P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŁOBEZ (194) Warszawa 2009 Autorzy: Leszek Kruk*, Halina Kapera*, Stanisław Marszałek**, Izabela Bojakowska***, Paweł Kwecko***, Anna Pasieczna*** Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP – Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny (plansza A) – Bogusław B ąk*** Redaktor regionalny (plansza B) – Anna Gabry ś-Godlewska*** Redaktor tekstu – Przemysław Karcz*** * – Krakowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne „ProGeo” Sp. z o.o., ul. Szlak 10/5, 31-161 Kraków ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Budowlana 26, 20-469 Lublin *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2008 Spis tre ści I. Wst ęp – L. Kruk ...................................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – L. Kruk ........................................................ 4 III. Budowa geologiczna – L. Kruk ............................................................................................ 5 IV. Zło Ŝa kopalin – H. Kapera ................................................................................................... 8 1. Piaski i Ŝwiry.............................................................................................................. 8 2. Piaski kwarcowe....................................................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Kapera ................................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – H. Kapera ........................................... 15 1. Piaski i Ŝwiry............................................................................................................ 15 2. Torfy......................................................................................................................... 17 VII. Warunki wodne – L. Kruk ................................................................................................ 18 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 18 2. Wody podziemne...................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 22 1. Gleby – A. Pasieczna, P.Kwecko ............................................................................. 22 2. Osady wodne – I. Bojakowska ................................................................................. 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec .......................................... 27 IX. Składowanie odpadów – S. Marszałek ............................................................................... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – L. Kruk ........................................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – L. Kruk .......................................................................... 36 XII. Zabytki kultury – L. Kruk ................................................................................................. 39 XIII. Podsumowanie – L. Kruk ................................................................................................ 40 XIV. Literatura......................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 arkusz Łobez została opracowana w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” sp. z o.o. w Krakowie (plansza A), Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL S.A. w Lublinie (plansza B – składowanie odpadów) i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B – geochemia środowiska). Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Łobez Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wy- konanym w 2003 roku w Krakowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym „ProGeo” sp. z o.o. w Krakowie (Kapera i in., 2003). Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005), wydan ą przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942 . Mapa geo środowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B – now ą warstw ę informacyjn ą obejmuj ącą „Zagro Ŝenia powierzchni Ziemi” – warstwy tematyczne: geochemia środowiska i składowanie odpadów. Przeznaczona jest ona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu- Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom terytorialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania prze- strzennego. Mo Ŝe by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych spo- łeczno ści oraz edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. W opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z: Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych „Hydro” w Warszawie, Zachodniopomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego i Wojewódzkiego w Szczecinie, Pa ństwowej Inspekcji Ochrony Środowi- ska, Starostw Powiatowych w Łobzie, Drawsku Pomorskim i Stargardzie Szczeci ńskim oraz urz ędów gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Łobez okre ślaj ą współrz ędne od 15 °30’ do 15 °45’ długo ści geograficznej wschodniej i od 53 °30’ do 53 °40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym obszar arkusza nale Ŝy do województwa zachodnio- pomorskiego. W jego granicach znajduj ą si ę fragmenty trzech powiatów: drawskiego (gmina Drawsko Pomorskie), łobeskiego (gminy Łobez, W ęgorzyno, Radowo Małe) i stargardzkiego (gmina I ńsko). Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (2002) obszar arkusza znaj- duje si ę w obr ębie czterech mezoregionów: cz ęść południowo-zachodnia w obr ębie Pojezie- rza I ńskiego, cz ęść północno-zachodnia w obr ębie Wysoczyzny Łobeskiej, cz ęść wschodnia w obr ębie Pojezierza Drawskiego, a niewielki południowo-wschodni skraj w obr ębie Równi- ny Drawskiej (fig.1). Krajobrazowo mezoregiony te mało si ę od siebie ró Ŝni ą. Urze źbienie terenu jest uroz- maicone. Morfologicznie jest to wysoczyzna morenowa rozci ęta dolinami rzek, z do ść du Ŝą liczb ą niewielkich jezior. Deniwelacje w obr ębie arkusza przekraczaj ą 100 m. Najwy Ŝsze wzniesienie znajduje si ę w południowej cz ęś ci arkusza, w rejonie Wiewiecka – 162,5 m n.p.m., za ś najni Ŝej poło- Ŝone s ą tereny w dolinie Regi przy północnym skraju arkusza – około 50 m n.p.m. Najwi ększ ą rzek ą jest Rega, odprowadzaj ąca wody do Morza Bałtyckiego. Mniejszymi rzekami s ą prawobrze Ŝne dopływy Regi: Reska i Brze źnicka W ęgorza oraz Ło źnica. Obszar arkusza le Ŝy w obr ębie regionu klimatycznego pojezierza pomorskiego. Średnia roczna temperatura waha si ę od 7,5 do 8 °C, średnia temperatura półrocza zimowego wynosi od 1,5 do 2 °C, za ś półrocza letniego – od 13,5 do 14 °C. Pokrywa śnie Ŝna zalega od 50 do 60 dni. Przewa Ŝa cyrkulacja powietrza z sektora zachodniego. Średni opad wynosi od 600 do 650 mm (Stachý, 1987; Starkel, 1991). Omawiany obszar to region rolniczy z do ść znacznym udziałem lasów (centralna cz ęść arkusza). Gleby dobrej jako ści (klas I–IVa) stanowi ą około 80% wszystkich u Ŝytków rolnych. W przeszło ści rolnictwo na tych terenach było zdominowane przez pa ństwowe gospodarstwa rolne. Na pocz ątku lat 90-tych powołano Agencj ę Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa (AWRSP), która przej ęła maj ątek byłych PGR-ów. Sie ć osiedle ńcza jest równomiernie rozło Ŝona na obszarze arkusza. Jedynym o środkiem miejskim jest poło Ŝony w północnej cz ęś ci arkusza Łobez (10,6 tys. mieszka ńców). 4 Cały obszar posiada dobrze rozwini ętą sie ć drogow ą z fragmentem drogi krajowej Star- gard Szczeci ński – Łobez. Przez teren arkusza przebiega linia kolejowa Stargard Szczeci ński – Koszalin oraz Stargard Szczeci ński – Szczecinek. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Łobez na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego: 313.32 – Równina Nowogardzka, 313.33 – Równina Gryficka Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego: 314.43 – Pojezierze I ńskie, 314.44 – Wysoczyzna Ło- beska, 314.45 – Pojezierze Drawskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.63 – Równina Drawska, 314.64 – Pojezierze Wa- łeckie III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Łobez przedstawiono na podstawie