NA SKRAJU PUSZCZY rowerowa ścieżka dydaktyczna Sfinansowano ze środków Fundacji EkoFundusz Żytkiejmy 2008 Tekst Anna Michowiak, Katarzyna Siwak Zdjęcia Magdalena Marzec, Łukasz Mazurek, Anna Michowiak, Teresa Rydzewska, Katarzyna Siwak Mapa Anna Michowiak Wydano w ramach projektu dotowanego przez Fundację EkoFundusz Skład i łamanie SIGNI Mirosław Słapik Usługi Wydawnicze [email protected] Wydawca Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej ul. Szkolna 1 19-505 Żytkiejmy tel./fax +48 87 615 97 27 www.pkpr.jezioro.com.pl www.zytkiejmy.org e-mail: [email protected] apraszamy Cię na wycieczkę po najbardziej malowniczych drogach po- Złożonych na skraju Puszczy Rominckiej. Drogi te biegną przez tereny otwarte, prezentujące różnorodność siedlisk przyrodniczych i bogactwo form rzeźby terenu. Mijać będziemy malownicze aleje drzew, urokliwe jeziora, rozlewiska bobrowe i wiejskie osady z przedwojenną zabudową. Przemie- rzymy 13 kilometrów, od Dubeninek do Stańczyk przez Bludzie, Żabojady, Będziszewo i Błąkały. Trasa nie będzie łatwa – wieść nas będzie głównie po drogach polnych, miejscami silnie piaszczystych. Ale widoki z pewnością zrekompensują trud włożony w wycieczkę. Niniejsza książeczka pełni rolę przewodnika turystycznego. Oprócz opi- sów poszczególnych przystanków znajdziesz także charakterystykę całej tra- sy z komentarzem. W tekście (w nawiasach) podany jest też kilometraż, jak wzrasta od początku trasy. Dodatkowo w ramkach zamieściliśmy informacje historyczne i krajoznawcze o mijanych miejscach. Znajdziesz również mapę z trasą i atrakcjami turystycznymi, barwne fotografie i inne przydatne na wy- cieczce uwagi. (0 km) Początek szlaku znajduje się przy budynku Gminnego Centrum Kultury w Dubeninkach. Stąd jedziemy drogą asfaltową w kierunku wschod- nim, z której skręcamy w lewo w drogę żwirową na Bludzie. Mijamy go- spodarstwo agroturystyczne i powoli opuszczamy Dubeninki. Wjeżdżając na słabo zauważalny wiadukt nad dawnym torowiskiem, przekraczamy granicę Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej (0,8 km). Stąd ładny widok na drugi wiadukt drogowy (oba pochodzą z 1910 roku). Jedziemy w kierunku północnym, po prawej widok na oddalone od drogi rozlewisko bobrowe. 3 Dubeninki powstały w 1615 roku pod nazwą Gordeyken. Początkowo za- mieszkiwane głównie przez ludność litewską. W 1657 roku, podczas najazdu ta- tarskiego, wieś wraz z drewnianym wówczas kościołem została spalona. W XIX wieku stała się siedzibą gminy. W 1923 roku otrzymała połączenie kolejowe z Gołdapią, powstał tu, istniejący do dziś, dworzec. W 1939 we wsi mieszkały 404 osoby, w większości trudniące się rolnictwem, rzemiosłem i drobnymi usługami. Po wojnie (podobnie jak pozostałe tereny mijane na trasie) Dubeninki przyłą- czone zostały do Polski. Obecnie to siedziba gminy. We wsi są sklepy spożywcze i przemysłowe, poczta, ośrodek kultury (możliwość skorzystania z internetu), kar- czma, ośrodek zdrowia, apteka, gospodarstwa agroturystyczne, placówka straży granicznej. Obecnie Dubeninki liczą 743 mieszkańców. Dawny cmentarz ewangelicki w Dubeninkach Dużą atrakcją miejscowości jest Galeria Rękodzieła i Sztuki Ludowej znajdu- jąca się na poddaszu Gminnego Centrum Kultury. Ponadto na uwagę