PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz CZAPLINEK (196) Warszawa 2009 Autorzy: Ewa Krogulec*, Katarzyna Sawicka*, Jan Wierchowiec*, GraŜyna Hrybowicz **, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Plansza A – Redaktor regionalny: Olimpia Kozłowska*** Plansza B – Redaktor regionalny: Anna Gabryś-Godlewska*** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*** * – Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2009 Spis treści I. Wstęp (E. Krogulec).......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec, K. Sawicka)......................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec, K. Sawicka) .............................................................. 7 IV. ZłoŜ a kopalin (J. Wierchowiec) ...................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec)...................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Wierchowiec)................................. 13 VII. Warunki wodne (E. Krogulec, K. Sawicka) .................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................... 16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko)........................................................................... 19 2. Osady (I. Bojakowka)............................................................................................. 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ........................................ 25 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz)........................................................................... 27 X. Warunki podłoŜa budowlanego (E. Krogulec, K. Sawicka)............................................ 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec, K. Sawicka) ............................................ 32 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec, K. Sawicka)..................................................................... 43 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec)............................................................... 44 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wstęp Arkusz Czaplinek Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 sporządzony został zgodnie z Instrukcją (2005), w firmie SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie na zlecenie Minister- stwa Środowiska. Przy opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geo- logiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Ptak, 2003). Mapa geośrodowiskowa zawiera informacje w kilku warstwach informacyjnych: kopa- liny, górnictwo, wody powierzchniowe i podziemne, zagroŜenia powierzchni ziemi w tym: geochemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury. Mapa ta przeznaczona jest do praktycznego wspomagania regio- nalnych i lokalnych działań gospodarczych, planowania przestrzennego, szczególnie w zakre- sie wykorzystania i ochrony zasobów złóŜ oraz środowiska przyrodniczego. Mapa adresowana jest do samorządu terytorialnego, na szczeblu wojewódzkim, powia- towym i gminnym, jako kompleksowe opracowanie pomocne w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska, w szczególności strategii rozwoju gospodarczego, projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, programów ochrony środowiska oraz zestawień ekofizjograficznych. Przeznaczona jest do praktycznego wspomagania działań gospodarczych w zakresie rozwoju przemysłu mineralnego, zarówno w skali lokalnej, jak i regionalnej, a takŜe stanowi narzędzie do racjonalnego zarządzania za- sobami kopalin. Mapa powstała w wyniku interpretacji i reinterpretacji materiałów publikowanych oraz informacji uzyskanych podczas wizji terenowych. Materiały potrzebne do wykonania mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej w Szczecinie, Krajowym Ośrod- ku Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków Oddział Wojewódzki w Szczecinie oraz Warszawie, Dyrekcji Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowego w Złocieńcu, Stowarzyszeniu Gmin Pojezierza Drawskiego w Czaplinku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie, Regionalnej Dyrekcji La- sów Państwowych w Szczecinie, nadleśnictwach: Złocieniec, Czaplinek, Połczyn Zdrój, urzędach gmin: Ostrowice, Złocieniec i Czaplinek. