T.C. MALİYE BAKANLIĞI Strateji Geliştirme Başkanlığı TANZİMATTAN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE VERGİLEME ZİHNİYETİNİN GELİŞİMİ Dr. Abdullah MUTLU Ankara, 2009 i T.C. MALİYE BAKANLIĞI Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No:2009/390 www.sgb.gov.tr e-mail: [email protected] Her hakkı Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı’na aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. ISBN: 978-975-8195-26-8 1000 Adet Ankara, 2009 Tasarım: İvme Tel: 0312 230 67 01 Baskı: Ümit Ofset Matbaacılık Tel: 0312 384 26 27 ii Anne ve babam başta olmak üzere aileme… iii iv İÇİNDEKİLER KISALTMALAR DİZİNİ .............................................................................. x TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................... xi ŞEKİLLER DİZİNİ..................................................................................... xii GİRİŞ ............................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM ......................................................................................... 6 VERGİLEME VE ZİHNİYET KAVRAMLARI........................................... 6 1.1. VERGİ KAVRAMI ....................................................................... 6 1.2. VERGİNİN TEORİK AÇIDAN GELİŞİMİ ................................... 8 1.2.1. Faydalanma Teorisi..................................................................... 8 1.2.2. Egemenlik Teorisi...................................................................... 10 1.2.3. Egemenlik ve Faydalanma Teorilerinin Karşılaştırılması .... 11 1.3. VERGİLEME ZİHNİYETİ ............................................................ 13 1.3.1. Zihniyetin Oluşum Süreci......................................................... 13 1.3.2. Doğu ve Batı Zihniyeti .............................................................. 16 1.3.3. Vergileme Zihniyeti Kavramı................................................... 17 1.3.4. Vergileme Zihniyetinin Önemi................................................. 17 1.3.5. Vergileme Zihniyetinin Tarihsel Gelişimi............................... 19 1.4 VERGİLEME ZİHNİYETİNİN DİĞER ALANLARLA İLİŞKİSİ.................................................................................................. 22 1.4.1. Vergileme Zihniyeti Din İlişkisi ............................................... 22 1.4.2. Vergileme Zihniyeti Kültür İlişkisi.......................................... 24 1.4.3. Mükellefin Vergiye Bakışının Vergileme Zihniyetine Etkisi. 25 1.4.4. Devlet Felsefesinin Vergileme Zihniyetine Etkisi ................... 27 1.5. İKTİSADİ DÜŞÜNCEDE VERGİLEME ZİHNİYETİ............... 29 1.5.1. Müdahaleci Devlet Anlayışında Vergileme Zihniyeti ............ 29 1.5.1.1. Merkantilist Düşüncede Vergileme Zihniyeti....................... 29 1.5.1.2. Keynesyen Düşüncede Vergileme Zihniyeti ........................ 30 1.5.2. Liberal Düşüncede Vergileme Zihniyeti.................................. 31 v 1.5.3. Vergileme Konusunda Diğer Anlayışlar ................................. 33 1.6. VERGİLEME YETKİSİNİN SINIRI VE VERGİLEME ZİHNİYETİ............................................................................................. 34 İKİNCİ BÖLÜM.......................................................................................... 39 TANZİMAT DÖNEMİ VERGİLEME ZİHNİYETİ.................................. 39 2.1. DÖNEMİN GENEL NİTELİKLERİ............................................. 39 2.2. TANZİMAT ÖNCESİNDE MALİ YAPI ...................................... 41 2.3. OSMANLI DEVLETİNDE KLASİK YAPI VE BUNUN DEĞİŞMESİ............................................................................................ 43 2.4. OSMANLI DEVLETİNDE UYGULANAN VERGİLER............ 47 2.4.1.Şer’i Vergiler .............................................................................. 48 2.4.1.1. Aşar....................................................................................... 48 2.4.1.2. Haraç..................................................................................... 50 2.4.1.3. Cizye..................................................................................... 51 2.4.2. Örfi Vergiler .............................................................................. 51 2.4.2.1. Sipahiye Ödenen Vergiler..................................................... 52 2.4.2.2. Avarız Vergileri.................................................................... 54 2.5. OSMANLI VERGİ SİSTEMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER . 54 2.6. VERGİLEMEYE TANZİMATIN GETİRDİĞİ DEĞİŞİKLİKLER.................................................................................. 56 2.7.BİRİNCİ VE İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMLERİNDE VERGİSEL DÜZENLEMELER (1876-1920)...................................... 62 2.7.1. 1876 Anayasasında Vergileme.................................................. 