ZESZYT XX POZNAÑ 2013 +_^Y\dc$BK`SO\.O\cXQ=`OX/UNKRV7K\SK1YħëL1\KŞcXK2KħK]K>KNO_]dA6KXQO ASU^Y\SK6OYX^TOaK/aK6O]dMdcĩ]UK4K\Y]ħKa7_VMdcĩ]US7c\SKW<OS]]NO:KVWK 7KħQY\dK^K8YaK\K/VSdK:SY^\Ya]UK7K\SK=^KR\/aK=SOTUYa]UK+]U_^TK <OXK^K=YLMdKU4K]U_V]UK+NKW=YíUY.Y\Y^K=_MRYMUKAYTMSOMR=_MRYMUS 5K^K\dcXKAKX^_MR <ONKUMTKWO\c^Y\cMdXK$AYTMSOMR=_MRYMUS >ħ_WKMdOXSKdTÿdcUKP\KXM_]USOQY$7YXSUK.dSNK,ħKŞOTMdcU7K\SK/aK6SL\Ya]UKpi6SL\Kn,S_\Y>ħ_WKMdOĩ +XXKĦ_MdUYa]UKAYTMSOMR=_MRYMUS,K\LK\KAKVUSOaSMd >ħ_WKMdOXSKdTÿdcUKXSOWSOMUSOQY$4KNaSQK1¹\]UK >ħ_WKMdOXSO]^\O]dMdOĩXKTÿdcUKXQSOV]US$7K\MSX>_\]US <ONKUMTKacNKaXSMdK$2KVSXK9]dWSKĩ]UK :\YTOU^Q\KÔMdXc$/aKAë]Ya]UK =UħKNSZ\dcQY^YaKXSONYN\_U_$6_McXK7KTMR\dKU =UKXYaKXSOSYZ\KMYaKXSOWK^O\SKħ_SV_]^\KMcTXOQY$>YWK]d8SdSYħOU 5SO\YaXSM^aYZ\YN_UMTS$?\]d_VK8KWSY^K 0Y^YQ\KÔO$+NKW-SOľVKa]US>RYWK],KMRWKXX,K\LK\K.\dOaSOMUK=`OX/UNKRV 3dcNY\1\dOV_UA1\dO]SUASU^Y\SK6OYX^TOaK/aK6O]dMdcĩ]UK:SY^\6SQSO\=^KXS]ħKa7SOVO]dUSOaSMd +QXSO]dUK7_\Ka]UK5K^K\dcXK8YaKMUK4O\dc8YaKUYa]US7KħQY\dK^K8YaK\KDcQP\cN<K^KTMdKU 7c\SKW<OS]]NO:KVWK+NKW=YíUY5K^K\dcXKAKX^_MR4AOLL%dOdLSY\¹a$+\MRS`7_dO_W]^ļONXSRY :YY^K`´=^\KUYXSMO,S]U_Z]^`´ZVdOĭ]U°p5K^ON\¨VK]`,K\^YVYWāTO`:VdXS-YVVOM^SYX<YcKVONO-SO\QXYX0_X NKMTKSW<KMdcĩ]USMRZ\dc7_dO_W8K\YNYacWa:YdXKXS_1KVVO\SK8KdSYXKVONS:K\WK1KVO\SO`KX 6KQOXRY`ONO1KXN2K\`K\N+\^7_]O_W]3X]^S^_^<YcKVN_:K^\SWYSXO+\^S]^S[_ONO,\_bOVVO]3X]^c^_^ =d^_US:+8aAK\]dKaSO5YľMS¹ħZaľa4KXK5KX^OQYa:YdXKXS_5YľMS¹ħZaľa7K\SS7KQNKVOXca,\_ NdOaSO7O^\YZYVS^KX7_]O_WSX8OaCY\U7_]°ONo+\^O^No2S]^YS\O1OXJO`O7_]°ONO],OK_b+\^]NOVK`SVVONO :K\S]7_]°ONO],OK_b+\^]N_,\O]^7_]°ONO-Y_\^\KS7_]°ONOVK@SVVONO:K\S]7_]°ON_@SO_b-R©^OK_ NO6K`KV7_]°O@SM^Y\-RK\\O^YX,Y_\QYSX4_VVSO_{7_]O_W`YY\=MRYXO5_X]^OXNO1KXN7_]°O No9\]KcNO:K\S]7_dO_W1¹\XYľVë]USOa,c^YWS_7_dO_W8K\YNYaOa5SOVMKMR7_dO_W8K\YNYaO a5\KUYaSO7_dO_W8K\YNYaOa:YdXKXS_7_dO_W8K\YNYaOaAK\]dKaSO8¨\YNX´1KVO\SO `:\KdO8K^SYXKV1KVVO\cYP+\^,SLVSY^OUKSXAK]RSXQ^YX8K^SYXKV1KVVO\cYP+\^SXAK]RSXQ^YX=MRVO]S]MRO 7_]O_Wd_1¼\VS^d>K^O1KVVO\cSX6YXNYXDQ\YWKNdOXSO=S¹]^\?\]d_VKXOU=45a=SO\KNd_ DQYNKXKdKWSO]dMdOXSOPY^YQ\KÔS${+\MRS`7_dO_W]^ļONXSRY:YY^K`´=^\KUYXSMO]{,S]U_Z]^`´ ZVdOĭ]U°p5K^ON\¨VK]`,K\^YVYWāTO`:VdXS]{-YVVOM^SYX<YcKVONO-SO\QXYX]{0_XNKMTKSW <KMdcĩ]USMRZ\dc7_dO_W8K\YNYacWa:YdXKXS_] !p "{1KVVO\SK8KdSYXKVONS :K\WK]{1KVO\SO`KX6KQOXRY`ONO1KXN]{2K\`K\N+\^7_]O_W]]{3X]^S^_^<YcKV N_:K^\SWYSXO+\^S]^S[_ONO,\_bOVVO]] {3X]^c^_^=d^_US:YV]USOT+UKNOWSS8K_UaAK\]dKaSO] "{5YľMS¹ħZaľa4KXK5KX^OQYa:YdXKXS_]#{5YľMS¹ħZaľa7K\SS7KQNKVOXca,\_NdOaSO ]{7O^\YZYVS^KX7_]O_WSX8OaCY\U]7_]°ONo+\^O^No2S]^YS\O1OXJO`O]{7_]°ONO] ,OK_b+\^]NOVK`SVVONO:K\S]]{7_]°ONO],OK_b+\^]N_,\O]^]{7_]°ONO-Y_\^\KS]# {7_]°ONOVK@SVVONO:K\S]]{7_]°ON_@SO_b-R©^OK_NO6K`KV]#{7_]°O@SM^Y\-RK\\O^YX ,Y_\QYSX4_VVSO_]{7_]O_W`YY\=MRYXO5_X]^OXNO1KXN]"{7_]°ONo9\]KcNO:K\S]] {7_dO_W1¹\XYľVë]USOa,c^YWS_] {7_dO_W8K\YNYaOa5SOVMKMR]#{7_dO_W 8K\YNYaOa5\KUYaSO]" {7_dO_W8K\YNYaOa:YdXKXS_]"p!!"#"p !p#! #! !""""""!p p"#{7_dO_W8K\YNYaOaAK\]dKaSO] "# {8¨\YNX´1KVO\SO`:\KdO]{8K^SYXKV1KVVO\cYP+\^,SLVSY^OUKSXAK]RSXQ^YX]" {8K^SYXKV1KVVO\cYP+\^SXAK]RSXQ^YX]{=MRVO]S]MRO7_]O_Wd_1¼\VS^d]{>K^O 1KVVO\cSX6YXNYX]!{DQ\YWKNdOXSO=S¹]^\?\]d_VKXOU=45a=SO\KNd_]# AcNKaMKNYħYŞcħa]dOVUSMR]^K\KĩKLcNY^\dOíNYa]dc]^USMR9]¹LS3X]^c^_MTSaħKľMSMSOVSNdSOħ SPY^YQ\KÔSacUY\dc]^KXcMRaU]SëŞMO4OľVSUYQYľZYWSXSÿ^YdY]^KXSO^Y]Z\Y]^YaKXOaXK]^ÿZXcW^YWSO 9UħKNUK$4KMOU7KVMdOa]US5\KTYL\Kdd>YLSK]dOWASY]XK%aħ7_dO_W8K\YNYaOa:YdXKXS_ .\_U$>9>/7p.\_UK\XSK_V4KMOa]UK"#3XYa\YMħKa {-YZc\SQR^Lc7_dO_W8K\YNYaOa:YdXKXS_ 3=,8#"!""#"! SPIS TREŒCI Wokó³ galerii Edwarda Aleksandra Raczyñskiego Ewa Leszczyñska Gmach Galerii Rogaliñskiej w œwietle poczynañ mecenasowskich i kolekcjonerskich Edwarda Aleksandra Raczyñskiego ............................................................................................... 7 Myriam Reiss-de Palma Maurice Chabas. Od symbolizmu do abstrakcji (1862–1947) ................................................. 28 Ma³gorzata Nowara Malarze belgijscy z kolekcji Edwarda hr. Raczyñskiego ............................................................. 52 Eliza Piotrowska Kim s¹ dzieci z portretów Wyspiañskiego? ................................................................................. 72 Wiktoria Leontjewa Matejko w Rosji ............................................................................................................................. 86 Rozprawy i komunikaty Tadeusz W. Lange Skandynawskie kalendarze wieczyste w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu........... 92 Maria Stahr Medale z serii papieskich XVI–XVIII wieku w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu .................................................................................................................................. 104 Renata Sobczak-Jaskulska Znaki imienne z³otników poznañskich od XVI do XVIII wieku ............................................. 