Schetsen van een nieuwe economie Liesbeth van Tongeren Pepijn Vloemans 2 Schetsen van een nieuw e econom ie Liesbeth van Tongeren Pepijn Vloem ans 3 4 In h o u d s o p g a v e Voorw oord 7 Rutger Bregm an In le id in g 1 1 Liesbeth van Tongeren 1 Waarom ik Kamerlid wilde worden voor GroenLinks 15 Liesbeth van Tongeren 2 Vrienden met je toekom stige zelf 21 Pepijn Vloem ans 3 Het verhaal achter de spullen 25 Pepijn Vloem ans 4 Een ontspannen leven is een duurzaam leven 3 5 Liesbeth van Tongeren en Pepijn Vloem ans 5 Nieuwe welvaart 39 Pepijn Vloem ans 6 We groeien ons arm 43 Liesbeth van Tongeren en Pepijn Vloem ans 7 Klimaatchaos hoort hoog op de politieke agenda thuis 47 Liesbeth van Tongeren 8 Geen Iraanse olie maar Hollandse zon en wind 51 Liesbeth van Tongeren en Pepijn Vloem ans 5 9 Belasten lokale stroom is nuts 55 Liesbeth van Tongeren en Pepijn Vloem ans 10 Vast in het gas 59 Liesbeth van Tongeren 11 Naar een econom ie die we willen 63 Liesbeth van Tongeren en Pepijn Vloem ans Colofon 71 6 Voorw oord Het zijn vreemde tijden. Moeten we optimistisch zijn, of juist pessimistisch? Voor beide is veel te zeggen. Enerzijds: kinderster)e, honger en extrem e arm oede nem en in enorm tem po af. Sinds 1946 is het aantal oorlogsslachtof- fers m et 90 procent gedaald. Sinds 1910 is het aantal slachto2e rs van natuurram pen m et 93 procent afgenom en. Unesco rekent voor dat de kom ende dertig jaar meer mensen onderwijs zullen volgen dan in de hele voorgaande wereldgeschiedenis. Sterker nog, tachtig procent van de mondiale welvaart is in de afgelopen dertig jaar geproduceerd. Maar er is ook reden tot pessimisme. De planeet warmt onmis- kenbaar op. Hoew el we niet precies weten wat de gevolgen zullen zijn – veel goed s beloo) het niet. En de crisis gaat nog diep er: ons oude vooruitgangsgeloof, synoniem aan econom ische voorspoed, is opgebrand. Steeds vaker blijken niet voedsel en welvaart de schaarse goed eren van deze eeuw , m aar tijd en zekerheid. Aan de oppervlakte zijn we rijk en gelukkig, maar onderhuids le e ) een gestrest volk dat steeds m inder tijd hee) voor hobby’s, vrienden en fam ilie. Juist nu we aan het einde van de geschiedenis zijn gekom en – we rijk, veilig en gezond zijn – lijkt het goed e leven verder weg dan ooit. Volgens de Oude Grieken is een crisis het moment om te scheiden en te schi)en: het moment van de waar- heid. Maar tot nu toe is de crisis vooral een com a, een diepe droom - lo z e s la a p , g e b le k e n . 7 De financiële meltdown was niet louter een kwestie van wat verkeerde econom ische m odellen, een ongelukje dat m et m eer van hetzelfde had kunnen worden voorkom en. Nee, de crisis van dit moment is door en door politiek, en daarmee intellectueel van aard. Op nationaal en Europees niveau lijkt regeren te zijn verw orden tot een vorm van probleem m anagem ent. ‘Laten we gew oon de problem en oplossen’, klinkt het dan – alsof er geen fundam entele keuzes te m aken zijn. GroenLinks is een van de weinige partijen die, vooral sinds het zelf een diep e crisis hee) doorgem aakt, w eer aan het denken is geslagen. Liesbeth van Tongeren en Pepijn Vloem ans stellen in deze bundel fundam entele vragen. Wat is welvaart? Wat betekent het om na de crisis links en progressief te zijn? Wat zijn de werkelijke uitda- gingen van deze eeuw ? Links staat eens te meer voor de historische opdracht ‘vooruit- gang’ te herdefiniëren. De grootste mijlpalen van beschaving – vrij- heid van meningsuiting, gelijkheid tussen man en vrouw, sam en- werking op het Europese continent – zijn ooit begonnen in de hoofden van wereldvreem de drom ers. Maar nu lijkt het linkse project te zijn verworden tot een museum ; behouden wat je behouden kan, om dat er geen alternatief zou zijn. Van Tongeren en Vloem ans geloven wel in alternatieven – waar politiek in essentie ook om gaat. Welvaart om zetten in vrije tijd in plaats van spullen die we niet nodig hebben; vooruitgang meten in term en van w elzijn en geluk in plaats van een bruto nationaal product dat alles meet behalve dat wat werkelijk de moeite