Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego Organizacja Policji w Republice Włoskiej Jolanta Kowalik-Gęsiak Bezpieczeństwo wewnętrzne Warszawa, marzec 2015 Spis treści 1. Wprowadzenie……………………………………………………..…...……..3 2. Historia Włoskiej Policji………………………………………….…………..4 3. Organizacja Włoskiej Policji………………………………….………….......5 3.1. Polizia di Stato…………………………………………….………......…5 3.2. Arma dei Carabinieri…………………………………….……….............6 3.3. Guardia di Finanza………………………………………………….........7 3.4. Corpo Forestale dello Stato……………………………............................8 3.5. Polizia Penitenziaria……………………………………….......................8 4. Podsumowanie………………………………………………………….……..9 5. Bibliografia……………………………………………………………..…….10 2 Wprowadzenie Systemy policyjne są nierozłączną częścią instytucjonalnych struktur państwowych. Ich celem jest m.in. zwalczanie i zapobieganie wskazanym poniżej zagrożeniom. W ogólnym ujęciu zadaniem elementów każdego systemu policyjnego jest przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Oprócz tych zadań często nakłada się na nie także inne, mniej ogólne, specjalistyczne zadania. Powołuje się w tym celu wyspecjalizowane w określonej dziedzinie rodzaje Policji. Włochy są państwem, w którym ta różnorodność jest szczególnie widoczna. System policyjny ma tam wówczas charakter wielopodmiotowy. Niegdyś, największym wyzwaniem dla instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo we Włoszech była przestępczość miejska, działalność mafii, korupcja, napływ nielegalnych imigrantów, katastrofy naturalne (powodzie, trzęsienia ziemii)1, a także zagrożenie terrorystyczne i zagrożenia typowo antropogeniczne, jak np. zanieczyszczenie środowiska, pożary lasów, katastrofy komunikacyjne, przemysłowe i chemiczne. Dziś, na podstawie obserwacji środowiska bezpieczeństwa w tym kraju, można stwierdzić, że największym problemem dla służb, również innych krajów europejskich, jest napływ nielegalnych imigrantów oraz terroryzm. W 2013 roku autorzy australijskiego raportu „Global Terrorism Index 2014” poziom zagrożenia terrorystycznego we Włoszech określili jako średni2. Poniżej przedstawione zostały najważniejsze wydarzenia z włoskiej historii, które wpłynęły na obecny kształt struktur Policji w tym kraju. Następnie wyodrębniono i wskazano na pięć podstawowych rodzajów Policji zwracając szczególną uwagę na ich genezy, struktury, zadania oraz sposoby ich realizacji. 1 K. P. Marczuk, Bezpieczeństwo wewnętrzne Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Od bezpieczeństwa państwa do bezpieczeństwa ludzi, Warszawa 2012, s. 141-142. 2 A. Zięba, Problem terroryzmu w wybranych państwach Europy Środkowej i Południowej, „Studia Politologiczne" Vol. 38, Przeciwdziałanie terroryzmowi we współczesnym państwie, red. A. Zięba, M. Brzeziński, 2015, s. 55-87. 3 1. Historia Włoskiej Policji Obecny system bezpieczeństwa wewnętrznego we Włoszech zaczął kształtować się już w drugiej połowie XVIII wieku. W 1805 roku znaczną rolę w tej kwestii odegrał Napoleon, który przyjmując tytuł króla Włoch, próbował wprowadzić ideę sił policyjnych na wzór francuski. Ze względu na fragmentaryczność systemu policyjnego we Włoszech, poniżej przedstawiono genezy kolejnych formacji tworzących ten system. Początki Polizia di Stato, czyli Policji Państwowej sięgają połowy XIX wieku. Została powołana przez ówczesnego króla Sardynii i nosiła nazwę Guardia di Pubblica Sicurezza, czyli Gwardia Bezpieczeństwa Publicznego. Podobnie jak w przypadku Policji Państwowej powstanie Korpus Karabinierów przypada na wiek XIX. Doszło do tego dzięki Wiktorowi Emanuelowi I, który powołał tę formację w celu ochrony prawa na terenie Piemontu w 1814 roku3. Historia Karabinierów jest znamienita i bogata. Przeplata się z dziejami państwa włoskiego, w których Karabinierzy uznawani są za wyznacznik tożsamości narodowej Włochów. Geneza Gwardii Finansowej sięga lat 70. XVIII wieku, kiedy to król Sardynii Vittorio Amadeo III powołał do życia Legion Wojski Lekkich. Była to jednostka pionierska na ówczesne czasy, której zadaniem było zapewnienie finansowej kontroli granic, a także obrona wojskowa granic. Do reformy formacji doszło zaraz po zjednoczeniu Włoch, kiedy połączono Korpusy Finansowe wszystkich włoskich państw. Funkcjonowały wspólnie jako Corpo delle Guardie Doganali aż do 1881 roku4. W tym roku zmieniły nazwę na Guardia di Finanza, która przetrwała do dziś. Kolejnym elementem systemu policyjnego jest tzw. policja leśna, czyli Korpus Państwowej Straży Leśnej. Podobnie jak w przypadku pozostałych formacji, jej początki 3A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, Policje Unii Europejskiej, Olsztyn 2009, s. 142. 4 Guardia di Finanza, Storia del Corpo, http://www.gdf.gov.it/GdF/it/Chi_siamo/Storia_del_Corpo/index.html, dostęp: marzec 2015. 