Uitgave Oudheidkamer Tiel en Omstreken De Nieuwe Kroniek negende jaargang, nummer 1, april 2018 Bert Leenders zal de kick van De Nieuwe Kroniek gaan missen Het agrarische leven in Tiel Een Tielse waterkan voor de Luftwaffe Het Instituut A. Hirsch Amateurs op Medel Inhoudsopgave Van het bestuur 3 Bert Leenders zal de kick van De Nieuwe Kroniek gaan missen 4 Het agrarische leven in Tiel 6 Succesvol erfgoed symposium 14 Een Tielse waterkan voor de Luftwaffe 16 50 jaar geleden 18 Het Instituut A. Hirsch 20 Restauratie oude VVV kiosk 28 Amateurs op Medel 32 Een geluid als in een kale boetekerk op Goede Vrijdag 36 Bijzondere schenking aan het museum 39 Regionaal Archief Rivierenland 40 Boekbesprekingen 44 Redactioneel Cultuur historisch nieuws 50 jaar geleden Uit de vlooienklap Extra nieuws Nieuws van het Regionaal Archief Rivierenland Boekbesprekingen 2 Vereniging Oudheidkamer voor Tiel en Omstreken – De Nieuwe Kroniek – nummer 1, april 2018 Van het bestuur Het heeft wat tijd gekost, maar nu ligt ‘De Voor het nieuwe jaar staan lezingen, excur- Nieuwe Kroniek’ weer voor u met een keur sies, publicaties van DNK op het programma. aan lezenswaardige en interessante artikelen. Verder staat de eerste uitreiking van de OKT- prijs (OKT-Oudheidkamer) op de rol tijdens de In het voorjaar van 2017 besloot de redactie ledenvergadering op 19 april 2018. De OKT- van DNK – in overleg met het bestuur – dat prijs wordt uitgereikt aan dè leerling van het de aandacht voor de totstandkoming van het VWO en van de HAVO met het beste profiel- cultureel centrum ‘Zinder’ meer tot zijn recht werkstuk! zou komen met een ‘echt’ boek dan in het u bekende en voor u liggende boekwerkje. Tot slot dit: Het boek ‘Zinderend Bleekveld’ is er geko- Bert Leenders, jarenlang (hoofd)redacteur men! Met dank aan de redactie en allen die van DNK, heeft aangegeven dat hij het rusti- dit werk mogelijk hebben gemaakt. Het ziet ger aan wil doen en daarom stopt met zijn er schitterend uit! Met dit boek geeft de werkzaam heden voor DNK. ‘Vereniging Oudheidkamer voor Tiel en Omstreken’ haar visitekaartje af! Bert, van harte bedankt voor al het werk voor de vereniging. Bert blijft schrijven voor Het jaar 2017 is trouwens een bijzonder jaar De Nieuwe Kroniek en ‘de Tielenaar’; de site geweest met een groot aantal activiteiten: waar de vereniging veel mee samenwerkt. de uitreiking van de ‘Erfgoedprijs 2017’, het drukbezochte ‘Erfgoed Symposium’, Martin J. van der Mark, de ‘Van der Capellen-lezing’ met prof. dr. Voorzitter. Paul Schnabel naast de andere, gebruikelijke lezingen, excursies en publicaties. 3 Bert Leenders zal de kick van De Nieuwe Kroniek gaan missen Jan Beijer “Elke keer als er weer een nieuw nummer voor De Zakengids, De Tielenaar en de His- klaar was, kreeg ik er een kick van. Toen ik torische Werkgroep. De Nieuwe Kroniek is het blad nog alleen maakte, was ik met ie- het eerste project dat sneuvelt in mijn streven der nummer toch wel een maand volledig om het rustiger aan te gaan doen. Dat doet bezig. Het kost echt zeeën van tijd. Maar me echt wel wat, want de kroniek is toch een het gaf me echt voldoening. Vooral ook om- beetje je kindje geworden”. dat ik eigenlijk nooit kritiek heb gehad. Men was kennelijk altijd tevreden over mijn De Nieuwe Kroniek dateert van 2009. Aad werk. Ik zal het wel gaan missen.” Nekeman, oud-redacteur van het voormalige dagblad Tielse Courant, maakte de eerste nummers. De reacties waren lovend, bijvoor- Bert Leenders, redacteur van De Nieuwe beeld van de op het eiland Wight wonende Kroniek, verlaat de redactie van dit tijdschrift oud-Tielenaar Kees de Weerd. “Bijzonder dat hem zo na aan het hart ligt. Jarenlang was plezierig werd ik alhier verrast door De hij de spil, waarom het blad draaide. Dat be- Nieuwe Kroniek waardoor de bijkans gans tekent niet alleen zelf schrijven, maar ook au- verwaterde banden met mijn geboorteplaats teurs aanzoeken, archiefonderzoek, illustra- Tiel een weinig verstevigd werden”, zo rea- ties benaderen, contacten met de fotograaf, geerde hij op de verschijning van het blad. de lay-out en de drukker. Aanvan kelijk moest De Weerd toonde zich niet alleen een trouw hij dat allemaal alleen doen, in 2014 kwam er lezer, maar leverde zelf ook enkele interes- een redactie (Pierre van der Schaaf, Wim sante bijdragen voor het tijdschrift. Veerman en Peter Schipper) waarvan hij deel Bert: “Aad Nekeman was ijverig en enthou- uitmaakt. Veel steun kreeg hij van Jan siast begonnen, maar vond op een gegeven Bouwhuis, die per kerende post illustraties moment dat hij te veel in een keurslijf moest aanleverde en deze belangeloos ter beschik- opereren en stopte ermee. Ik werd gebeld of king stelde. “Ik ga nu stoppen. Ik ben gewoon ik het van hem over wilde nemen. Ik schreef te druk en word dit jaar 74. Ik heb niet alleen toen al voor De Zakengids en had meege- die kick van De Nieuwe Kroniek, maar heb werkt aan het lustrumboek van de Oudheid- nog vele andere kicks, zoals het schrijven kamer. Vandaar dat ze bij mij aanklopten.” 