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski (MgśP) wykorzystując i uzupełniając inne bazy danych Państwowego Instytutu Geolo- gicznego. Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opra- cowanych dla komputerowej bazy o złoŜach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Czaplinek połoŜony jest miedzy 16°00’ a 16°15’ długości geo- graficznej wschodniej oraz 53°30’ a 53°40’ szerokości geograficznej północnej. Administra- cyjnie naleŜy do województwa zachodniopomorskiego, w ramach którego znajduje się w ob- rębie dwóch powiatów – drawskiego (przewaŜająca cześć obszaru) z fragmentami gmin Cza- plinek, Złocieniec, Ostrowice i Wierzchowo oraz świdwińskiego (północna część obszaru) z fragmentem gminy Połczyn Zdrój. Według fizycznogeograficznego podziału dokonanego przez Kondrackiego (2002), cha- rakteryzowany obszar leŜy na terenie podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, która stanowi część duŜej jednostki regionalnej – prowincji NiŜ Środkowoeuropejski. Centralna i północna część obszaru znajduje się w makroregionie Pojezierze Zachodniopomorskie z mezoregionem Pojezierze Drawskie, południowa naleŜy do makroregionu Pojezierze Połu- dniowopomorskie z mezoregionami Równina Wałecka, Pojezierze Szczecineckie i Pojezierze Wałeckie (fig. 1). Pojezierze Drawskie stanowi przedłuŜenie strefy moren fazy pomorskiej Pojezierza Iń- skiego (znajdującego się poza omawianym obszarem) w kierunku północno-wschodnim. W obrębie Pojezierza Drawskiego wyróŜnia się trzy ciągi moren czołowych fazy pomorskiej oraz zaznaczające się między nimi zagłębienia wytopiskowe po martwym lodzie. Formy rzeźby są związane z fazą pomorską ostatniego zlodowacenia. W okolicach Chlebowa, w wy- niku nagromadzenia materiału gruboziarnistego, utworzył się tzw. tłok głazowy (nieregularna forma piaszczysto-Ŝwirowa), powstały w fazie nasuwania się lodowca i jego dynamicznego oddziaływania na glacjofluwialne podłoŜe. Oprócz moren czołowych występują moreny den- ne, zaznaczające się w terenie w postaci łagodnych wzniesień z duŜą ilością małych jeziorek. Wysoczyzny morenowe poprzecinane są licznymi równinami sandrowymi. Największe sku- pisko sandrowe znajduje się w południowo-zachodniej części opisywanego terenu, w okoli- cach jezior: Wilczkowo, Krosino i Siecino, a takŜe w okolicy jeziora Prosino (północno- wschodnia część obszaru). W północno-wschodnim obramowaniu jeziora Siecino występują liczne ozy, zaś w części centralnej (na południe od linii Rzepowo-Piaseczno) oraz w rejonie Czaplinka, formy kemowe, które osiągają wysokość kilkunastu metrów w stosunku do ota- czającej powierzchni. Charakteryzowany obszar pocięty jest licznymi rynnami polodowco- wymi. Wody odpływające prostopadle do krawędzi lądolodu rzeźbiły rynny radialne (rynna jeziora Siecino, dolina Drawy) zaś wody płynące równolegle do czoła lodowca – rynny mar- 4 ginalne (rynny jezior śerdno i Wilczkowo). Misa jeziora Drawsko stanowi unikalną kombi- nację krzyŜujących się ze sobą rynien radialnych i marginalnych. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Czaplinek na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) Fragment Równiny Wałeckiej, obejmuje zalesioną równinę sandrową połoŜoną między Pojezierzem Wałeckim i Pojezierzem Szczecineckim. Na sandrze występuje wiele jezior ryn- nowych, z których największe to Wąsosze o powierzchni 326,4 ha. Według klasyfikacji klimatycznej (Woś, 1999) opisywany obszar naleŜy do regionu środkowopomorskiego – RVII. WaŜną cechą klimatu są stosunki termiczne. Temperatura jest 5 ściśle związana z hipsometrią terenu. Dość duŜa wysokość względna wpływa na obniŜenie wartości temperatur w tym rejonie. Obszary zalesione charakteryzują się znacznie niŜszymi spadkami temperatur nocnych, na skutek osłonięcia powierzchni granicznej i wysokiego pro- mieniowania cieplnego podłoŜa. Liczne jeziora łagodzą klimat, poniewaŜ duŜe zbiorniki wodne charakteryzują się szybką wymianą ciepła z podłoŜem. Średnia temperatura roczna powietrza waha się w granicach 7,0º–7,3°C, zaś średnia temperatura okresu maj–lipiec wyno- si 14,4°C. W ciągu roku występuje od 18 do 22 dni gorących (o temperaturze maksymalnej >25°C). Okres wegetacyjny (dni o temperaturze średniej >5°C) trwa przeciętnie 208–215 dni, a jego początek