22ste jaargang | nummer 2 | maart/april 2016 | e 4,95 Dramatische crash in Mirns Friese Groningers: (V)echtscheiding Terpenonderzoek: Hora Siccama in de 19de eeuw replieken 1 Fryslan_ma_apr_2016.indd 1 15-03-16 20:48 ONTDEK DE KRACHT VAN BEZOEK HET GROOTSTE NOG WERKENDE STOOMGEMAAL TER WERELD Het Woudagemaal, uniek in de wereld Ontdek de kracht van stoom in het bezoekerscentrum en beleef het mee in 3D. - Unesco Werelderfgoed De rondleiding voert je langs de fascinerende techniek van het grootste, nog in - Spannende 3D-film werking zijnde stoomgemaal ter wereld. Een indrukwekkende kathedraal van - Educatieve activiteiten stoom gebouwd in de architectuur van de Amsterdamse School. Dat móet je - Prachtige architectuur - gezien hebben. Oog in oog met de beschermende kracht tegen het water. Technisch hoogstandje - Gezellige koffie- en Zonder het Woudagemaal zag Nederland er heel anders uit! theeschenkerij Openingstijden: - Verkozen tot Leukste dinsdag t/m zaterdag 10.00 - 17.00 uur uitje van Friesland 2013 zondag 13.00 - 17.00 uur - Rolstoel- en Geopend februari t/m december en in de kerstvakantie. rollatorvriendelijk Voor openingstijden tijdens bijzondere- en feestdagen zie op www.woudagemaal.nl Bezoekadres: Gemaalweg 1a, 8531 PS Lemmer BON een GRATIS voor # DOEBOEKJE ER F ELD G O R E voor kinderen E D • W • W L geldig geheel O A I R D L D N 20152016 H O E M R E I T A I N G E O • PA T R I M United Nations Ir. D.F. Woudagemaal Educational, Scientific and Werelderfgoed Cultural Organization sinds 1998 Magistrale beleving van stoom, architectuur en water Fryslan_ma_apr_2016.indd 2 15-03-16 20:48 Woudagemaal.indd149516-1-WOUDA_adv230x280_fc.indd 1 1 06-01-1607-05-14 09:3111:46 INHOUD 22ste jaargang | nummer 2 | maart/april 2016 4 Onfortuinlijke 22 Flinterdun bewijs? bomvlucht eindigt Een reactie Luchtoorlog Hora Siccama op Mirnser kerkhof ANNET NIEUWHOF JAN VAN ZIJVERDEN 24 In het duister tasten 8 Groningse Friezen YEB BOERSMA nader voorgesteld: Wiardus Siccama 25 Terpenvorsers JAN K.H. VAN DER MEER negeren historische bronnen en 12 Boeken: onderzoek 4 8 Historische atlas KERST HUISMAN van Leeuwarden KERST HUISMAN 26 ‘Even een paar kiekjes in de Van tafel en bed Theekampioene 14 Wurk ûnder hannen bokkepis doen’ Zoektocht naar HESTER POSTMA cultureel erfgoed 16 20 MARIJKE DE BOER 27 Kort nieuws MARIJKE DE BOER 16 Met de knecht verrast in de 28 Column ONTDEK DE KRACHT VAN bedstede EELKE LOK DOEKE SIJENS Boeken kort MARIJKE DE BOER 20 Hond in de pot Friese kampioenen 29 Boeken: Dag, mijn Dramatische klap in Mirns SIEBRAND KRUL in theezetten lieve moeder JEANINE OTTEN JAN VAN ZIJVERDEN In de jaren tachtig dachten ze bij het NIOD dat de belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog zo zoetjesaan wel aan het aflopen was. Niets bleek minder waar: er zijn nog nooit zoveel boeken over BEZOEK HET GROOTSTE NOG WERKENDE 30 Kalender Verwacht de oorlog verschenen als deze jaren. Er wordt flink geïnvesteerd in oorlogsmusea; in Groesbeek, STOOMGEMAAL TER WERELD Westerbork, Amsterdam. Ook wordt nog altijd onderzoek gedaan naar de vele neergestorte Omslag: Een B-24 Liberator stortte in 1943 bij Mirns vliegtuigen, veelal geallieerde, onderweg of op terugreis van bombardementen op Duitse steden. En neer. (Collectie SMAMF) er komen tal van interessante details boven water, die gaan leven door de persoonlijke herinneringen Het Woudagemaal, uniek in de wereld van ooggetuigen