KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH Parlament Republiki Litewskiej I SPOŁECZNYCH Listopad 1992 Stanisław Gregorowicz Informacja Parlament litewski - Rada Najwyższa Republiki Litewskiej - jest par- lamentem jednoizbowym, wybieranym na okres pięcioletni, na podstawie większościowej ordynacji wyborczej. Forma jego jest pozostałością po strukturze organów władzy państwowej byłego ZSRR. W parlamencie działa 13 stałych komisji. Politycznie dzieli się on na 9 frakcji oraz grupę Nr 77 deputowanych bez przynależności frakcyjnej. Podział na frakcje nie jest adekwatny do podziałów partyjnych. W skład jednej frakcji wchodzą czę- sto przedstawiciele kilku partii politycznych. 25 października 1992 r. na Litwie odbyły się wybory (pierwsza tura, drugą - wyznaczono na 15 listo- pada), które w poważnym stopniu zmieniły dotychczasowy układ sił politycznych w parlamencie. BSE 1 Parlament Republiki Litewskiej Oficjalna nazwa: Rada Najwyższa Republiki Litewskiej (Lietuvos Respublikos Aukščiausioji Taryba) Adres: Gedimino 53, 2026 Vilnius, tel. 628 986; fax 620 197 Rada Najwyższa Republiki Litewskiej jest parlamentem jednoizbowym. Zasiada w niej 141 deputowanych wybieranych na okres pięcioletni, na podstawie większościowej ordynacji wyborczej. Ostatnie wybory odbyły się 24 lutego 1990 r. oraz (druga tura) 4, 7-8 i 10 marca 1990 r.(następne odbędną się 25 października 1992 r.). Przyniosły one wielkie zwycięstwo "Sajudisu" - aż 99 nowo wybranych deputowanych należało do tego związku. Na pierwszej sesji nowej Rady Najwyższej 11 marca 1990 r. uchwalony został "Akt Republiki Litewskiej o przywróceniu Niepodległego Państwa Litewskiego" oraz dwie ustawy: "O nazwie i godle państwa"(Republika Litewska, Pogoń) i ustawa o przywróceniu konstytucji Republiki Litewskiej z 12 maja 1938 r.( szereg jej artykułów natychmiast zawieszono). Obecny parlament litewski - Rada Najwyższa - w swej formie jest pozostałością po strukturze organizacyjnej organów władzy państwowej byłego Związku Radzieckiego. Litwa posiada jednak własne, pochodzące z okresu międzywojennego wzorce parlamentarne, do których zapewne wróci. Geneza litewskiego parlamentaryzmu sięga okresu I wojny światowej. Wówczas, 18 września 1917 r. powołano podczas konferencji litewskiej w Wilnie Radę Krajową Litwy (Lietuvos Krašto Taryba). 11 grudnia 1917 r. Rada uchwaliła tzw. pierwszą proklamację niepodległości, głoszącą powstanie niepodległego państwa litewskiego ze stolicą w Wilnie i pozostającego w ścisłym związku z Niemcami. Na skutek protestu kilku członków Rady Taryba uchwaliła drugą proklamację tzw. Akt 16 lutego (1918 r.), która zapowiadała, że stosunki z obcymi państwami określi przyszły sejm ustawodawczy. Nie odpowiadało to Niemcom, znaleziono jednak w końcu formułę kompromisową i 23 marca 1918 r. cesarz Wilhelm II uznał niepodległość Litwy. W trakcie dyskusji nad ustrojem politycznym Litwy zdecydowano się na monarchię konstytucyjną i 4 czerwca 1918 r. Taryba zaprosiła na tron litewski ks. Wilhelma von Urach, który miał przybrać imię Mindaugasa II. 11 lipca 1918 r. Taryba podjęła uchwałę o przekształceniu się w Radę Państwa Litwy (Lietuvos Valstybes Taryba). Plany utworzenia monarchii konstytucyjnej na Litwie wobec klęski militarnej Niemiec i całkowicie zmienionej sytuacji politycznej w Europie zostały zarzucone. 