4 Vereniging Oudheidkamer voor Tiel en Omstreken – De Nieuwe Kroniek – nummer 1, april 2018 Hij vond het “eigenlijk best spannend” dat medewerkers, veel persoonlijke aandacht ze hem benaderden. “Ik heb altijd met se- voor de doelgroep en een jaarlijks spraak- cretaresses gewerkt en was niet gewend om makend eindejaarsfeest voor de 1000 mede- zelf iets te typen. Wel veel gedicteerd. Zelf werkers in de Agnietenhof. een tijdschrift maken is toch heel wat an- We hadden wel vijftien bussen nodig om de ders. Dat trok me wel. Ik ben van nature erg mensen naar de schouwburg te brengen en geïnteresseerd in geschiedenis.” vrijwel alle toppers van de populaire muziek traden daar op.” Van huis uit is Bert Leenders geen journalist. Na bij de administratie van glasfabriek De Na zijn pensionering kon hij zich ten volle Maas in Tiel gewerkt te hebben, maakte hij wijden aan zijn passie: schrijven, vertellen carrière in het personeelswerk. Vooral aan de op papier. Hij maakte 23 nummers. Eerst periode dat hij manager personeel en organi- 12 in zijn eentje, de overigen vanaf juli satie was bij het Werkvoorzieningsschap 2014 samen met de huidige redactieleden, Westelijk Gelderland bewaart hij goede her- die spontaan instemden met het verzoek om inneringen. De Tielse sociale werkplaats de hem te assisteren. Diezelfde redactie stelde Jonge Schutskooi was een voorloper van dit onlangs het boek ZINDEREND Bleekveld schap, zoals oudere Tielenaren zullen weten. samen, dat lovend werd ontvangen. Het kostte ook Bert veel inspanning. Zo veel Bert: “De werkvoorziening had destijds een zelfs dat hij besloten heeft het nu rustiger slecht imago. Als ik met een slecht rapport- aan te gaan doen. Maar voor De Nieuwe cijfer thuis kwam, zei mijn moeder dat ik Kroniek gaat hij niet verloren. “Ik stop met nog eens bij de Jonge Schutskooi terecht zou de redactie, maar blijf wel schrijven.” komen. Als manager personeel en organisa- Gelukkig maar, de lezers van het tijdschrift tie heb ik altijd veel tijd besteed aan het ver- zullen er blij om zijn. beteren van het beeld over de werkvoorziening van de buitenwereld en de werkne- mers zelf. WWG werd een bedrijf om trots op te zijn. Op veel fronten waren we een voorbeeld voor andere SW-bedrijven en de gemeen- ten hoefden, anders dan bij de meeste werkvoorziening- schappen, niets bij te dragen. Succes op financieel gebied maakte veel mogelijk, zoals extra beloningen voor alle (foto: Jan Bouwhuis) Bert Leenders zal de kick van De Nieuwe Kroniek gaan missen 5 Het agrarische leven in Tiel Bert Leenders Er is sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw Paard was belangrijk veel veranderd in Tiel. Fabrieksfluiten, die het In de jaren vijftig kende het bebouwde ge- dagritme bepaalden, hoor je niet meer. De deelte van Tiel zeker dertig stadsboerderijen. maakindustrie is bijna helemaal uit de stad Meestal lagen die net buiten het winkelcen- verbannen of totaal verdwenen. De werkgele- trum. Maar midden in het centrum pal naast genheid verplaatste zich naar de industrieter- het postkantoor en het belastingkantoor aan reinen, de dienstensector, de detailhandel en het Hoogeinde had je de stalhouderij van de zorg. Veel winkels, die door de eigenaar Van Hoften. Daar konden dorpelingen die geëxploiteerd werden, hebben plaatsgemaakt met hun rijtuig naar de maandagmarkt kwa- voor vestigingen van de bekende winkelke- men hun paard stallen. Van Hoften had ook tens. Iedere oudere heeft de beelden van een aantal rijtuigen voor rouw en trouw en vroeger nog wel op zijn netvlies staan. Er natuurlijk een aantal zwarte viervoeters om wordt vaak met nostalgie gesproken over de ze te trekken. Ook die hadden daar hun stal. industriële bedrijven van weleer. Het verdwij- Behalve de boeren, die hun paarden ge- nen uit de stad van bijna alles wat met de bruikten voor transport van en naar het land agrarische sector te maken heeft, krijgt veel en het werk op de akkers, hadden eveneens minder aandacht. Daarom is dit artikel aan voddenboeren, melkboeren, groenteboeren, die destijds belangrijke sector gewijd. Het is de olieboer en enkele kruideniers een paard geen resultaat van uitvoerig archief onderzoek, en wagen waarmee zij langs de deur gingen. maar vooral gebaseerd op wat tegenwoordig Daan van Eck deed dat met zijn beige-geel zo mooi oral-history genoemd wordt. De in- geschilderde dichte wagen. Hij ging met formatie is gebaseerd op herinneringen van fournituren, matten en werkkleding in Tiel mijzelf, kinderen van vroegere agrariërs en en de omliggende dorpen langs de deur. Tot oudere Tielenaren met een goed geheugen en ongeveer 1955 bezorgde van Gend en Loos liefde voor de stad. zijn pakketten van het station naar de eind- bestemming met paard en wagen.