T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Opera Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi 18. VE 19. YÜZYILLARDA OPERA LİBRETTOLARINDA ORYANTAL İST ETK İLER İN ARA ŞTIRILMASI VE KAR ŞILA ŞTIRILMASI İlhan U ğur Yazar 2501020547 Tez Danı şmanı: Prof. Dr. A. Müfit Bayra şa İstanbul- Şubat 2006 ÖZ Bu çalı şma kavramsal çerçevede Batı ve Do ğu olarak i şaretlenen iki kültürün özellikle 18 ve 19.Yüzyıl’da birbirleri ile olan ili şkileri di ğer bir deyi şle de birbirine olan ilgisini incelemeyi amaç edinmi ştir. Konunun Batı sahne sanatları alanındaki yansıması ise 18. Yüzyıl’da yazılmı ş olan George Frederick Händel’in “Tamerlano” Operası ve Wolfgang Amedeus Mozart’ın “Saraydan Kız Kaçırma” Operası, 19:Yüzyıl’da ise Gioachino Rossini’nin “ İtalya’da Bir Türk” ve Giuseppe Verdi tarafından kaleme alınan “Aida” Operası’ndan yola çıkarak incelenmi ştir. Bu dört operanın librettolarının incelenerek, yazıldı ğı tarihlerin karakteristik analizini yapma ve oryantalizm kavramının ekseninde Batı’nın Do ğu’ya bakı şını ortaya çıkartma adına en belirgin örnekler oldu ğunu söylemek ABSTRACT This study aims to examine the relationship of the two cultures known as the west and the east; in other words their interest in each other, especially in the 18th and 19th century within a conceptul frame. The reflactions of the issue on western stage arts are examined through the opera of ‘Tamerlano’ by George Frederick Händel and the opera of ‘Die Entführung aus dem Serail ’ by Wolfgang Amedeus Mozart in the 18th century and ‘ İl Turco in İtalia’ by Gioachino Rossini and the opera of ‘Aida’ by Giuseppe Verdi in the 19th century. The librettos of these four operas can be seen as the most significant examples of showing the western view of the East and analyzing the characteristics of the centuries in which they were written within the frame of orientalism. In this aspect, the historical telling in the introduction of the study becomes concrete in the librettos to be studied and the comparison of two centuries are shown under the light of these operas. iii ÖNSÖZ Bu Tez’in hazırlanmasında yardımlarını ve eme ğini esirgemeyen, Tez Danı şmanım Prof. Dr. A. Müfit Bayra şa’ya ve ayrıca Tez’im ile ilgili yaptıkları katkılarından dolayı sırasıyla; Prof. Dr. Güzin Gürel, Yrd. Doç. Çiçek Kanter, Yrd. Doç. Şebnem Ünal ve Yrd. Doç. Zehra tarım Özbal’a te şekkür etmeyi bir borç biliyorum. Çevirilerindeki yardımlarından dolayı karde şim Ö ğrt.Gör. Ulvi Can Yazar’a, tez içerisindeki resimlerin düzeninde yardımlarından dolayı karde şim Mustafa Cemil Yazar’a, maddi ve manevi desteklerinden dolayı annem Asiye Yazar’a ve babam Adnan Yazar’a yanımda olarak verdikleri desteklerden dolayı şükranlarımı ve te şekkürlerimi sunmak istiyorum. iv İÇİNDEK İLER ÖZ ..............................................................................................................................iii ABSTRACT ..............................................................................................................iii ÖNSÖZ ......................................................................................................................iv İÇİNDEK İLER ..........................................................................................................v TABLO L İSTES İ .....................................................................................................vii RES İM L İSTES İ ....................................................................................................viii 1. G İRİŞ ......................................................................................................................1 2. ORYANTAL İZM VE GEL İŞİM SÜREC İ........................................... ......................3 2.1. Oryantalizm Terimi, Terimin İlk Kullanımı……………………………...3 2.2. Oryantalizme Farklı Yakla şımlar ..............................................................4 2.3. “Do ğu” Ne“Batı” Ne? ...............................................................................5 2.4. Do ğu – Batı Ayrımı ...................................................................................7 2.5. Oryantalizme Do ğru ..................................................................................9 2.5.1. Do ğu – Batı Arasındaki Çatı şmaların Ba şlangıcı: Haçlı Seferleri ve Temelindeki İslam Önyargısı ........................9 2.5.2. Osmanlı Tehdidi .......................................................................11 2.5.3. Do ğu Gezileri ...........................................................................11 2.5.4. Avrupa Merkezci Tarih Olgusu ................................................12 2.6. Oryantalizmin Akademik Bir Disiplin Halini Alması .............................12 2.6.1. Napolyon’un Mısır Seferi ve Mısır Bilimine ( Ejiptoloji) Duyulan İlgi ............................................................................13 2.6.2. Dil Ara ştırmaları ......................................................................15 2.6.3. Oryantalist Ara ştırma Okullarının Kurulu şu ...........................16 2.6.4. Arkeolojik Ara ştırmalar ...........................................................17 2.6.5. Uluslararası Sergiler ................................................................18 2.6.6. Gezi Ko şulları ve Turizm ........................................................18 2.6.7. Romantizmin Etkisi .................................................................18 v 3. 