2 listopada 1918 r. Taryba uchwaliła tymczasową konstytucję Litwy i na jej podstawie 11 listopada 1918 r. Augustinas Voldemaras utworzył pierwszy rząd litewski. Konstytucję tę zastąpiono 4 kwietnia 1919 r. drugą tymczasową konstytucją litewską, na mocy której utworzono urząd prezydenta. Został nim Antanas Smetona. W roku następnym odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego, który zebrał się (112 posłów) na inauguracyjnym posiedzeniu w dniu 15 maja 1920 r. w Kownie. Sejm ten uchwalił 10 czerwca 1920 r. trzecią tymczasową konstytucję. Pierwszą stałą konstytucją litewską Sejm Ustawodawczy uchwalił 1 sierpnia 1922 r Stanowiła ona, że Litwa jest republiką demokratyczną, a władza ustawodawcza należy do wybieranego na 3 lata sejmu, który również na 3 lata wybiera prezydenta. Zmiany do tych postanowień wprowadziła nowa konstytucja litewska uchwalona 15 maja 1928 r. Przedłużała ona kadencję prezydenta do 7 lat i postanowiała, że wyboru prezydenta dokonywać będą "specjalni przedstawiciele narodu". Na tych zasadach ponownie prezydentem został wybrany w 1931 r. Antanas Smetona. Wybór ten powtórzono w 1938 r. 2 BSE Po wkroczeniu na Litwę w czerwcu 1940 r. Armii Czerwonej parlament litewski zo- stał rozwiązany. 14 lipca 1940 r. wybrano tzw. Sejm Ludowy, który 21 lipca 1940 r. przyjął deklarację o przystąpieniu Litwy do ZSRR. 25 sierpnia 1940 r. Sejm Ludowy uchwalił nową konstytucję, zgodnie z którą władzę ustawodawczą na Litwie sprawować miała Rada Najwyższa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W tym kształcie parlament litewski przetrwał do 1990 r. Zmieniono wówczas nazwę na Rada Najwyższa Republiki Litewskiej. Na pierwszej sesji Rady Najwyższej Republiki Litewskiej w dniu 11 marca 1990 r. wybrano przewodniczącego (głowę państwa) i prezydium Rady Najwyższej w następującym składzie: Przewodnicządcy - Vytautas Landsbergis, wiceprzewodniczący - Bronislovas Kuzmickas, Kazimieras Motieka i Česlovas Vytautas Stankevičius, sekretarz - Liudvikas Sabutis, członkowie - Egidijus Bičkauskas, Romas Gudaitis, Mečys Laurinkus, Eugenijus Petrovas, Aloyzas Sakalas. W Radzie Najwyższej Republiki Litewskiej utworzono trzynaście stałych komisji: Rolną (Mečislovas Treinys) - w nawiasach nazwiska przewodniczących, Budżetu (Audrius Rudys ), Gospodarczą (Kazimieras Antanavičius), Ochrony Przyrody (Jonas Šimenas), Ochrony Kraju i Spraw Wewnętrznych (Saulius Pečeliunas), Mandatów i Etyki (Nikolajus Medvedevas), Praw Obywatelskich i Spraw Narodowościowych (Jurgis Jurgelis), Samorządów (Stasys Kropas), Oświaty, Nauki i Kultury (Stanislovas Gediminas Ilgunas), Ochrony Zdrowia i Spraw Socjalnych (Medardas Čobotas), Systemu Prawnego (Jonas Prapiestis), Spraw Zagranicznych (Vydmantas Povilionis), Odrodzenia Państwa i Konstytucji (Aurimas Taurantas) Politycznie Rada Najwyższa Republiki Litewskiej podzieliła się na dziewięć frakcji i grupę deputowanych bez przynależności frakcyjnej w następujących składach osobowych: Sajudis - Frakcja Centrum Przewodniczący - Aloyzas Sakalas; Vytenis Povilas Andriukaitis, Leonas Apšega, Mykolas Arlauskas,Egidijus