Ziemia Lubawska Przewodnik po zabytkach wu au aaw w i Wydano na zlecenie: Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska Wielkie Bałówki 14 13-306 Kurzętnik Telefon: 56 49 181 63 Telefon komórkowy: 514 154 474 Faks: 56 49 181 63 www.lgdziemialubawska.pl Tekst: Aneta Rybińska Korekta: Joanna Cabaj, Patrycja Gawińska, Anna Krajnik, Dominika Najdrowska, Agnieszka Stajszczak, Marcin Zalewski Zdjęcia: archiwum gminy Kurzętnik, archiwum gminy Nowe Miasto Lubawskie, archiwum gminy Rybno, archiwum miasta Lubawa, archiwum miasta Nowe Miasto Lubawskie, archiwum prywatne Grzegorza Morawskiego oraz zasoby własne LGD Ziemia Lubawska https://medievalheritage.eu str 58/51 Projekt graficzny i skład: Sylwia Ciećko Wydawnictwo: Drukarnia Ara-Plus ul. Lubawska 10 14-200 Iława Szanowni Państwo Publikacja, którą trzymają Państwo w dłoniach to nowy produkt turystyczny powstały w wyniku realizacji przez Lokalną Grupę Działania Ziemia Lubawska projektu pn.: „Markowy Produkt Turystyczny”. Przewodnik ten ma na celu przedstawienie dóbr kultury jakimi są zabytki znajdujące się na terenie Ziemi Lubawskiej, jak i przyroda w szczególności wzdłuż rzek Drwęca i Wel. Powiązany jest ściśle z pozostałymi produktami, wypracowanymi podczas zajęć i warsztatów prowadzonych w ramach ww. projektu, czyli broszu- rami: „Wśród łanów Ziemi Lubawskiej”, „Szlak Architektury Sakralnej Ziemi Lubawskiej”, „Wel i Drwęca trapera nakręca”, „Otoczeni Przyrodą”, „Zahartowani”, oraz produktem jakim jest turystyczna gra terenowa „Całą rodziną wzdłuż szlaku kajakowego rzeką Drwęcą.”. Do powyższych produktów dostosowana i zaktualizowana została również aplikacja mobilna „Kajak”. Wydanie publikacji jest już kolejnym takim projektem od kilku lat. Stowarzyszenie Lokalna Gru- pa Działania Ziemia Lubawska od 2006 roku zajmuje się promocją dóbr lokalnego dziedzictwa, zabytków i przyrody terenu leżącego w jego granicach, obejmującego gminy: Biskupiec, Nowe Miasto Lubawskie, Miasto Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa, Miasto Lubawa, Grodziczno, Kurzętnik i Rybno. Teren o którym mowa dokład- nie został uwidoczniony i odzwierciedlony na załączniku do niniejszego przewodnika – mapie turystycznej, na której zaznaczone zostały ważne zarówno dla odwiedzającego turysty jak i dla samego mieszkańca danego tere- nu punkty, np. apteki, muzea, budynki sakralne, zabytki. Tereny Ziemi Lubawskiej poza przepiękną fauną i orą i licznymi rezerwatami, parkami krajobrazowymi i te- renami chronionymi bogate są w wiele walorów historycznych, takich jak liczne pozostałości po wczesnośre- dniowiecznych grodach, ruiny kilku zamków, miejsca objawień Matki Boskiej np. w Łąkach Bratiańskich czy Wardęgowie, przepiękne budynki sakralne, w tym również tzw. Drewniane Perły czyli wspaniale zachowa- ne kościoły drewniane, wiatrak holenderski i muzeum lokalne w Łąkorzu, zespoły pałacowe i pałace, młyny i wiele innych wartych zobaczenia miejsc. Przewodnik ten wraz z wszystkimi powyżej wymienionymi produktami turystycznymi ma ułatwić turystom zwie- dzanie i poznanie pięknych terenów Ziemi Lubawskiej, w szczególności wzdłuż dwóch przepływających przez nie rzek Wel i Drwęca, których urok z roku na rok zachwyca coraz więcej kajakarzy, pokonujących