E DIEL 11 Qershor 2017 e-mail: [email protected] Shqipëria në vitin 1913 Festimet në Vlorë, përvjetorin e parë të Shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1913 NGA QERIM VRIONI jo fotografi i takon datës 28 Historia e patreguar e fotos Nëntor 1913, pra Njëvjetorit të Shpalljes së KPavarësisë së Shqipërisë. Ajo paraqet mitingun festiv para ndërtesës së Qeverisë së parë së “vërtetë” të Pavarësisë shqiptare, autor i saj është fotografi Petro Dhimitri. Po si ishte gjendja politike dhe Fotoja pasqyron festimet në Vlorë, para godinës së Qeverisë së Ismail Qemalit, të përv- shoqërore në atë kohë, në Vlorë dhe në pjesën tjetër të jetorit të parë të Shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1913. Gjithsesi, rrallëherë në vendit ? publikime, fotografia shoqërohet me emrin e autorit, mangësi e pafalshme, por fatkeqë- Rreth një muaj para shpalljes së Pavarësisë nga sisht, e zakonshme në shtypin dhe botimet shqiptare. Kuvendi i Përfaqësuesve të krahinave shqiptare me në tim të vendimeve të Konferencës inës dhe Manastirit , si edhe Kra- pushtet të fortë në krahinat sh- isë, Italisë, Egjiptit etj., u mblodhën krye Ismail Qemalin, “të fam- së Paqes në Londër. Po, kjo Kon- hinën e Çamërisë. Kështu, Botës Sh- qiptare larg trekëndëshit Vlorë- për gjendjen e vendit në Trieste në shmin aristokrat plot thinja ferencë që njihet më shumë si “Kon- qiptare, iu shkëputën troje me një Fier-Berat, po ashtu edhe nga një Kongres. “Ai u zhvillua në një e dinjitet”(Kadare Ismail— ferenca e Ambasadorëve në popullsi prej afro 1 mil. banorësh. ana ekonomike, Administrata e kohë kur viset shqiptare ishin të Mosmarrëveshja, Onufri, Ti- Londër”, më 29 korrik 1913 njohu Qytete të mëdha me shumicën e Vlorës, nuk teprohet të quhet përfshira nga Lufta Ballkanike dhe ranë, 2012, f.243), trupat usht- Principatën e Shqipërisë të pavar- popullsisë shqiptare, si Prizreni, shumë e varfër. Vet Plaku i Pa- ishte përkrahës i politikës asnjan- arake malazeze kishin rre- ur nga Perandoria Osmane. Më Dibra, Gjakova, Prishtina, Peja, varësisë, kish deklaruar, përveç ëse të Qeverisë së Vlorës”(Saraçi thuar Shkodrën, qytetin e vonë, nën presionin e Serbisë dhe Konica, Shkupi, Struga etj, mbetën të tjerash me dhimbje se, “na lanë Heral—Kongresi i Triestes-pasqyrë madh verior. Pas rrethimit Greqisë, i hoqi asaj pjesë të mëdha jashtë kufijve. vetëm baltovinat”. Në datat 1-4 e rrymës oksidentale të sh- 180 ditor, mandej një pushti- sipërfaqesh dhe popullsie, të parës Qeveria e Ismail Qemalit, mars 1913, rreth 300 atdhetarë nga qiptarëve—Revista”Global Chal- mi 3-javor, qyteti iu kthye Sh- i dha Vilajetin e Kosovës, ndërsa ndonëse e formuar me figura të njo- Shqipëria dhe kolonitë shqiptare lenge, Vol.V,Nr.4-Nëntor 2016). qipërisë në maj 1913 në zba- të dytës, shumë nga Vilajeti i Jan- hura atdhetare, nuk ushtronte të Amerikës, Rumanisë, Bullgar- Vijon në faqen 14 Redaktor: Ben Andoni; Grafika Artan Buca 288 Në këtë numër: Qerim Vrioni, Rexhep Ferri, Kaliopi Naska, Luan Rama, Faruk Myrtaj... 