10 valiliğe bölünmüştür (Strabon:1987,1–2). Kapadokya bölgesi görül- düğü gibi geniş bir alanı kapsamaktadır. İlkçağ coğrafyacısı Batlamyos, Kapodokya’nın merkezi olan Tyana hakkında bilgiler vermektedir. Ondan alıntılar yapan Yakut el-Hamevî de bu şehirden bahsetmektedir.(Yakut: 1906, III, 65) Kapadokya bölgesinde yaşayan halkın çoğunluğu aynı dili konuşmaktay- dı. Bunlar muhtemelen İranî bir kavim olup İran inanç sisteminden etki- lenmişlerdi. Kapadokya bölgesinin dinî merkezi Komana olup Strabon’un verdiği bilgiye göre burada Mâ dedikleri Enyo tapınağı bulunurdu. Müellif Komana’da kadın ve erkek olmak üzere 6000’den fazla dinî hizmetle uğ- raşan insan olduğunu