115 Ewa Siejkowska-Askutja Dwa obrazy Louisa Lagrenée w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu ....................... 120 Sven Ekdahl Ratusz Poznañski jako weneckie palazzo. Uwagi o dwóch obrazach z XIX wieku ................. 127 Dorota Suchocka Zaczarowane skrzypki – tryptyk Witolda Pruszkowskiego ....................................................... 145 Wojciech Suchocki Jacek Malczewski, Krajobraz z Tobiaszem .................................................................................. 155 Gra¿yna Ha³asa Grafika modernistyczna w Niemczech a przedstawienia portretowe. Najcenniejsze przyk³ady ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu. Przyczynek do badañ .................. 168 Xavier Deryng Bia³o-czerwone czasopismo „La Plume”. Artyœci polscy i paryskie œrodowiska symbolistów ................................................................................................................................. 193 Jaros³aw Mulczyñski „Noworocznik poznañski na rok 1914” i „Posener Kalender 1914” – kalendarze poznañskie z 1914 roku ............................................................................................................. 211 Maria Go³¹b Akt z twarz¹ w cieniu Artura Nachta-Samborskiego ................................................................ 221 Adam Soæko Madonna z Brudzewa – czeski impuls stylu piêknego w Wielkopolsce ................................. 228 Badania konserwatorskie Katarzyna Wantuch Adoracja Dzieci¹tka – dzie³o Lazzaro Bastianiego z Muzeum Narodowego w Poznaniu Budowa techniczna, atrybucja, konserwacja i restauracja ....................................................... 243 Wokó³ galerii Edwarda Aleksander Raczyñskiego Gmach Galerii Rogaliñskiej Ewa Leszczyñska W dniu 12 marca 1910 r. warszawskie talogu Zabytków przez Z. Bia³³owicz-Kry- Gmach Galerii czasopismo „Ziemia” zamieœci³o nastêpu- gierow¹ datowanie gmachu galerii na lata j¹c¹ wiadomoœæ: „Jak donosi «Dziennik Po- 1909–1910 jest jak najbardziej s³uszne5. Rogaliñskiej znañski», hr. E. Raczyñski przyst¹pi³ do bu- Odrzuciæ natomiast nale¿y sugestie M. Pa- w œwietle dowy w Rogalinie pod Poznaniem gmachu wlaczyka o zaprojektowaniu „pawilonu gale- dla pomieszczenia cennych swych zbiorów, rii” w 1910 r. i wzniesieniu jej w latach poczynañ zawieraj¹cych m.in. Galeriê obrazów, jedn¹ 1911–19146. Dok³adniejsza analiza dwóch z najpiêkniejszych w Polsce. Budynek sk³a- rysunków