P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz RACIMIERZ (152) Warszawa 2009 Autorzy: MAŁGORZATA KAWULAK *, MAREK NIE Ć * MAGDALENA MALESZYK **, KRYSTYNA WODYK **, ANNA PASIECZNA ***, PAWEŁ KWECKO ***, IZABELA BOJAKOWSKA ***, HANNA TOMASSI-MORAWIEC *** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA *** Redaktor regionalny (plansza A): BOGUSŁAW B ĄK *** Redaktor regionalny (plansza B): ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA *** Redaktor tekstu: PRZEMYSŁAW KARCZ *** * – Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne Polgeol SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN © Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wstęp (M. Kawulak)......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (M. Kawulak)............................................. 4 III. Budowa geologiczna (M. Nie ć)......................................................................................... 8 IV. Zło Ŝa kopalin (M. Kawulak) ........................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Kawulak) .......................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin(M. Nie ć, M. Kawulak)........................ 14 VII. Warunki wodne (M. Kawulak)........................................................................................ 15 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................... 17 VIII. Strefa wybrze Ŝa (M. Kawulak)........................................................................................ 20 IX. Geochemia środowiska.................................................................................................... 20 1. Gleby (A. Pasieczna, T. Gliwicz, P. Kwecko) ....................................................... 20 2. Osady (I. Bojakowska) ........................................................................................... 23 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ........................................ 26 X. Składowanie odpadów (M. Maleszyk, K. Wodyk) ......................................................... 28 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego (M. Kawulak) ............................................................... 35 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Kawulak) ................................................................ 37 XIII. Zabytki kultury (M. Kawulak)......................................................................................... 48 XIV. Podsumowanie (M. Kawulak, M. Maleszyk, K. Wodyk) ............................................... 48 XV. Literatura ......................................................................................................................... 50 I. Wst ęp Arkusz Racimierz Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w 2008 i 2009 roku w Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL S.A w Warszawie (plansza B). Map ę wykonano zgodnie z zało Ŝeniami i wytycznymi „Instrukcji...” (2005). Przy opracowa- niu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Racimierz Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykonanym w Przedsi ę- biorstwie Robót Geologiczno-Wiertniczych SC w Sławkowie w 1997 roku. (Jendrysik, Wi- śniowski, 1997). Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa przedstawia zło Ŝa kopalin oraz stan ich zagospodarowania na tle składników środowiska przyrodniczego oraz zabytków kultury. Uwzgl ędnia równie Ŝ wy- brane elementy: hydrografii, hydrogeologii i geologii in Ŝynierskiej. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowane tre ści MGGP, a plansza B – nowe tre ści dotycz ące geochemii środowiska zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona powierzchni Ziemi”, a tak Ŝe w nowych warstwach informacyjnych: składowanie odpadów i system NATURA 2000. Mapa przeznaczona jest przede wszystkim do wspomagania planowania przestrzennego, w szczególno ści w zakresie ochrony i wykorzystania złó Ŝ kopalin. Adresowana jest głównie do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę racjo- nalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie infor- macje mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a tak Ŝe przy wykonywaniu wojewódz- kich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Do opracowania