PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1: 50 000 Arkusz KLIMONTÓW(887) Warszawa 2006 Autorzy: Anna Jurczak-Drabek*, Marzena Małek** ElŜbieta Osendowska*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska* Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL” SA, Zakład w Lublinie ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2006 Spis treści I. Wstęp – A. Jurczak-Drabek .............................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Jurczak-Drabek.................................. 4 III. Budowa geologiczna – A. Jurczak-Drabek ....................................................................... 7 IV. ZłoŜa kopalin – A. Jurczak-Drabek................................................................................. 11 1. Siarka rodzima.............................................................................................................. 11 2. Kamienie drogowe i budowlane................................................................................... 13 3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej............................................................................ 15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – A. Jurczak-Drabek................................................ 16 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – A. Jurczak-Drabek........................... 20 VII. Warunki wodne – A. Jurczak-Drabek ............................................................................. 24 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 24 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 25 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 28 1. Gleby - A. Pasieczna .................................................................................................... 28 2. Pierwiastki promieniotwórcze - H. Tomassi-Morawiec............................................... 31 IX. Składowanie odpadów – M. Małek ................................................................................. 33 X. Warunki podłoŜa budowlanego – A. Jurczak-Drabek .................................................... 50 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Jurczak-Drabek ..................................................... 52 XII. Zabytki kultury – A. Jurczak-Drabek.............................................................................. 56 XIII. Podsumowanie – A. Jurczak-Drabek .............................................................................. 58 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 60 I. Wstęp Arkusz Klimontów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wykonany w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2006 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Klimontów Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w 2001 r. w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologiczne- go w Warszawie (Bąk i in., 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcją opra- cowania MGśP (Instrukcja…., 2005). Informacje niezbędne do opracowania mapy uzyskano m.in. w: Centralnym Archiwum Geologicznym i Rejestrze Obszarów Górniczych w Warszawie, Archiwum Urzędu Marszał- kowskiego w Kielcach, Świętokrzyskim Urzędzie Wojewódzkim w Kielcach, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Kielcach, Wojewódzkim Oddziale SłuŜby Ochrony Zabytków w Kielcach, Instytucie Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach, staro- stwach powiatowych, urzędach gminnych, nadleśnictwach oraz u uŜytkowników złóŜ. Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi, geochemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stano- wi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochro- ny środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studial- nych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospo- darowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Klimontów ma powierzchnię 320 km2 i jest ograniczony nastę- pującymi współrzędnymi geograficznymi: od 21°15’ do 21°30’ długości geograficznej wschodniej i od 50°30’ do 50°40’ szerokości geograficznej północnej. 4 W układzie administracyjnym omawiany teren znajduje się w granicach dwóch woje- wództw: świętokrzyskiego (przewaŜająca część badanego obszaru) i podkarpackiego (część południowo-wschodnia). W obrębie województwa świętokrzyskiego teren arkusza naleŜy do powiatu staszowskiego (gminy: Bogoria, Staszów, Rytwiany, Osiek) oraz do powiatu sando- mierskiego (gminy: Klimontów, Łoniów i niewielki fragment gminy Koprzywnica). Pozosta- ła, znajdująca się w granicach województwa podkarpackiego niewielka część naleŜy do po- wiatu tarnobrzeskiego (gmina Baranów Sandomierski). Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski (Kondracki, 2001) omawiany ob- szar połoŜony jest na styku dwóch prowincji fizycznogeograficznych: WyŜyny Małopolskiej i Północnego Podkarpacia (fig. 1). PrzewaŜająca część obszaru naleŜy do mezoregionu Niec- ka Połaniecka, leŜącego w południowo-wschodniej części WyŜyny Małopolskiej. Niecka ta jest wciśnięta klinem pomiędzy WyŜynę Kielecką na północy, a Nizinę Nadwiślańską na po- łudniu. Jest to płaskie rozciągające się równoleŜnikowo zapadlisko wypełnione mioceńskimi osadami gipsów, iłów i piasków, przykrytych częściowo osadami czwartorzędowymi. Teren jest słabo morfologicznie zróŜnicowany. Rzędne terenu wahają się od 180-200 m n.p.m. W północnej części omawianego obszaru zaznacza się w krajobrazie WyŜyna Kielecka. W granicach arkusza Klimontów wyróŜnić moŜna jej trzy mezoregiony: Pogórze Szydłow- skie, Góry Świętokrzyskie oraz WyŜynę Sandomierską. Centralną część WyŜyny Kieleckiej, pomiędzy dolinami Łagowianki i Koprzywianki, zajmują Góry Świętokrzyskie (Pasmo Wy- giełzowskie), obejmujące paleozoiczne struktury fałdowe, które ukazują się częściowo na powierzchni spod pokrywy warstw młodszych. Jest to właściwie płaskowyŜ zbudowany z mułowców, iłołupków i piaskowców kambryjskich, przykrytych pokrywą lessową. Maksy- malne wysokości dochodzą tutaj do 381 m n.p.m. Od zachodu Góry Świętokrzyskie graniczą z Pogórzem Szydłowskim, w którym, na podłoŜu paleozoicznym zalegają osady morskie miocenu, zaś od wschodu poprzez dolinę Koprzywianki z WyŜyną Sandomierską. Stanowi ona przedłuŜenie Gór Świętokrzyskich przykrytych pokrywą czwartorzędową, o miąŜszości do 30 m (lessy, gliny). Powierzchnia terenu jest stosunkowo płaska, rozcięta jedynie dolinami dopływów Wisły oraz siecią wąwozów lessowych. W morfologii południowo-wschodniej części obszaru badań, kilkudziesięciometrowym progiem erozyjnym, zaznacza się mezoregion Nizina Nadwiślańska. Stanowi ona jeden z ele- mentów Kotliny Sandomierskiej i obejmuje fragment doliny Wisły szerokości 8-12 km, cią- gnący się od Krakowa aŜ po Zawichost. Dolinę wypełniają czwartorzędowe osady piaszczy- sto-Ŝwirowe o miąŜszości kilkunastu metrów. Budują one głównie taras zalewowy Wisły, 5 a takŜe wyŜszy taras piaszczysty (częściowo z wydmami). Pod piaskami zalegają osady mor- skie miocenu, zawierające bogate złoŜa siarki w okolicach Tarnobrzega. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Klimontów na tle jednostek fizyczno-geograficznych wg J. Kondrackiego (red.) (2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionów, 3 - granica mezoregionów WyŜyna Małopolska Mezoregion Niecki Nidziańskiej: 342.28 – Niecka Połaniecka Mezoregiony WyŜyny Kieleckiej: 342. 34-35 – Góry świętokrzyskie, 342.36 – WyŜyna Sandomierska, 342.37 – Po- górze Szdłowskie Północne Podkarpacie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 – Nizina Nadwiślańska, 512.45 – Równina Tarnobrzeska, 512.48 – PłaskowyŜ Kolbuszowski Omawiany teren przecina gęsta sieć rzek i strumieni naleŜących do zlewni Wisły. Naj- większe z nich to: Koprzywianka, Kacanka i Korzenna. PrzewaŜająca część obszaru arkusza Klimontów leŜy w regionie klimatu wyŜynnego. Jedynie w części południowej wzdłuŜ doliny Wisły, ciągnie się region klimatu Pogórza Kar- packiego. Panuje tu klimat umiarkowanie ciepły, łagodny. Na badanym terenie przewaŜają wiatry wiejące z zachodu i północnego zachodu. Średnia temperatura roczna powietrza tego 6 obszaru wynosi od 6 do 8o C,