WAT LEIDT TOT DE VAL? ONDERZOEK NAAR FACTOREN DIE VAN INVLOED ZIJN GEWEEST OP DE VAL VAN BEWINDSPERSONEN IN DE PERIODE 2006-2010 NAAM B. WIJSHIJER STUDENTNUMMER 1499211 OPLEIDING MANAGEMENT VAN DE PUBLIEKE SECTOR BEGELEIDER DR. A.D.N. KERKHOFF 2E BEOORDELAAR PROF.DR. F.M. VAN DER MEER INLEVERDATUM 11-6-2018 Inhoudsopgave Deel 1 ......................................................................................................................................... 5 1. Inleiding .............................................................................................................................. 5 1.1 Aanleiding ................................................................................................................... 5 1.2 Probleemstelling .......................................................................................................... 5 1.3 Afbakening .................................................................................................................. 7 1.4 Wetenschappelijke relevantie ...................................................................................... 7 1.5 Maatschappelijke relevantie ...................................................................................... 10 1.6 Onderzoeksopbouw ................................................................................................... 11 2. Theorie en verwachtingen ................................................................................................. 13 2.1 Ministeriële verantwoordelijkheid ............................................................................. 13 2.2 Vertrouwensregel ....................................................................................................... 15 2.3 Politieke en bestuurlijke ervaring .............................................................................. 17 2.4 Parlementaire machtsbasis coalitie ............................................................................ 18 2.5 Electorale druk ........................................................................................................... 19 2.6 Mediahype ................................................................................................................. 20 2.7 Politieke discussie affaire coalitie en fractie ............................................................. 21 2.8 Operationalisatie ........................................................................................................ 23 3. Methodologie .................................................................................................................... 25 3.1 Onderzoeksmethode .................................................................................................. 25 3.2 Dataverzameling ........................................................................................................ 27 3.3 Interne validiteit en betrouwbaarheid ........................................................................ 30 Deel 2 ....................................................................................................................................... 33 4. Casus 1: Piet Hein Donner ................................................................................................ 35 4.1 Casusbeschrijving ...................................................................................................... 35 4.2 Factoren ..................................................................................................................... 45 2 4.2.1 Verantwoordelijkheid en vertrouwen ............................................................. 46 4.2.2 Politieke en bestuurlijke ervaring bewindspersoon ........................................ 47 4.2.3 Parlementaire machtsbasis coalitie ................................................................. 48 4.2.4 Electorale druk ................................................................................................ 49 4.2.5 Mediahype ...................................................................................................... 51 4.2.6 Politieke discussie affaire ............................................................................... 53 4.3 Subconclusie .............................................................................................................. 55 5. Casus 2: Ella Vogelaar ...................................................................................................... 57 5.1 Casusbeschrijving ...................................................................................................... 57 5.2 Factoren ..................................................................................................................... 66 5.2.1 Verantwoordelijkheid en vertrouwen ............................................................. 67 5.2.2 Politieke en bestuurlijke ervaring ................................................................... 69 5.2.3 Parlementaire machtsbasis coalitie ................................................................. 70 5.2.4 Electorale druk ................................................................................................ 70 5.2.5 Mediahype ...................................................................................................... 71 5.2.6 Politieke discussie affaire ............................................................................... 73 5.3 Subconclusie .............................................................................................................. 75 6. Casus 3: Jack de Vries ...................................................................................................... 79 6.1 Casusbeschrijving ...................................................................................................... 79 6.2 Factoren ..................................................................................................................... 85 6.2.1 Verantwoordelijkheid en vertrouwen ............................................................. 85 6.2.2 Politieke en bestuurlijke ervaring bewindspersoon ........................................ 86 6.2.3 Parlementaire machtsbasis coalitie ................................................................. 87 6.2.4 Electorale druk ................................................................................................ 88 6.2.5 Mediahype ...................................................................................................... 89 6.2.6 Politieke discussie affaire ............................................................................... 91 6.3 Subconclusie .............................................................................................................. 92 3 Deel 3 ....................................................................................................................................... 96 7. Conclusie en aanbevelingen .............................................................................................. 96 7.1 De factoren in vergelijkend perspectief ..................................................................... 96 7.2 Discussie en aanbevelingen voor vervolgonderzoek ............................................... 101 8. Bronvermelding .............................................................................................................. 103 8.1 Literatuur ................................................................................................................. 103 8.2 Digitale bronnen ...................................................................................................... 105 8.3 Kamerstukken .......................................................................................................... 111 4 Deel 1 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Op 29 januari 2014 leidde een dreigende motie van wantrouwen van de voltallige oppositie tot het aftreden van toenmalig staatssecretaris van Financiën Frans Weekers. Dit aftreden werd onder andere voorafgegaan door verschillende problemen bij de Belastingdienst, waar Weekers politiek verantwoordelijk voor was (EenVandaag, 2014). Een jaar eerder wist hij nipt een motie van wantrouwen naar aanleiding van de Bulgarenfraude te overleven. Begin 2014 kwam Weekers opnieuw onder vuur te liggen toen bleek dat tienduizenden mensen hun toeslagen niet hadden ontvangen. Hoewel Weekers in de media suggereerde dat dit kwam door nalatigheid van deze groep, bleek het daadwerkelijke probleem wel degelijk intern bij de Belastingdienst te liggen. In het daaropvolgende debat in de Tweede Kamer bleek de positie van Weekers onhoudbaar. In zijn afgelegde verklaring na afloop van de vergadering in de Tweede Kamer verwoordde hij dit als volgt: ‘Deze dienst verdient een politieke leiding met breed draagvlak in uw Kamer. En ik heb dit brede draagvlak in dit debat niet gevoeld. En daarom heb ik besloten om morgen mijn ontslag aan te bieden aan de Koning’ (Parool, 2014). Het voortijdig aftreden van een bewindspersoon kan verstrekkende gevolgen hebben voor de politieke- en ambtelijke verhoudingen in de coalitie en het betrokken departement. In bovenstaand voorbeeld leidde onder andere het gebrekkige draagvlak vanuit de Tweede Kamer als gevolg van verschillende politieke affaires uiteindelijk tot de val van de verantwoordelijke staatssecretaris. Er bestaan echter verschillende achterliggende factoren die van invloed kunnen zijn op de val van een bewindspersoon. 1.2 Probleemstelling Onderzoek naar voortijdig afgetreden bewindspersonen draagt in algemene zin bij aan het vergroten