nie zawsze łatwy ich nurt. Publikacja jest również zachętą do tego, aby sami mieszkańcy jeszcze dogłębniej zechcieli poznać miejsce, w którym żyją, jego historię, uroki i tajemnice. „Przewodnik po zabytkach wzdłuż rzek Drwęcy i Wel” i broszury są do nabycia nieodpłatnie w biurze Lokalnej Grupy Działania Ziemia Lubawska, natomiast zarówno gra terenowa „Całą rodziną wzdłuż szla- ku kajakowego rzeką Drwęcą.” jak i aplikacja mobilna „Kajak” udostępnione są na stronie internetowej www.lgdziemialubawska.pl. Oprócz opisanych w ww. produktach turystycznych niezwykłych i pięknych miejsc i widoków, każdy odwiedzający te wspaniałe tereny może również skorzystać z produktów lokalnych, wytwa- rzanych przez tutejszych mieszkańców. Nie pozostaje więc nic innego jak oddać się lekturze i pozwolić dzięki połączeniu wszystkich powyżej wspomnianych produktów turystycznych ponieść się przygodzie na terenie Ziemi Lubawskiej, do czego serdecznie zapraszam. Agnieszka Stajszczak Prezes Zarządu Lokalnej Grupy Działania Ziemia Lubawska PAŁAC W KATLEWIe Gmina Grodziczno atlewo jątkiem ziemskim w powiecie Kmiejscowość znajdująca się lubawskim. Posiadało swoją go- w gminie rodziczno. rzelnię oraz oborę zarodową by- Pierwsze wzmianki na jej temat dła. Po zakończeniu wojny prze- pochodzą z roku 1260. kształcono go w PR, który w poł- Biskup Chełmiński przekazał wte- owie lat 90, przejął dzierżawę dy Krzyżakom część ziemi znajdu- Pan Edward Klimek. W niedużej jącą się na prawym brzegu rzeki odległości od pałacu znajduje się Wel. Niestety nie wiadomo skąd jezioro Katlewskie o powierzchni pochodzi nazwa wsi. 9,3 ha. Jest to jedno z większych jezior na terenie gminy rodzicz- miejscowości znajduje się no. W okolicy znajduję się także W pałac z początku XX w. Bu- leżące na pograniczu gmin Ryb- dynek usytuowany jest w środku no i rodziczno jezioro arto- parku o powierzchni 1 ha, w któ- wieckie o powierzchni 74 ha. rym rosną różne gatunki drzew. Niektóre z nich są pomnikami przyrody np. lipa drobnolist- na o obwodzie 373 cm. Pałac zbudowny został z czer- wonej cegły oraz drewna. biekt remontowany był tylko raz pod koniec lat 90. W czasach wojny światowej w budynku mieścił się tartak, w którym przecierano drewno dla Niemców. Zamieszkany był wtedy przez Polaka o nazwisku Krzysiak. W czasach wójtostwa Katlewo było największym ma- 4 Pałac w Katlewie Pałac w Katlewie ZESPÓŁ DWORSKO-PAŁACOWY W MONTOWie Gmina Grodziczno Połnocno-zachodnią część dwo- NTW ru rozbudowano o czterokondy- niewielka wieś położo- gnacyjną wieżę i parterową ofi- na w gminie rodziczno. cynę, która pełniła funkcję rząd- iejscowość ma charakter typowo cówki. Elewacja wieży wyróżnia rolniczy. Pierwsze wzmianki o niej się różnorakimi otworami okien- pochodzą z roku 1216. Znajdują się nymi ujętymi w oprawy tynkowe. one w dokumencie ówczesnego asada oficyny zdobiona jest papieża nnocentego . Niestety dwukondygnacyjnym ryzalitem nieznane jest pochodzenie nazwy z trójkątnym tympanonem umie- miejscowości. szczonym nad wejściem. Park znajduje się przed wschodnią najduje się tu zespół dworsko- i południową częścią budynku. Z-pałacowy pochodzi on pra- Posiada bogaty drzewostan z któ- wdopodobnie z połowy XX wie- rego najstarsze drzewa mają ku. Należał