14 -FOTOGRAFIA E diel, 11 Qershor 2017 Pas vitit 1991 fotografia nisi të paraqitej e plotë si imazh, por me plasaritjen e titullit të rremë. Pavarësia u shpall në Sarajet e Vlorajve (te selamllëku), në shtëpinë e Xhemil Bej Vlorës (kushëri me Ismail Qemalin). Aty, u krijua edhe Qeveria e Parë e Shtetit të ri shqiptar, ku qëndroi deri nga marsi i 1913. Pas kësaj, Administrata e Qeverisë u vendos buzë detit, në Skelë, në një banesë dykatshe, ndërtesa e ish-karantinës së doganës. Kjo diçiturë e gabuar vazhdoi deri në vitin 2007, kur u korrigjua (nga autori i këtyre rreshtave) dhe saktësua data e fotos, e cila u afrua një vit. Kështu, ARGUMENTA fotoja pasqyron festimet në Vlorë, para godinës së Qeverisë së Ismail Qemalit, të përvjetorit të parë të Shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1913. Gjithsesi, rrallëherë në publikime, fotografia shoqërohet me emrin e autorit, mangësi e pafalshme, por fatkeqësisht, e zakonshme në shtypin dhe botimet shqiptare... Fotoja “e vërtetë” e Pavarësisë është bërë kur festohej njëvjetori i saj dhe u la vetëm Ismail Qemali. NGA QERIM VRIONI* Megjithatë, retushuesi, një njeri i aftë dhe i nderuar, Pertef Sinani, ërveç pushtetit krahinor kish harruar t’u hiqte dy-tre të të kapedanëve apo bajrak padëshiruarve duartë e vendosu- tarëve, në atë kohë sh ra te parmaku i ballkonit, kësisoj Pqiptarët administro- fotoja u botua gjatë disi e përçud- heshin nga Qeveria e Vlorës, me nuar . Në një bisedë para 10-12 udhëheqës Ismail Qemalin, e cila vitesh, me autorin e këtyre njihej nga superfuqitë e kohës dhe rradhëve, retushuesi i ndjerë e ajo e Durrësit e drejtuar nga Esat pranonte me humor të ëmbël har- Pashë Toptani, produkt i egoizmit resën e tij, por ngaqë urdhëruesit të tij të shfrenuar. Shkurt, mund nuk e kishin pikasur gabimin, ai të thuhet se, vendi ishte si një arë nuk pati asnjë pasojë nga kjo pa- e madhe e ndarë në shumë parcela kujdesi. Po ashtu, fotoja e riprekur e me pronarë të ndryshëm. Duke në shtypin e kohës, psh. revista kujtuar edhe intrigat e shteteve të “YLLI”, shoqërohej me titullin, “Is- ndyshme me interesa të kundërta mail Qemali shpall pavarësinë më me njera-tjetrën, thuajse gjith- 28 Nëntor 1912” (Populli ynë e ka monë në dëm të Shqipërisë, kupto- çarë rrugën e historisë me shpatë het mirë gjendja politiko- në dorë-Revista “Ylli”, Nr.11, 1969, ekonomike e Shtetit të ri, por edhe f.10). ajo shpirtërore e Themeluesit të tij Pas vitit 1991 fotografia nisi në kremtimet festive të aqpritura të paraqitej e plotë si imazh, por nga shqiptarët. Ndoshta si një me plasaritjen e titullit të rremë. mallkim jashtëtokësor a qiellor Pavarësia u shpall në Sarajet e për shqiptarët, fill pas Vitit të Lir- Vlorajve (te selamllëku), në sh- isë, 1912, i cili iu dha atyre Pavar- tëpinë e Xhemil Bej Vlorës (kush- ësinë, ja behu Viti i Mbrapshtë, Festimet në Vlorë në Përvjetorin e parë të Shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1913 uri me Ismail Qemalin). Aty, u kri- 1913, që iu hoqi gjysmën e trojeve jua edhe Qeveria e Parë e Shtetit të banuara nga ata, duke i lënë Rëndësia e fotos të ri shqiptar, ku qëndroi deri nga jashtë shtetit amë. Secili nga këta 28 Nëntorë ka veçoritë e tij, por asnjë nuk mund të marsi i 1913. Pas kësaj, Adminis- Petro Dhimitri barazohet me të vitit 1913, sepse atë ditë, veç të tjerash, festimet bëheshin trata e Qeverisë u vendos buzë Është lindur në Korçë në vitin nën