PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOLOGICZNO-GOSPODARCZEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KOBYLIN (618) Warszawa 2005 Autorzy: Jerzy Król*, Aleksandra Dusza***, Anna Pasieczna***, Stanisław Marszałek**, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Jacek Koźma we współpracy z Krzysztofem Seifertem*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne Polgeol S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2005 Spis treści I. Wstęp (J. Król).................................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Król) ..................................................... 4 III. Budowa geologiczna (J. Król) .......................................................................................... 7 IV. Złoża kopalin (J. Król).................................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Król) ................................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Król) .............................................. 12 VII. Warunki wodne (J. Król) ................................................................................................ 14 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 14 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 17 1. Gleby (A. Dusza, A. Pasieczna).................................................................................... 17 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec)............................................... 19 IX. Składowanie odpadów (S. Marszałek) ............................................................................ 22 X. Warunki podłoża budowlanego (J. Król)........................................................................ 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Król)......................................................................... 32 XII. Zabytki kultury (J. Król) ................................................................................................. 35 XIII. Podsumowanie (J. Król).................................................................................................. 36 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 38 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Kobylin Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Kobylin Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Katowickim Przedsiębiorstwie Geolo- gicznym (Uchnast, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania MGP (Instrukcja..., 2005) Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach: kopaliny, gór- nictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geochemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kul- tury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej, zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. W celu opracowania treści mapy zbierano materiały w następujących instytucjach: Cen- tralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, De- legaturach Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie i Kaliszu i w Oddziale Pań- stwowej Służby Ochrony Zabytków, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu oraz Instytucie Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano też informacje uzy- skane w Starostwach Powiatowych i Urzędach Gmin. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych, ściśle związanych z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Kobylin ograniczają następujące współrzędne: 17º00´-17º15´ długości geograficznej wschodniej oraz 51º40´-51º50´ szerokości geograficznej północnej. 4 Położony jest w południowo-zachodniej części województwa wielkopolskiego, obejmując leżącą w powiecie gostyńskim, całą gminę Pępowo, fragmenty gmin: Krobia, Gostyń, Piaski i Pogorzela w powiecie krotoszyńskim, znaczną część obszaru gminy Kobylin i niewielki frag- ment gminy Zduny oraz północne obszary gmin: Miejska Górka i Jutrosin, należące do powiatu rawickiego. W granicach arkusza znajdują się trzy miasta: Kobylin (2,9 tys. mieszkańców), Pogorzela (2,0 tys.) oraz wschodnia, niezurbanizowana część Krobii (4,1 tys.). Pozostałe miej- scowości to wsie, z których największe znaczenie ma Pępowo - siedziba władz gminnych. Zgodnie z podziałem regionalnym (Kondracki, 1998), omawiany obszar położony jest w obrębie mezoregionu Wysoczyzny Kaliskiej, należącej do makroregionu Niziny Południo- wowielkopolskiej (Fig. 1). Jest to rozległa, słabo zróżnicowana morfologicznie wysoczyzna morenowa płaska, o powierzchni w znacznym stopniu zniszczonej przez denudację peryglacjalną. Zbudowana jest ona głównie z glin zwałowych i lokalnie - iłów trzeciorzędowych. Zachowały się tu nie- liczne, słabo zaznaczające się w morfologii piaszczysto-żwirowe pagórki morenowe, na po- wierzchni których miejscami utworzyły się pokrywy piasków eolicznych (np. koło Rogowa i na południe od Skoraszewic). Obszar wysoczyzny ograniczają obniżenia dolinne: od północnego zachodu krótki, ale stosunkowo głęboko wcięty odcinek doliny rzeki Kani, natomiast południowo-wschodnia jej część łagodnie opada w kierunku płaskodennej doliny Orli-Rdęcy. Dolinki występujące w obrębie wysoczyzny mają charakter roztopowy i wykorzystywane są przez drobne cieki, odwadniające jej powierzchnię. Najwyżej położony punkt omawianego obszaru (134,3 m n.p.m.) znajduje się na zachód od Pogorzeli, natomiast najniższy (90,4 m n.p.m.), zlokalizowany jest w dolinie Kani, w po- bliżu przysiółka Ziółkowo-Majątek. Omawiany obszar należy do południowowielkopolskiej dzielnicy klimatycznej (Woś, 1999), która charakteryzuje się najmniejszym w Polsce opadem rocznym - poniżej 500 mm, liczbą dni z przymrozkami około 110, czasem zalegania pokrywy śnieżnej około 70 dni oraz okresem wegetacyjnym, który trwa od 210 do 220 dni (Kondracki, 1988). Przeważają tu wia- try zachodnie i południowo-zachodnie, a średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,3ºC. Jest to region rolniczy obejmujący duże powierzchnie średniej i dobrej klasy gleb. Na glebach wyższych klas bonitacyjnych uprawia się przede wszystkim zboża, ale znaczący udział w produkcji rolnej mają także: buraki cukrowe, kukurydza i rzepak. Łąki i pastwiska występują głównie na południe od Kobylina, w dolinie Rdęcy. Duże znaczenie ma hodowla, zwłaszcza trzody chlewnej. Część obszaru, na północ od Siedlca i w rejonie Smolic i Kobyli- 5 na, zajmuje gospodarka leśna. W Pępowie znajduje się stadnina koni, natomiast w Smolicach - Zakład Doświadczalny Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Fig. 1 Położenie arkusza Kobylin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Leszczyńskie; Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.82 – Pojezierze Krzywińskie, 315.84 – Wał Żerkowski; Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowowielkopolska; Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczy- zna Leszczyńska, 318.12 – Wysoczyzna Kaliska; Makroregion: Obniżenie Milicko-Głogowskie Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.33 – Kotlina Żmigrodzka, 318.34 – Kotlina Milicka; Makrore- gion: Wał Trzebnicki Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.45 – Wzgórza Twardogórskie Na charakteryzowanym obszarze nie ma zakładów górniczych ani przemysłowych. Działalność gospodarczą w sektorze pozarolniczym reprezentują głównie firmy przetwórstwa rolno-spożywczego: masarnie w Kobylinie i Pogorzeli, mleczarnia w Pępowie, zakład pro- dukcji lodów w Bartoszewicach, wytwórnie pasz w Kobylinie i Zalesiu Wielkim. W miastach działają liczne przedsiębiorstwa handlowo-usługowe różnych branż, m in. odzieżowej („Intermoda S.A”. w Kobylinie) i stolarskiej (w Pogorzeli). 6 Warunki komunikacyjne na obszarze arkusza są korzystne. Główną oś komunikacyjną stanowi droga krajowa nr 36 łącząca Ostrów Wielkopolski z Prochowicami (przez Krotoszyn, Kobylin, Rawicz i Lubin.