mapy wykorzystano dost ępne publikacje i opracowania archiwalne po- chodz ące przede wszystkim z: Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie, Urz ędu Marszałkowskiego w Szczecinie, Starostw Powiatowych w Goleniowie i Kamieniu Pomorskim, Urz ędów Gmin, których tereny znajduj ą si ę w granicach arkusza Racimierz, Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Szczecinie, Urz ędu Morskiego w Szczecinie, Nadle śnictw: Rokita i Goleniów, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szcze- cinie, Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Dane przedstawione na mapie zostały zweryfikowane w terenie. Szczegółowe dane o zło Ŝach zamieszczone s ą w kartach informacyjnych i komputero- wej bazie danych. Klasyfikacj ę złó Ŝ z punktu widzenia ochrony środowiska przyrodniczego uzgodniono z Geologiem Wojewódzkim w Szczecinie. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Arkusz Racimierz poło Ŝony jest pomi ędzy 14 o30', a 14 o45' długo ści geograficznej wschodniej oraz pomi ędzy 53 o40', a 53 o50' szeroko ści geograficznej północnej. L ąd zajmuje dwie trzecie powierzchni arkusza, a jedn ą trzeci ą wody Zalewu Szczeci ńskiego wraz z Dziwn ą. Administracyjnie omawiany teren poło Ŝony jest w cało ści w województwie zachodnio- pomorskim i obejmuje powiaty: kamie ński, goleniowski i policki. W powiecie kamie ńskim znajduje si ę południowa, l ądowa cz ęść gminy Wolin oraz peryferyjna, niezamieszkała cz ęść miasta Wolina – Półwysep Rów. W powiecie goleniowskim le Ŝy znaczna cz ęść gminy Step- nica i północno-zachodnia cz ęść gminy Przybiernów. Południowo- zachodni fragment mapy obejmuje niewielk ą cz ęść gminy Police. Natomiast wody Zalewu Szczeci ńskiego wraz z cie- śnin ą Dziwny podzielone s ą pomi ędzy gminy: Wolin, Stepnica, Police, za ś północno- zachodni skrawek wód Zalewu nale Ŝy do gminy Mi ędzyzdroje. Siedziby wszystkich gmin znajduj ą si ę poza granicami arkusza. Do gminy Stepnica nale Ŝy niewielka (około 500 m 2) wyspa Chełminek maj ąca du Ŝe znaczenie nawigacyjne. Znajduje si ę na niej stacja nautyczna. Obok wyspy przebiega tor wodny ł ącz ący Szczecin ze Świnouj ściem. Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki, 2002) obszar arkusza Racimierz znajduje si ę w podprowincji Pobrze Ŝa Południowobałtyckiego, w makroregionie Pobrze Ŝe Szczeci ńskie i obejmuje cz ęś ci mezoregionów: Równina Gryficka (w cz ęś ci pół- nocno – wschodniej terenu arkusza), niewielki fragment mezoregionu Uznam i Wolin na północy, Wybrze Ŝe Trzebiatowskie mi ędzy nimi, oraz Równiny Goleniowska na pozostałej cz ęś ci arkusza (fig. 1). Cz ęść l ądowa arkusza posiada mało urozmaicon ą morfologi ę, utworzon ą w czasie de- glacjacji zlodowacenia północnopolskiego. Znaczn ą rol ę na tym terenie odegrały równie Ŝ procesy eoliczne i torfotwórcze zachodz ące w holocenie. Wyró Ŝni ć tu mo Ŝna dwie zasadnicze jednostki geomorfologiczne, ró Ŝni ące si ę pod wzgl ędem ukształtowania ii budowy geologicz- 4 nej. Jedn ą z nich jest Zalew Szczeci ński wraz z płask ą równin ą torfow ą na wschód od niego, o szeroko ści do 7 km i wysoko ści do 2 m n.p.m. Równiny torfowe powstały w wyniku pod- niesienia si ę wód Zalewu w czasie transgresji i wtórnego zabagnienia zalesionych obszarów lądowych. Na obszarze tym wyst ępuj ą znaczne zło Ŝa torfów, w przeszło ści eksploatowane na potrzeby lokalne. Rozwój melioracji doprowadził do przekształcenia torfowisk w ł ąki na podło Ŝu organicznym. Fig.1. Poło Ŝenie arkusza Racimierz na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica mezoregionu, 2 – granica pa ństwa Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski (31) Podprowincja: Pobrze Ŝe Południowobałtyckie (313) Makroregion: Pobrze Ŝe Szczecińskie (313.2–3) Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.21 – Uznam i Wolin 313.22 – Wybrze Ŝe Trzebiatowskie 313.23 – Równina Wkrza ńska 313.24 – Dolina Dolnej Odry 313.25 – Równina Goleniowska 313.26 – Wzniesienia Szczeci ńskie 313.32 – Równina Nowogardzka 313.33 – Równina Gryficka 5 Drug ą jednostk ę tworz ą słabo nachylone w kierunku Zalewu, płaskie równiny akumula- cji rzeczno-rozlewiskowej oraz wodnolodowcowej. Obszar ten wznosi si ę od 2 do 26 m n.p.m. Urozmaicony jest osta ńcami wysoczyzny morenowej o wysoko ści do 44,4 m, wydmami