zasługuje neogotycki kościół pw. św. Andrzeja Boboli i św. Apostołów Piotra i Pawła z 1903 roku, obok którego zachował się pomnik w kształcie obelisku, upamięt- niający poległych żołnierzy w czasie pierwszej wojny światowej. Na wzgórzu przy drodze do Gołdapi zabytkowy cmentarz z pierwszej wojny światowej o cie- kawym, tarasowym rozplanowaniu, na którym spoczywają żołnierze rosyjscy i niemieccy. Przy drodze na Żytkiejmy dobrze utrzymany dawny cmentarz ewan- gelicki z 2. połowy XIX wieku. 4 Przystanek 1. Aleja jesionowa (1,3 km) Podążamy piękną przydrożną aleją, wzdłuż której rosną jesiony wy- niosłe. Aleje drzew są dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym. Niestety, każdego roku wycinane są pojedyncze drzewa, a nawet całe ich szpalery. A przecież, oprócz tego, że ładnie wyglądają i podnoszą wartość krajobrazową miejsca, aleje mają ogromne znaczenie dla przyrody, kultury i historii. Aleje tworzą korytarze ekologiczne, które ułatwiają zwierzętom przemiesz- czanie się i orientację w terenie. Stanowią naturalny filtr powietrza, zatrzy- mujący pyły i inne zanieczyszczenia. Ochraniają przed słońcem, wiatrem, zaspami śnieżnymi. Chronią przed wyparowywaniem z pokrywy glebowej wody czy osuwaniem się ziemi. Przede wszystkim jednak aleje są miejscem występowania i żerowania wielu organizmów, w tym gatunków rzadkich i zagrożonych. Na rosnących tu jesionach spotkasz okazałe brodaczki – porosty o plesze krzaczkowatej, która może osiągać nawet kilkadziesiąt centymetrów długoś- ci. Brodaczki, jako że są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia tlenkami siar- ki, odgrywają rolę bioindykatorów, czyli naturalnych wskaźników czystości powietrza. W dziuplach jesio- nów schronienie znaj- dują coraz rzadsze dudki, różne gatunki dzięciołów, sikory, nietoperze, a także mniejsze organizmy – mrówki, żerdzianki, biegacze. Na korze żeruje kowalik i krętogłów, wśród gałęzi być może spostrzeżesz raniusz- ki, zięby i gąsiorki, a na czubku czasem zobaczyć można pa- trolującego okolicę myszołowa. Nie mniejsze zna- czenie aleje przy- drożne odgrywają w Brodaczka kępkowa 5 kulturze i historii. Piękne aleje zakładane były na drogach prowadzących do kościołów, na cmentarze, do dworów, leśniczówek, stacji kolejowych, podkreślano w ten sposób rangę obiektów. Główne drogi we wsi oraz drogi wylotowe łączące jedną osadę z drugą również obsadzane były drzewami. Pełniły wówczas rolę swoistych, naturalnych drogowskazów. Najczęściej wybierano jeden gatunek, który sadzono wzdłuż danej drogi. Czasem, dla podkreślenia jej znaczenia, sprowadzano gatunek obcy. Na naszym terenie przykładem tego są aleje z dębu czerwonego, prowadzące przez Puszczę Ro- mincką do dawnego pałacu cesarskiego w Romintach (obecnie teren Rosji), lub aleja jarzębów szwedzkich, prowadząca do mostów w Stańczykach, którą będziemy mieli okazję przemierzyć na końcu trasy. Mijamy po lewej stronie gospodarstwo agroturystyczne i jesionową aleją przejeżdżamy przez skraj lasu. Za lasem po lewej stronie widać pojedyncze zabudowania osady leśnej Bludzie. Tu dochodzi do nas boczna droga (2 km), wzdłuż której prowadzi czerwony szlak turystyczny. Będzie on nam towarzy- szył do końca naszej trasy. Jedziemy Prosto, równolegle do skraju Puszczy