18. YÜZYIL OSMANLI AVRUPA İLİŞ KİLER İ .............................................20 3.1. 18. Yüzyılda Osmanlı Fransa ili şkileri ve……........................................20 3.2. 18.Yüzyılda Osmanlı – Avusturya İmparatorlu ğu ili şkileri…………….24 3.3. 18. ve 19.Yüzyıllarda De ğişen Türk İmgesinin Opera Librettolarında Yansımaları .............................................................................................26 4. 18. VE 19. YÜZYIL OPERA L İBRETTOLARINDA ORYANTAL İST ETK İLERİNİN ARA ŞTIRILMASI ...................................................................34 4.1. 18. ve 19. Yüzyıl Librettolarına Kaynaklık Eden Yapıtlar ......................34 4.2. 18.Yüzyıl’da Bajazet Operasında Oryantalist Etkilerin İncelenmesi .....37 4.2.1. Opera’nın Konusu ....................................................................38 4.2.2. Opera Librettosunda Oryantalist Etkilerin İncelenmesi ...........40 4.3. 18. Yüzyıl’da Saraydan Kız Kaçırma Operasında Oryantalist Etkilerin İncelenmesi ............................................................................................46 4.3.1. Operanın Konusu .....................................................................46 4.3.2. Opera Librettosunda Oryantalist Etkilerin İncelenmesi ...........48 4.4. 19. Yüzyıl’da Oryantalist Etkilerin “ İtalya’da Bir Türk” Operasında İncelenmesi ............................................................................................59 4.4.1. Operanın Konusu .....................................................................59 4.4.2. Opera Librettosunda Oryantalist Etkilerin İncelenmesi ...........61 4.5. 19. Yüzyıl’da Oryantalist Etkilerin “Aida” Operasında İncelenmesi ....66 4.5.1. Operanın Konusu .....................................................................67 4.5.2. Opera Librettosunda Oryantalist Etkilerin İncelenmesi ...........70 4.6 Oryantalizm ve Müzik İli şkisi………………………………………….74 4.7. 18. ve 19.Yüzyıl’da Opera Librettolarında Oryantalist Etkilerin Kar şıla ştırılması .....................................................................................77 5. SONUÇ .................................................................................................................85 TABLOLAR ………………………………………..................................................90 KAYNAKÇA .............................................................................................................95 vi TABLO L İSTES İ Tablo1. 18. Yüzyıl’da Librettosunda Osmanlı - Türk Konulu Operalar…………...90 Tablo2. 19. Yüzyıl’da Librettosunda Osmanlı - Türk Konulu Operalar…………...94 vii RES İM L İSTES İ Resim 1,2,3 ‘Tamerlano’ Operası’ndan görüntüler…………………..............45 (Jonathan Miller, Goethe - Theater Bad Lauchst ādt, 50 th. Händel- Festspiele 2001) Resim 4,5,6 ‘Saraydan Kız Kaçırma’ Operası’ndan görüntüler……………...58 Hans Nevenfeld, Staatsoper Stuttgart, Arthaus Music,1998 Resim 7,8,9 ‘ İtalya’da Bir Türk’ Operası’ndan görüntüler…………………....65 Richard Chally, Staatsoper Stuttgart, Arthaus Music,1990 Resim 10,11,12 ‘Aida’ Operası’ndan görüntüler……………………………...73 Garcia Navarro, San Francisco Opera, NVC Arts Music,1981 viii 1.G İRİŞ Osmanlı İmparatorlu ğu özellikle 16. yüzyıldan itibaren di ğer bir deyi şle yükselme döneminden itibaren kendisine co ğrafi ilerleme alanı olarak Batı’yı seçmi ştir. İmparatorlu ğun amacı sınırlarını geni şletmek ve böylece dünya imparatorlu ğu haline gelmekti. Ancak böylesi bir ideal salt co ğrafi ve sonucunda siyasal ya da stratejik geni şleme alanı yaratmaktan çok; elbette kültürel olarak da İmparatorlu ğu yeniden biçimlendirecekti. Kültürlerin birbirleri ile kar şıla şma noktaları sonucunda ortaya çıkacak etkile şim, kültürel dokuların birbirine nüfuz etmesi tarihsel hafızanın en tartı şmasız konusu olmu ştur. İş te 18. yüzyılda dünya imparatorluklarının kıyasıya güç yarı şı da bu kültürel etkile şimin izlenebilece ği en dikkat çekici sahnedir. Osmanlı İmparatorlu ğu, Fransa’daki İmparatorluk, Avusturya-Macaristan İmparatorlu ğu ve Alman İmparatorlu ğu bu tarih sahnesinde tartı şmasız en ayırt edici konuma sahiptir. Bu çalı şma, Osmanlı İmparatorlu ğu’nun yukarıda ismi geçen di