M. Powidzkiego z tzw. teki roga- mecenasowskich da siê z czterech wielkich sal z górnym liñskiej7, bêd¹cych podstaw¹ tej hipotezy, i kolekcjonerskich oœwietleniem, razem oko³o 600 m2, atelier wskazuje, i¿ powsta³y one po wybudowaniu malarskiego z bocznym œwiat³em, oraz galerii, kiedy zarysowa³a siê potrzeba upo- Edwarda ze wspania³ego westibulu. Budynek bêdzie rz¹dkowania jej najbli¿szego otoczenia oraz zupe³nie ogniotrwa³y, gdy¿ do budowy za- wprowadzenia dodatkowego Ÿród³a ciep³a Aleksandra stosowano tylko materia³y niepalne z zu- w po³o¿onym bezpoœrednio na gruncie we- Raczyñskiego pe³nym wykluczeniem drzewa; ogrzewany stybulu. bêdzie centralnie za pomoc¹ ciep³ej wody. Pierwszy projekt z 4 X 1910 r., przewidy- Plany, kosztorysy i obliczenia wykona³ ar- wa³ dostosowanie do architektury galerii s¹- chitekt M. Powidzki z Poznania, któremu siaduj¹cego z ni¹ wysokiego muru oporowe- równie¿ powierzono nadzór budowli. Pra- go i tarasu z pierwotn¹ figarni¹ (il. 1). ce murarskie wykonywa budowniczy M. Pa- Wed³ug M. Pawlaczyka projekt ten zrealizo- nieñski z Buku, wszelkie zaœ konstrukcje wano tylko czêœciowo, wykonuj¹c balustra- ¿elazne fabryka H. Cegielskiego z Pozna- dê tarasu i elewacjê muru oporowego8. Nie nia. Budowê ju¿ rozpoczêto, a ukoñczona mo¿na jednak wykluczyæ, i¿ funkcjonuj¹cej bêdzie w koñcu roku bie¿¹cego”1. tutaj od XVIII w. figarni tak¿e nadano nowy W sierpniu 1910 r. po³o¿one by³y ju¿ kostium stylowy. Niestety, brak zdjêæ sprzed najprawdopodobniej posadzki ze ska³odrze- jej rozbiórki w latach 1939–1948 nie po- wu wykonane przez berliñsk¹ fabrykê Le- zwala na razie jednoznacznie rozwi¹zaæ tej opolda Friesera2. Œwiadczy o tym fabryczny kwestii9. przepis utrzymania pod³ogi, opatrzony Drugi rysunek, ze stycznia 1911 r., jest rêczn¹ adnotacj¹: „Rogalin dnia 18 Sierp- œwiat³okopi¹ pierwotnego projektu westybu- nia 1910. Przepis posadzki w galerii do lu, na którym dorysowano kominek kryj¹cy czyszczenia. Koniecznie trzeba siê wed³ug kaloryfer na œcianie po³udniowej10 (il. 2). spisu zastosowaæ”3. Zapewne tak¿e w tym Przypuszczalnie wiêc w czasie pierwszej zimy czasie ukoñczony by³ dêbowy parkiet w naj- pojawi³y siê problemy z dogrzaniem tego wy- wiêkszej sali oraz lastrikowa posadzka ko- sokiego pomieszczenia. Niestety, nie wiado- rytarza oraz schodów ³¹cz¹cych galeriê mo, czy dosz³o do realizacji tego pomys³u11. z pa³acem4. O tym, i¿ datowanie Pawlaczyka, przyjê-