4 sięgają wieku XIX. Została wówczas założona w 1822 roku5. Ostatnią formacją jest Corpo di Poiliza Penitenziaria. Została powołana w 1817 roku w Królestwie Sardynii. To wydarzenie łączy się z utworzeniem Famiglie di Giustizia e delle Carcerina, czyli Organizacji na Rzecz Sprawiedliwości i Więziennictwa. Pod obecną nazwą Korpus funkcjonuje od 1990 roku, co było wynikiem reformy sytemu penitencjarnego (w 1975 roku) i policyjnego (w 1981 roku)6. 2. Organizacja Policji Włoskiej Wielopodmiotowy wymiar Policji we Włoszech najlepiej obrazuje ilość jej odmian. Wyróżnia się 5 rodzajów Włoskiej Policji: Polizia di Stato, Arma dei Carabinieri, Guardia di Finanza, Corpo Forestale dello Stato, Polizia Penitenziaria. Funkcjonują one na podstawie ustawy nr 121 z 1 kwietnia 1981 roku, która stanowi o obecnym systemie organów zajmujących się zapewnianiem bezpieczeństwa i porządku publicznego7. Należy zauważyć, że poszczególne służby podlegają różnym resortom. System bezpieczeństwa wewnętrznego we Włoszech ma dualny charakter. Oznacza to, że jedne formacje mają charakter cywilny, podczas gdy inne są formacjami wojskowy. 2.1. Polizia di Stato Policja Państwowa jest formacją podlegającą Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. W tym resorcie wyodrębniono Departament Bezpieczeństwa Publicznego, jako organ bezpośrednio sprawujący nadzór nad Policją. Na strukturę Polizia di Stato składają się organy centralne i lokalne. Na jej czele stoi Komendant Główny w randze dyrektora generalnego, którego siedziba znajduje się w Rzymie (obecnie Alessandro Pansa pełniący tą funkcję od 31 maja 2013 roku)8. Komendant kieruje jednocześnie Departamentem Porządku Publicznego. Jeśli chodzi o lokalne komendy tzw. kwestury, to mają one swoje siedziby w stolicach prowincji. W każdej kwesturze istnieją także policje specjalne jako służby samodzielne. Należą do nich: Polizia Stradale – Policja Drogowa, Polizia Ferroviaria – Policja Kolejowa, Polizia Postale – Policja Pocztowa, Polizia di Frontiera – Policja Graniczna, a także Nucleo 5 A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s. 149. 6 Ibidem. 7 B. Hołyst, Policja na świecie, Warszawa 2013, s. 1112. 8 Polizia di Stato, Il Capo della Polizia Alessandro Passa, http://www.poliziadistato.it/articolo/29215/, dostęp: marzec 2015. 5 Operativo centrale di Sicurezza, czyli oddziały antyterrorystyczne9. Oprócz tego, we wszystkich miastach, w których są duże skupiska ludności funkcjonują również komisariaty tzw. Commissaraito. W samym Rzymie jest ich ok. czterdziestu. Nadzór nad nimi sprawują kwestury. Do głównych zadań wykonywanych przez komisariaty zalicza się: „(…) kontrola, zapobieganie i zwalczanie przestępczości, a także rozpatrywanie wniosków o pozwolenie na broń, sprawy paszportowe, zezwolenia na pobyt cudzoziemców10”. Z kolei do głównych zadań Policji Państwowej należy: zapewnienie bezpieczeństwa publicznego, prowadzenie śledztw, a także prowadzenie działań o charakterze prewencyjnym. Ogółem formacja liczy około 110 tys. policjantów. 2.2. Arma dei Carabinieri Korpus Karabinierów spośród wszystkich organów zajmujących się bezpieczeństwem publicznym dysponuje nie tylko największymi uprawnieniami w tej dziedzinie, ale także największą siłą. Jest policją ogólnokrajową o charakterze wojskowym, podlegającą Ministerstwu Obrony. Stanowi czwarty rodzaj Sił Zbrojnych Republiki Włoskiej. Struktura organizacyjna Korpusu jest bardzo rozbudowana. Na jej czele znajduje się Komenda Główna, której szefem jest Komendant Główny pełniący funkcje: kontrolne, koordynujące i kierujące. Obecnie jest nim Tullio del Sette11. Komenda Główna prowadzi też „analizę zjawisk i wydarzeń kryminalnych oraz łączy działalność operacyjną prowadzoną przez oddziały Korpusu”12 . Siedziba Komendy Głównej znajduje się w Rzymie. Analizując rozmieszczenie oddziałów terytorialnych Karabinierów łatwo zauważyć, że odpowiada ono podziałowi administracyjnemu państwa. Wyróżnia się zatem: 4 komendy międzyregionalne w Neapolu, Messynie Mediolanie i Padwie, 19 komend regionalnych, 102 komendy prowincjonalne oraz 4653 posterunki13, a także 17 komend oddziałów terytorialnych i 535 komend zespołów i kompanii14. W strukturach terytorialnych służy 9 Polizia di Stato, Organizzazione centrale e territoriale, http://www.poliziadistato.it/articolo/view/23325/, dostęp: marzec 2015 10 A. Misiuk, A. Letkiewicz, M. Sokołowski, dz. cyt., s. 147. 11 Arma dei Carabinieri, Il Comandante Generale, http://www.carabinieri.it/arma/oggi/comandante-generale, dostęp: marzec 2015. 12 B. Hołyst, dz. cyt., s. 1113 – 1114. 13 B. Pacek, Policje wojskowe, Warszawa 2006, s. 24 – 25. 14B. Hołyst, , dz. cyt., s. 1113. 6 łącznie ok. 79 % funkcjonariuszy Arma dei Carabinieri. Ogółem formacja liczy ok. 115 tys. funkcjonariuszy15. Bardzo ważną rolę w ogólnej strukturze tej formacji odgrywają oddziały specjalistyczne, które zostały utworzone