waard is ; e e n n iv e lle rin g s fe e s t v a n tijd tu s s e n m a n e n v ro u w , tu s s e n d e overwerkten en de werklozen – het zijn oplossingen die door de technocratische goegem eente zullen w orden afgedaan als ine2i- ciënt, onrealistisch en wereldvreem d. Maar ik ben ervan overtuigd dat we er nog veel meer van nodig hebben. Rutger Bregm an, historicus en publicist 8 9 10 In le id in g Praktisch iedereen – van links tot rechts, jong tot oud, arm en rijk – is h e t e e n s o v e r h e t re c e p t o m d e z e c ris is te b e s trijd e n : m e e r e c o n o - mische groei. Maar zo lang deze groei ten koste gaat van natuurlijk en sociaal kapitaal kan ze niet de definitieve oplossing zijn. Econo- mische groei hee) ons van armoede verlost en is de oplossing gew eest voor allerlei problem en, maar is nu zelf ook de hoofdoor- zaak van nieu w e (m ilieu )pro b lem en aan het w o rd en . Daarn aast lijkt ze ons in het W esten niet w ezenlijk gelukkiger te m aken: sind s het midden van de jaren zeventig verdubbelde het nationale inkomen, te rw ijl h e t aa n ta l N e d e rla n d e rs d a t zich ze lf als ‘ge lu k k ig to t ze e r gelukkig’ beschouw t, rond de 80% bleef zw even. We bezitten heel veel m eer spullen dan de generaties voor ons, m aar zijn sinds de ja re n z e v e n tig n ie t n a v e n a n t g e lu k k ig e r g e w o rd e n . L e v e n in h e t consum ptieparadijs is lekker, m aar kan ons uiteindelijk niet beschermen tegen onzekerheid over de toekom st en psychologisch ongeluk in het heden – zoals verbroken relaties, angst voor ziekte, werkloosheid of te weinig tijd voor dingen die we belangrijk vinden. Geluk in het leven lijkt vanaf een bepaald inkom en in grote mate los te staan van onze koopkracht. W e kunnen onze badkam ers luxueus in ric h te n , n ie u w e k le re n b lijv e n k o p e n , w e k u n n e n d e w e re ld ro n d - vliegen, m aar uiteindelijk kunnen deze nieuw e producten niet onze zorgen en angsten w egnem en. Daar kom t bij dat econom ische groei in rijk e la n d e n n ie t g e le id h e e ) to t g ro te re (in te r)n a tio n a le s o lid a ri- te it. Zo la n g d e klo o f tu sse n arm en rijk gro e it, zijn d e vo o rd e le n va n econom ische groei oneerlijk verdeeld. 11 H e t lijk t e r o p d a t m e e r e c o n o m is c h e g r o e i in r ijk e la n d e n z o a ls Nederland niet langer de juiste aanpak is voor een gelukkiger en duurzaam leven voor allen. Onder psychologen, gelukswetenschap- pers, beleidsm akers en econom en vindt daarom intussen een verandering in denken plaats. Overheidscom m issies in Frankrijk, Duitsland, Canada en Engeland onderzoeken de mogelijkheden om vooruitgang opnieuw te definiëren, waarbij econom ische groei ‘onttroond’ w ordt als de in d ic a t o r v o o r v o o r u it g a n g . De essays in deze bundel zijn bedoeld als kennismaking met deze nieuw e manier van denken over duurzam e vooruitgang. Het zijn geen blauw d rukken van een nieuw systeem , m aar de aanzet om een discussie over andere waarden, een andere leefstijl, en een andere econom ie uit te lokken. Duurzaam heid is een com plex begrip om dat het verschillende dingen kan betekenen. Het is een technische kw estie, een politieke en een persoonlijke. D eze essays draaien in eerste instantie om die persoonlijke inzichten. Onze hoop en ons geloof is dat een dieper begrip van de psychologische mechanismen achter ons koopgedrag er uiteindelijk aan bijdragen dat we een zinvol leven kunnen leiden, zonder dat dit ten koste van de aarde gaat. Wanneer we onze consum ptie kunnen relativeren, kan de politiek maatregelen nem en die de ‘lange term ijn’ steviger verankert in onze m aatschappij. En als het publiek en de politiek sam en een m aal een kritische m assa vorm en , dan volgt de techn iek vanzelf. Pas toen begin jaren tachtig duidelijk werd dat CFK’s scha- delijk waren voor de ozonlaag en er onder publieke druk een door de politiek afgedw ongen internationaal verbod kw am op drijf- gassen, werden bedrijven gedw ongen naar een milieuvriendelijk sub stituut te zoeken .