on niegdyś do rodziny ponad 160 lat. olwark nie uległ ssowskich. Rodzina ta była zmianie zarówno pod względem zasłużona dla rozwoju polskich kompozycyjnym jak i funkcjonal- form życia gospodarczego i po- no przestrzennym. Zmodernizo- litycznego w dawnym powiecie wano jedynie przeznaczenie po- lubawskim. W poczet zespołu szczególnych budynków. Zbudo- dworsko-pałacowego wchodzą wano również kilka obiektów, któ- dwór, park i folwark. Dwór jest re znajdują się na fundamentach budynkiem parterowym z pod- nieistniejących już zabudowań. daszem. Zbudowany na rzucie Po wojnie majątek przejęło pań- prostokąta. W centralnej części stwo. 6 stycznia 1997 r. wojewódz- elewacji znajduje się trzyosio- ki konserwator ochrony zabytków wy rozalit, zakończony trójkąt- wpisał zespół dworsko-parkowy nym frontonem. Poniżej znajdują do rejestru zabytków. się tarasowe schody. 6 7 KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. MARCINA W BOLESZYNIE Gmina Grodziczno LEZN się murowane zakrystia i skarb- miejscowość znajdująca się czyk. Na przedzie znajduje się w gminie rodziczno. kwadratowa wieża. Świątynia B została wybrana do remontu Pierwsze informacje pochodzą z XV wieku, kiedy to Boleszyn w ramach projektu ”Drewniane należał do klucza kurzętnic- Perły Ziemi Lubawskiej- konser- kiego biskupów chełmińskich. wacja drewnianych zabytków Przypuszczalnie nazwa wsi po- celem wzrostu atrakcyjności kul- chodzi od imienia Bolesz. turowej regionu”, którego celem jest zachowanie dziedzictwa kult- jej centrum znajduje się ko- urowego poprzez przeprowadze- W ściół P.W. Świętego ar- nie prac konserwatorskich oraz cina z XV w. Znany jest on jako robót budowlanych przy zabyt- sanktuarium atki Bożej Bole- kach ruchomych i nieruchomych snej. Kult maryjny rozwija się już 9 kościołów diecezji toruńskiej. od XV wieku, gdy to na tere- nie Boleszyna, wybuchła epide- mia cholery. Wierni zwrócili się do obrazu atki Bożej o pomoc. ch wołania zostały wysłuchane. d tego czasu co roku wrze- śnia wierni gromadzą się przed Jej obrazem z prośbą o uzdro- wienia. istoria parafii sięga do połowy XV w. Należała ona wte- dy do kapituły chełmińskiej. am budynek jednonawowy o kon- strukcji zrębowej zbudowany jest z drewna sosnowego. Po bokach prezbiterium znajdują 9 K0ŚCIÓŁ P.W. ŚW. MIKOŁAJA W ZWINIARZU Gmina Grodziczno WNARZ W roku 1990 parafia przeżywała miejscowość położona w gmi- misje Ewangelizacyjne. Znie rodziczno. becnie do parafii Zwiniarz Pierwsze doniesienia o wsi sięgają należą ążyn, Świniarc, Trusz 1336 roku. Należała początko- czyny, Wybudowania, Zwiniarz. wo do biskupów chełmińskich. d 2002 r. parafia znajduję się akt o przynależności potwierdził w dekanacie Rybno. biskup Wincenty Kiełbasa. uż w XV wieku w Zwiniarzu Jznajdował się kościół, który nie zachował się do naszych cza- sów. Budowę obecnego kościo- ła p.w. św. ikołaja, rozpoczęto w 1913 roku. Konsekrowany zo- stał przez biskupa tanisława koniewskiego dnia 11 lipca 1926 roku. Dostawiony murowa- ny łącznik łączy korpus z drew- nianą wieżą. ama wieża ma wysokość 21,5 m. Kościół wyró- żnia charakterystyczne turkusowe wnętrze, które w ciągu ostatnich lat zostało odświeżone, a sam ko- ściół odrestaurowano. Turkusowy kolor który dominuje w świątyni, został