Rominckiej. Żwirówka zmienia się w brukowaną drogę, którą docieramy pod zabytkowy park podworski. Bludzie a właściwie dwie wsie: Bludzie Wielkie założone przed 1590 i Bludzie Małe, czyli XIX-wieczny majątek ziemski, były sporą osadą liczącą w 1895 roku łącznie 282 mieszkańców, a w 1939 – 188. Istniała tu szkoła, a na terenie majątku młyn, remiza strażacka i kuźnia. Powstałe na początku XX wieku leśniczówka i osada leśna przetrwały do dziś. Obie wsie liczą razem 55 mieszkańców. Nieopodal leśniczówki poniemiecki cmentarzyk leśników z 2 połowy XIX wieku. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1888 roku. W Bludziach, koło parku podworskiego możli- wość przejażdżki bryczką i jazdy na koniu. Przystanek 2. Park podworski (2,9 km) Znajdujemy się przy dawnym wejściu do parku podworskiego w Bludziach. To jedna z najlepiej zachowanych pozostałości po istniejącym tu zespole dworsko-parkowym. Folwark został założony najprawdopodobniej w połowie XIX wieku. Jak podają źródła historyczne, w 1907 roku jego właścicielem był Ernst Ku- chenbecker. Wówczas ogólna powierzchnia majątku liczyła ponad 252 ha, a głównym kierunkiem gospodarki była hodowla koni i bydła. W majątku działał młyn wodny, spiętrzający rzekę Bludzię, którego pozo- stałości można doszukać się po północnej stronie mostu, na prawym brzegu rzeki. Z kolei na południe od mostu utworzony był półhektarowy staw młyń- ski. Obecnie miejsce jego istnienia zdradzają podmokłe łąki w obniżeniu nad rzeką Bludzią. Jeszcze w czasach powojennych tam, gdzie obecnie jest 6 wybieg dla koni, istniał parterowy, drewniany dwór, rozebrany z uwagi na zły stan techniczny. Z dawnego folwarku zachowały się zabytkowa stajnia i stodoła, magazyn, obora i chlewnia. Pozostałości folwarku w Bludziach Sam park obejmuje obszar o powierzchni 2 ha. Teren ten cechuje bogata rzeźba terenu. Centralne wzniesienie liczy 192 m n.p.m. i jest podcięte od stro- ny południowej stromą skarpą opadającą ku Bludzi (można tu zaobserwować procesy stokowe – erozję i osuwanie się ziemi). To właśnie na tym najwyż- szym wzgórzu znajduje się poszukiwany przez niektórych cmentarz rodowy dawnych właścicieli majątku. Groby nie zachowały się, a miejsce pochówku okrywają krzewy śnieguliczki i płożący się barwinek. Tuż przy cmentarzu, nad samą skarpą, góruje potężny pomnik przyrody – dąb szypułkowy „Dworza- nin” o obwodzie 410 cm, mogący liczyć nawet 400 lat. Przy nim ciekawy krąg świerków. Wzgórze opada kilkoma tarasami ku brukowanej drodze, wzdłuż której da się zauważyć rząd ciętych lip drobnolistnych. Zachodni skraj parku zamyka, uznany za pomnik przyrody, szpaler 20 dębów szypułkowych. Oprócz dębów i lip starodrzew parku tworzą świerk, jesion i klon. Występuje tu tak- że buk, jawor, kasztanowiec, brzoza, topola, wiąz i olsza. Na obrzeżach par- ku zauważyć można nasadzenia śnieguliczki, porzeczki alpejskiej i karagany syberyjskiej, które niegdyś tworzyły żywopłot. W obrębie parku znajdziemy 7 też inne krzewy: kalinę koralową, kruszynę, irgę błyszczącą, jaśminowiec czy wiciokrzew suchodrzew. Ze względów przyrodniczych, krajobrazowych i kul- turowych park wpisany jest do rejestru zabytków. Z okolic parku podjeżdżamy na most na Bludzi (3,0 km), z którego po lewej stronie