P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŁABISZYN (358) Warszawa 2007 Autorzy: Krzysztof Seifert*, Krystyna Wojciechowska**, Izabela Bojakowska*, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Jacek Ko źma* we współpracy z Markiem Czerskim* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ................................................ Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – K. Seifert .................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Seifert .................................................... 3 III. Budowa geologiczna – K. Seifert ........................................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin – K. Seifert ................................................................................................... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – K. Seifert .................................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – K. Seifert ............................................ 16 VII. Warunki wodne – K. Seifert ............................................................................................. 18 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 18 2. Wody podziemne...................................................................................................... 18 VIII. Geochemia środowiska - ................................................................................................ 21 1. Gleby – A.Bli źniuk, P. Kwecko ................................................................................ 21 2. Osady – I. Bojakowska ............................................................................................. 23 3. Pierwiastki promieniotwórcze – S.Wołkowicz ......................................................... 25 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ..................................................................... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – K. Seifert ....................................................................... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – K. Seifert ...................................................................... 34 XII. Zabytki kultury – K. Seifert ............................................................................................. 37 XIII. Podsumowanie – K. Seifert ............................................................................................ 38 XIV. Literatura........................................................................................................................ 40 I. Wst ęp Arkusz Łabiszyn Mapy geo środowiskowej Polski (MGsP) w skali 1:50 000 został wy- konany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2007 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje zamieszczone na arkuszu Łabiszyn Mapy geo- logiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002, przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, składowanie odpadów i geochemia środowiska, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromną po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dla opracowania mapy zebrano i wykorzystano materiały pochodz ące z Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziału Ochrony Środowiska Urz ędu Marszałkowskiego w Bydgoszczy, Wojewódzkiego Inspektora- tu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Toru- niu, Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz urz ędów powiatowych i gminnych. Informacje zweryfikowano podczas zwiadu terenowego. Dane dotycz ące złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze arkusza zestawiono w kartach infor- macyjnych do banku danych ści śle zwi ązanego z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1: 50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Łabiszyn poło Ŝony jest mi ędzy 52°50’ i 53°00’ szeroko ści geograficz- nej północnej oraz mi ędzy 17°45’ i 18°00’ długo ści geograficznej wschodniej. Administra- 3 cyjnie nale Ŝy do województwa kujawsko-pomorskiego, obejmuj ąc fragmenty pi ęciu powia- tów: nakielskiego (miasto i gmina Szubin), Ŝni ńskiego (miasta i gminy śnin, Łabiszyn i Bar- cin), bydgoskiego (gmina Nowa Wie ś Wielka), mogile ńskiego (gmina D ąbrowa) i inowro- cławskiego (gmina Złotniki Kujawskie). Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (1998) północna cz ęść obszaru arkusza poło Ŝona jest w granicach mezoregionu Kotlina Toru ńska, nale Ŝą cego do makroregionu Pradolina To- ru ńsko-Eberswaldzka. Pozostała cz ęść nale Ŝy do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie. Zachodni ą, południow ą i południowo-wschodni ą cz ęść zajmuje mezoregion Pojezierze Gnie źnie ńskie i tylko fragment wschodniego obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionu Równi- na Inowrocławska (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Łabiszyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.53 – Pojezierze Chodzieskie, 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska Pod wzgl ędem geomorfologicznym południowo-zachodnia, południowa i cz ęś ciowo wschodnia cz ęść obszaru (okolice miejscowo ści: Chomętowo, Wawrzynek, Januszkowa i Gó- 4 ry) stanowi falist ą wysoczyzn ę morenow ą. Na wschód od Łabiszyna rozci ąga si ę strefa wy- dłu Ŝonych równole Ŝnikowo wałów i pagórków morenowych, w śród których przewa Ŝaj ą for- my o długo ści do 2 km. Równiny sandrowe zajmuj ą obszar poło Ŝony na zachód od doliny Noteci, od okolic Smolnik i Smolarni przez Łabiszyn po Smerzyn. Lokalnie wyst ępują tak Ŝe ozy, kemy i tarasy kemowe oraz formy pochodzenia eolicznego – wydmy i równiny piasków przewianych. Tarasy pradolinne erozyjno-akumulacyjne wyst ępuj ą w dolinie Noteci. Na obszarze wysoczyzny rozwin ęły si ę gleby wysokich klas bonitacyjnych wykształco- ne jako brunatne, czarnoziemy i szare gleby le śno-łąkowe oraz czarne ziemie. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego rozlokowane s ą głównie w dolinie Noteci. Lasy zajmuj ą znaczne powierzchnie w cz ęś ci północnej i centralnej. Du Ŝy, zwarty kompleks lasów poło Ŝony jest na północ i zachód od Łabiszyna, a mniejsze – w okolicach Lubostronia, Nowin i Barcina. Cech ą charakterystyczn ą tych lasów jest dominacja jednego gatunku – sosny. W opisywanym rejonie roczna suma opadów jest jedn ą z najni Ŝszych w kraju i nie si ęga 500 mm. Średnia temperatura roczna wynosi 8,0°C (Wo ś, 1999). W obr ębie omawianego obszaru połoŜone s ą trzy miasta – śnin (siedziba powiatu), Ła- biszyn i Barcin (siedziby gmin). W śninie do najwi ększych zakładów przemysłowych nale Ŝy cukrownia oraz zakłady przetwórstwa rolnego. W Łabiszynie znajduj ą si ę m.in.: zakłady przemysłu drzewnego (Fabryka Mebli „MEBEL”), chemicznego („Stomil” SA) i spo Ŝywcze- go (gorzelnia, zakłady mi ęsne). W Barcinie zlokalizowano zakłady przemysłu mięsnego i fa- bryk ę mebli. Najwi ększym zakładem przemysłowym w tym rejonie jest „Lafarge Cement Polska” SA – Zakłady „Kujawy” w Bielawach (siedziba poza obszarem arkusza). Jest to w północnej cz ęś ci Polski najwi ększy producent kruszywa dla drogownictwa i budownictwa, wapna nawozowego oraz m ączki wapiennej stosowanej jako wypełniacz do mas bitumicz- nych. Na terenie arkusza zlokalizowana jest cz ęść Kopalni „Wapienno” wraz z zakładem przeróbczym. W pozostałych, mniejszych miejscowo ściach znajduj ą si ę głównie zakłady przetwórstwa rolnego i drzewnego (m.in. Zakłady Masarskie w Jabłówku, „Bacutil” w Anto- niewie). Eksploatowane s ą tu równie Ŝ liczne zło Ŝa kruszywa naturalnego. Opisywany teren posiada dobrze rozwini ętą sie ć dróg. Drogi wojewódzkie ł ącz ą Łabi- szyn ze śninem (nr 253) i Barcinem (nr 254), a śnin z Barcinem droga nr 251. Pozostałe wi ększe miejscowości poł ączone s ą gminnymi drogami asfaltowymi. W południowej cz ęś ci przebiega magistrala