die er nog zijn, soms zelfs van een vliegenier. In deze Fryslân het relaas van een spectaculaire crash op het kerkhofje van Mirns. - Unesco Werelderfgoed Ontdek de kracht van stoom in het bezoekerscentrum en beleef het mee in 3D. Een stuk verder terug het relaas van een 19de-eeuwse echtscheiding. Sjoerd en Iebel hebben al snel na De rondleiding voert je langs de fascinerende techniek van het grootste, nog in - Spannende 3D-film hun huwelijk in 1874 in Stiens hoogoplopende ruzie en het komt niet meer goed tussen die twee. Maar werking zijnde stoomgemaal ter wereld. Een indrukwekkende kathedraal van - Educatieve activiteiten de wet veroordeelt hen tot een uitputtende strijd. Door de rechtszaak komt alle heibel op straat. stoom gebouwd in de architectuur van de Amsterdamse School. Dat móet je - Prachtige architectuur Wéér verder terug de eerste van drie artikelen over telgen uit het geslacht Hora Siccama: waarom - koesterden deze Groningers hun Friese banden? gezien hebben. Oog in oog met de beschermende kracht tegen het water. Technisch hoogstandje - Gezellige koffie- en Zonder het Woudagemaal zag Nederland er heel anders uit! theeschenkerij Bezoek onze nieuwe website: www.historischtijdschriftfryslan.nl Openingstijden: - Verkozen tot Leukste dinsdag t/m zaterdag 10.00 - 17.00 uur uitje van Friesland 2013 twitter.com/htfryslan twitter.com/KFGenootschap www.facebook.com/historischtijdschriftfryslan www.facebook.com/koninklijkfriesgenootschap zondag 13.00 - 17.00 uur - Rolstoel- en COLOFON Druk Ten Brink, Postbus 41, 7940 AA Meppel Abonnement (6 nummers): ? 29,95 Geopend februari t/m december en in de kerstvakantie. Historisch tijdschrift Fryslân is een uitgave van het Koninklijk Het abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Abon- rollatorvriendelijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur/Keninklik Vormgeving Frank de Wit nementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk twee weken voor Frysk Genoatskip foar Skiednis en Kultuer. beëindiging van het lopende abonnement worden opgezegd. Voor openingstijden tijdens bijzondere- en feestdagen zie op www.woudagemaal.nl www.friesgenootschap.nl • Fryslân verschijnt tweemaandelijks. Advertenties Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automa- Van der Let & Partners, Tel. 0513-654445 tisch verlengd. Lidmaatschap Koninklijk Fries Genootschap Hoofdredactie Siebrand Krul. Eind- en beeldredactie Marijke de (Historisch Tijdschrift Fryslân plus Jaarboek De Vrije Fries plus Bezoekadres: Gemaalweg 1a, 8531 PS Lemmer Boer. Redactie Jeanine Otten, Kerst Huisman, Hester Postma, Opgave en vragen over abonnementen ledenvoordelen) ? 42,50 Meindert Seffinga, Doeke Sijens en Jan van Zijverden. Abonnementenland, Postbus 20, 1910 AA Uitgeest BON Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63, ? 0,10 per minuut Illustraties een GRATIS voor Redactieadres Fax 0251-31 04 05 De uitgever heeft zijn uiterste best gedaan de rechten met # DOEBOEKJE Siebrand Krul, Breedpad 63, 8442 AC Heerenveen Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor betrekking tot de illustraties te regelen volgens de bepalingen ER F ELD G O R E voor kinderen www.historischtijdschriftfryslan.nl • www.vdlp.nl adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook van de Auteurswet. Hij die desondanks meent zekere rechten te E D • W • W L geldig geheel Email: [email protected] bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met