drejtimin dhe praninë e flamurngritësit dhe të nënshkruesve të Aktit të detit, në Skelë, në një banesë dykat- 1869 (Kotherja Niko-Enciklopedi e madh të Pavarësisë. Ndonëse pa bandë muzikore e fishekzjarre, altopar- she, ndërtesa e ish-karantinës së fotografëve korçarë-Korçë, 2010, lante, paradë ushtarake e koncerte, dita 28 Nëntor 1913, ishte e thjeshtë në doganës. Kjo diçiturë e gabuar f.27). Petro Dhimitri njihet edhe me madhështinë e saj për të shpërfaqur dëshirën e kamotshme të shqiptarëve vazhdoi deri në vitin 2007, kur u dy mbiemra të tjerë, “Shqiptari”, për liri e pavarësi, por dhe e papërsëritshme në historinë e Shqipërisë. korrigjua (nga autori i këtyre në sajë të veprimtarisë së dalluar rreshtave) dhe saktësua data e fo- atdhetare dhe “Fotografi” nga pro- tos, e cila u afrua një vit. Kështu, fesioni. Mjeshtërinë e fotografim- rard-artikull i sipërcituar, f.250) hoqën nga fotografitë autentike” fotoja pasqyron festimet në Vlorë, it ai e mësoi në Stamboll, por nisi Fotografi Petro Dhimitri ësh- (Lulushi Astrit-Pak Ndryshe—Ti- para godinës së Qeverisë së Ismail ta ushtrojë atë në vendlindje së të ndarë nga jeta në Korçë, në vitin rana-Times, Tiranë, 2010, f.149). Qemalit, të Përvjetorit të parë të pari si fotograf shëtitës (Gerad 1949, pa lënë trashgimtarë të Kështu, nga fotoja origjinale u Shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nën- Girad—Notes on Early Photogra- drejtëpërdrejtë në atdhe. Ai, mbe- fshinë të gjithë njerëzit që ishin në tor 1913. Gjithsesi, rrallë herë në phy in Albania, july 1982, f.250). Ai, tet një nga përfaqësuesit më ballkon, shumica antarë të kabi- publikime, fotografia shoqërohet ka lënë mjaft fotografi dokumen- shquar të asaj shejze që njihet me netit të Qeverisë dhe nënshkrues me emrin e autorit, mangësi e pa- tare dhe historike, duke përfshirë Petro Dhimitri emrin “Fotografët e Rilindjes”, e të Aktit të Pavarësisë (madje edhe falshme, por fatkeqësisht, e zakon- mes tyre disa të çetave patriotike, njëkohësisht nga më të dalluarit ata që ishin në dy dritaret anash) shme në shtypin dhe botimet sh- të kapedanëve e atdhetarëve të e trupës teatrore pas shfaqjes në gjininë dokumentare të Fo- qiptare. shquar, ai ishte edhe vet pjesëtar i (Naçe Piro-artikull i cituar), ndër tografisë Shqiptare. Dita e 28 çetës së Çerçiz Topullit dhe Mihal të parat në qytetin e Korçës. Nga Rrugë me gropa para fo- Gramenos (Naçe Piro-Krijues e fundi i nëntorit të vitit 1913, ai sh- tografisë Nëntorit 1913 pasurues të traditës fotografike— koi në Vlorë për të marrë pjesë në Nuk dihen ende saktësisht Ajo ditë ka qënë një e premte e Revista “Skena dhe Ekrani”, kremtimet e Përvjetorit të Parë të vendi (gazetë, revistë, libër) dhe kthjellët e me shumë diell, sikur Nr.1,1988). Si arshivues të historisë, Pavarësisë, dhe natyrisht për t’i koha kur i është shfaqur sëpari vet natyra kish dashur që festimi i Petro Dhimitrin e veçon edhe fo- përjetësuar ato me aparatin e tij publikut fotografia “28 Nëntor Ditëlindjes së Parë të Shtetit të tografia masive e mijra atd- fotografik, duke kryer kështu një 1913” (ky mbetet titulli më goditur bëhej sa më mirë. Shqiptarët e pris- hetarëve të mbledhur më 14 shkurt shërbim të çmueshëm për his- i saj).