62 2.7.2. Aşardaki Değişiklikler .............................................................. 63 2.7.3. Arazi ve Bina Vergileri ............................................................. 64 2.7.4. Ağnam Resmi............................................................................. 64 2.7.5. Temettü Vergisi ......................................................................... 64 2.7.6. İttihat ve Terakki Döneminde Vergileme ............................... 65 TEK PARTİ DÖNEMİNDE VERGİLEME ZİHNİYETİ ......................... 67 3.1. DÖNEMİN GENEL NİTELİKLERİ............................................. 67 3.2. 1924 ANAYASASINDA VERGİLEME......................................... 69 vi 3.3. I. SANAYİ PLANI ÖNCESİ CUMHURİYET İDARESİNİN YAPTIĞI VERGİ DÜZENLEMELERİ.............................................. 72 3.3.1. Aşar Vergisinin Kaldırılması ................................................... 72 3.3.1.1. Meclis Görüşmelerinde Aşarın Kaldırılmasına Taraftar Olan Düşünceler......................................................................................... 73 3.3.1.2. Meclis Görüşmelerinde Aşarın Kaldırılmasına Karşı Olan Düşünceler......................................................................................... 74 3.3.1.3. Aşarın Kaldırılması ile ilgili Bilim Adamlarının Görüşleri.. 75 3.3.2. Aşar Dışındaki Diğer Vergilerde Değişiklik ve Yeni Vergiler77 3.3.2.1. Temettü Vergisinin Kazanç Vergisine Tahvili ..................... 77 3.3.2.2. Mahsulatı Arziye Vergisi...................................................... 78 3.3.2.3. Ağnam Vergisinin Sayım Vergisine Dönüştürülmesi .......... 79 3.3.2.4. Arazi ve Müsakkafat Vergisi................................................ 80 3.3.2.5. İstihlak Vergisi ..................................................................... 81 3.5. BİRİNCİ SANAYİ PLANI İLE ÇOK PARTİLİ HAYAT ARASINDAKİ VERGİSEL DÜZENLEMELER ................................ 82 3.5.1. Varlık Vergisi............................................................................. 84 3.5.1.1. Varlık Vergisinin Konulmasındaki Sebepler........................ 84 3.5.1.2. Varlık Vergisinin Konusu, Mükellefleri ve Oran Yapısı...... 86 3.5.1.3. Varlık Vergisinde Politik Tercihler ve Keyfilik ................... 87 3.5.1.4. Basında Varlık Vergisi ......................................................... 89 3.5.2. Toprak Mahsulleri Vergisi ....................................................... 91 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM................................................................................ 94 ÇOK PARTİLİ HAYATTA VERGİLEME ZİHNİYETİ ........................... 94 4.1. DÖNEMİN GENEL NİTELİKLERİ............................................. 94 4.2. 1946-1960 ARASINDA VERGİLEME .......................................... 96 4.2.1. Şahsi Gelirlerin Vergilendirilmesi ........................................... 96 4.2.1.1. Şahsi Gelir Vergisinin Dayandığı Felsefe ............................ 97 4.2.1.2. Şahsi Gelir Vergisinin Konulması ........................................ 98 4.2.1.3. Şahsi Gelir Vergisinin Konulma Gerekçeleri ....................... 99 4.2.2. Kurum Kazançlarının Vergilendirilmesi ................................ 99 4.2.2.1. Dünyada Kurumlar Vergisi Alanında Gelişim ..................... 99 vii 4.2.2.2. Türkiye’de Kurumlar Vergisine Geçiş ............................... 100 4.3. PLANLI DÖNEMDE VERGİLEME........................................... 101 4.3.1. 1961 Anayasasında Vergileme................................................ 101 4.3.2. Planlı Dönemin Birinci On Yılında Vergileme ..................... 101 4.3.3. Planlı Dönemin İkinci On Yılında Vergileme....................... 102 4.4. 1980 SONRASINDA VERGİLEME ............................................ 103 4.4.1. 1980 Sonrası Döneminin Genel Nitelikleri............................ 103 4.4.2. 1982 Anayasası’nda Vergileme .............................................. 106 4.4.3. Yeni Anayasa Taslağındaki Hükümlerde Vergileme........... 108 4.4.4. Küreselleşme ve Avrupa Birliği Sürecinin Türkiye’deki Vergilemeye Etkisi............................................................................. 110 BEŞİNCİ BÖLÜM .................................................................................... 112 VERGİLEME ZİHNİYETİ AÇISINDAN TÜRKİYE VE İNGİLTERE’NİN KARŞILAŞTIRILMASI............................................. 112 5.1. VERGİLEME ZİHNİYETİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER OLARAK KARŞILAŞTIRMA............................................................ 113 5.1.1. Sanayi Devrimi ve Vergileme Zihniyeti................................. 113 5.1.2. Osmanlı Toplumunda Çözülme Devri Zihniyeti ve İngiltere114 5.1.3. Bireycilik ve Cemaatçilik Açısından İngiliz ve Türk
Details
-
File Typepdf
-
Upload Time-
-
Content LanguagesEnglish
-
Upload UserAnonymous/Not logged-in
-
File Pages182 Page
-
File Size-