O A I R de uitgever. Voor werken van beeldend kunstenaars aangesloten D L D N 20152016 O Uitgave Beëindigen abonnement bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met H E M R E Van der Let & Partners Identity, Herenwal 137, Postbus 496, Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk) dienen 8 weken voor Pictoright te Amsterdam. C/o Pictoright Amsterdam 2016 I T A I N G E O • PA T R I M 8440 AL Heerenveen, tel.: 0513-654445, fax.: 0513-654761 afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Prijswij- e-mail: [email protected], internet: www.vdlp.nl zigingen voorbehouden. © 2016 Koninklijk Fries Genootschap / Van der Let & Partners United Nations Ir. D.F. Woudagemaal Educational, Scientific and Werelderfgoed Cultural Organization sinds 1998 Magistrale beleving van stoom, architectuur en water 3 Fryslan_ma_apr_2016.indd 3 15-03-16 20:48 Woudagemaal.indd149516-1-WOUDA_adv230x280_fc.indd 1 1 06-01-1607-05-14 09:3111:46 TWEEDE WERELDOORLOG JAN VAN ZIJVERDEN Onfortuinlijke bomvlucht eindigt op Mirnser kerkhof ‘It wie in skiere dei, in bytsje reinich, seachst hast niks’. Sjuttje de Vries-Tjalma (1932) heeft het over woensdag 22 december 1943. De elfjarige Sjuttje zit ’s middags in de woonkamer van de boerderij, met haar kleine zusje Dieuwer op schoot. Af en toe kijkt ze naar buiten en ziet hoe haar vader druk aan het werk is op het kleine kerkhof van Mirns. Opeens klinkt er een oorverdovende knal. Op hetzelfde moment worden de kinderen getroffen door een regen van glasscherven. Ze schrikken enorm en Sjuttje gaat meteen op zoek naar haar moeder die achterin de boerderij aan het werk is. Dat op het kerkhof een Amerikaanse B-24 Liberator is neergestort, ontdekt ze pas later. Het is één van de ruim vierhonderd geallieerde vliegtuigen die tijdens de Tweede Wereldoorlog hun Waterloo vinden in Friesland. Het kerkhof van Mirns na de n de nacht van 21 op 22 december 1943 is het een drukte en worden naar hun vliegtuigen gebracht. Rond een uur crash. (Collectie SMAMF) van belang op de luchtmachtbasis Tibenham vlakbij of elf ’s ochtends kiezen 346 Amerikaanse toestellen van INorwich in Oost-Engeland. Op deze Amerikaanse verschillende vliegvelden in Midden- en Oost-Engeland het luchtmachtbasis werken zo’n 3.000 man om het luchtverkeer luchtruim, om ongeveer drie uur later een bombardement te regelen, de bemanningen te verzorgen en de vliegtuigen op Osnabrück uit te voeren. Drie andere combat wings te onderhouden. Deze nacht worden in regen, mist en (één combatwing is 54 toestellen) zullen tegelijk een aanval kou vele tientallen vliegtuigen gereed gemaakt voor een uitvoeren op Münster. bombardement op Osnabrück en Münster. De twee Duitse steden worden door de Headquarters van VIII Bomber ‘Terrorbomber’ Command in een vertrouwelijk rapport omschreven als ‘strategic junctions in the German east-west communication Osnabrück is een belangrijk verkeersknooppunt voor de system’. Onder de Bombardment Groups die de aanval van Duitse spoorwegen. De inwoners van de stad zijn inmiddels de volgende dag uit zullen voeren, is ook de 445ste groep wel gewend geraakt aan de luchtaanvallen van de geallieerde van VIII Bomber Command. Van deze eenheid zullen 26 ‘Terrorbomber’ en weten precies wanneer ze naar het bommenwerpers aan de aanval meedoen, waaronder de B-24 uitgebreide stelsel van schuilkelders onder de stad moeten Liberator met nr.