Bičkauskas, Miglute Gerdaityte, Stanislovas Gediminas Ilgunas, Albinas Januška, Jurgis Jurgelis, Stasys Kašauskas, Česlovas Kudaba, Nikolajus Medvedevas, Romualdas Ozolas, Eugenijus Petrovas, Vytautas Petras Plečkaitis, Jonas Prapiestis, Gintaras Ramonas, Audrius Rudys, Petras Vaitekunas, Alfonsas Žalys. Frakcja Lewicowa Przewodniczący - Algirdas Mykolas Brazauskas Vladimiras Beriozovas, Bronislovas Genzelis, Česlovas Juršenas, Jokubas Minkevičius, Justas Vincas Paleckis, Jonas Pangonis, Petras Papovas, Algirdas Ražauskas, Kestutis Rimkus, Romualdas Rudzys, Benediktas Vilmantas Rupeika, Mindaugas Stakvilevičius. Frakcja Polska Przewodniczący - Ryszard Maciejkianiec Stanisław Akanowicz, Zbigniew Balcewicz, Leon Jankielewicz, Czesław Okińczyc, Stanisław Pieszko, Walentyna Subocz, Edward Tomaszewicz. Zjednoczona Frakcja Sajudisu Przewodniczący - Juozas Karvelis Julius Beinortas, Virgilijus Čepaitis, Ruta Gajauskaite, Balys Gajauskas, Romualda Hofertiene, Gintautas Vincas Iešmantas, Stasys Malkevičius, Vytautas Puplauskas, Antanas Rečas, Liudvikas Narcizas Rasimavičius, Alfonsas Svarinskas, Zita Šličyte, Pranciškus Tupikas, Gediminas Vagnorius, Zigmas Vaišvila. BSE 3 Frakcja Liberałów Przewodniczący - Eduardas Vilkas Kestutis Głaveckas, Algirdas Kužma, Vytautas Kvietkauskas, Arvydas Kostas Lešč- inskas, Bronislovas Lubys, Donatas Morkunas, Virginijus Pikturna, Jonas Tamulis, Rimvydas Valatka. Frakcja Umiarkowanych Przewodniczący - Virgilijus Kačýnskas Juozas Dringelis, Eugenijus Gentvilas, Eimantas Grakauskas, Vladimiras Jarmolenka, Stasys Kropas, Bronislovas Juozas Kuzmickas, Nijole Oležyte-Vaitekuniene, Vytautas Paliu- nas, Kazimieras Saja, Saulius Šaltenis, Albertas Šimenas, Jonas Šimenas, Emanuelis Zingeris, Birute Valionyte, Vilius Baldišis. Frakcja Postępu Narodowego Przewodniczący - Aurimas Taurantas Aleksandras Ambrazevičius, Audrius Butkevičius, Arunas Degutis, Kestutis Grinius, Egidijus Klumbys, Vytautas Kolesnikovas, Birute Nedzinskiene, Algimantas Norvilas, Ro- landas Paulauskas, Vydmantas Povilionis. Frakcja Narodowców Przewodniczący - Mečislovas Treinys Irena Andrukaitiene, Klemas Inta, Jonas Liaučius, Jonas Mačys, Leonas Milčius, Rasa Rastauskiene, Algimantas Sejunas, Algimantas Vincas Ulba, Povilas Varanauskas. Sajudis - Frakcja Porozumienia Przewodniczący - Egidijus Jarašiunas Povilas Aksomaitis, Nijole Ambrazaityte, Rimantas Astrauskas, Petras Giniotas, Ze- nonas Juknevičius, Albertas Miškinis, Saulius Pečeliunas, Liudvikas Simutis, Gediminas Še- rkšnys, Kazimieras Uoka. Deputowani nie należący do frakcji Aleksandras Algirdas Abišala, Laima Liucija Andrikiene, Kazimieras Antanavičius, Medardas Čobotas, Algirdas Endriukaitis, Romas Gitaitis, Vidmante Jasukaityte, Antanas Karoblis, Valdemaras Katkus, Vytautas Landsbergis, Kestutis Lapinskas, Mečys Laurinkus, Kazimieras Motieka, Algirdas Vaclovas Patackas, Sergejus Pirožkovas, Petras Poškus, Kazi- miera Danute Prunskiene, Liudvikas Saulis Razma, Liudvikas Sabutis, Algirdas Saudargas, Česlovas Vytautas Stankevičius, Rimvydas Raimondas Survila, Lionginas Šepetys, Vladas Terleckas, Vidmantas Žiemelis. Przy Radzie Najwyższej Republiki Litewskiej istnieje Centrum Informacji i Analiz