T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI KARADAĞ’IN OSMANLI EGEMENLİĞİNE KARŞI MÜCADELESİ (1830-1878) DOKTORA TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK Ali Gökçen ÖZDEM ELAZIĞ – 2012 T.C. FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI KARADAĞ’IN OSMANLI EGEMENLİĞİNE KARŞI MÜCADELESİ (1830-1878) DOKTORA TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK Ali Gökçen ÖZDEM Jürimiz, 03/05/2012 tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonunda bu doktora tezini oy birliği ile başarılı saymıştır. 1. Prof. Dr.Mustafa ÖZTÜRK 2. Prof. Dr. İbrahim YILMAZÇELİK 3. Prof. Dr. Mehmet KARAGÖZ 4. Prof. Dr. Ahmet AKSIN 5. Doç. Dr. Ömer AYTAÇ F.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Kurulu’nun………tarih ve ………sayılı kararıyla bu tezin kabulü onaylanmıştır. Prof. Dr. Erdal AÇIKSES Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü II ÖZET Doktora Tezi Karadağ’ın Osmanlı Egemenliğine Karşı Mücadelesi (1830-1878) Ali Gökçen ÖZDEM Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Elazığ – 2012, Sayfa: XXII + 259 Tarih’in çeşitli dönemlerinde Duklja, Zeta, Monte Nigro, Crna Gora, Black Mountain, Montenegro gibi değişik isimlerle anılan Karadağ, coğrafyasının ve toplumsal yapısının elverişiz şartlarından istifade ile varlığını sürdürebilen ender ülkelerden birisidir. Osmanlı’nın egemenliği altına girdiği 1496 tarihine kadar Bizans içinde özerk ve bağımsız olarak bulunmuş, Osmanlı yönetiminde İşkodra Sancağı’na bağlanmış ve toprakları has, zeamet ve tımar bölgelerine ayrılmıştır. Vladika’ların liderliğinde Karadağlılar, başlangıçta, vergi toplanması veya yerel otoritelerin zalimliği gibi bölgesel nedenlerle, Osmanlı’nın zayıflaması ve milliyetçilik akımlarına paralel olarak siyasi nedenlerle Osmanlı ile mücadele etmiş ve buraya kaynak sarf edilmesine neden olmuştur. Karadağ’ın XIX. yüzyılın ilk çeyreğinden, bağımsızlığını kazandığı 1878 yılına kadar Osmanlı devleti ile mücadelesi ve bu süreç içinde devletleşme adına yapmış olduğu çalışmaları, birinci elden kaynak durumunda olan arşiv vesikalarına dayalı olarak, objektif bir yaklaşımla ele alarak; idari ve sosyal yönleriyle inceleyip bir bütün halinde ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Karadağ, Montenegro, Duklja, Zeta, Vladika. III ABSTRACT Doctorate Thesis Montenegro’s Struggle Agaınst Ottoman Rule (1830-1878) Ali Gökçen ÖZDEM The University of Firat The Institute of Social Science The Department of History Elaziğ – 2012, Page: XXII + 259 It is referred to by different names such as Duklja, Zeta, Monte Nigro, Crna Gora, Black Mountain from the various periods of history that Montenegro, with the benefit of negative condition of geography and social structure, is one of the few countries can maintain its presence. Montenegro was autonomous or independent in Byzantine period and under the control of Ottoman Empire, Montenegro was bound to İşkodra Sancak and its land was divided into “has, “zeamet” and “tımar” regions Because of regional reasons such as taxes and cruelty of local authorities and political reasons parallel to Ottoman Empire’s weakening period and nationalism movements, Montenegro led by Vladikas, fought with Ottoman Empire and made it spend its sources for this region. The struggle of Montenegro with the Ottoman Empire from the first quarter of the XIX. century to the gained independence in 1878 and process of the become a state will be reviewed by using first-hand source. Key Words: Ottoman, Montenegro, Duklja, Zeta, Crna, Gora, Black Mountain, Vladika. IV İÇİNDEKİLER ÖZET .............................................................................................................................. II ABSTRACT ................................................................................................................... III İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. IV HARİTALAR LİSTESİ ............................................................................................ VIII KISALTMALAR ........................................................................................................... X KONU VE KAYNAKLAR ........................................................................................... XI GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. KARADAĞ’IN ADI, COĞRAFYASI VE TOPLUMSAL YAPISI ....................... 5 1.1. Karadağ’ın Adı ...................................................................................................... 5 1.2. Coğrafya ................................................................................................................. 7 1.3. Toplumsal Yapı .................................................................................................... 12 1.3.1. Karadağ Kimliği ........................................................................................... 12 1.3.1.1. Erkek ve Kadının Toplumdaki Yeri ...................................................... 14 1.3.1.2. Din ........................................................................................................ 16 1.3.1.3. Gelenek ve Görenek ............................................................................... 18 1.3.1.3.1. Kan Davası (Krvena Osveta) .......................................................... 18 1.3.1.3.2. Kafa Kesme- Kelle Avcılığı ........................................................... 21 1.3.1.3.3. Yağma ve Talan .............................................................................. 23 1.3.1.3.4. Türk Düşmanlığı ............................................................................. 25 1.3.1.4. Askeri Nitelik ......................................................................................... 26 1.3.1.5. Evler ....................................................................................................... 28 1.3.2. Aşiretler ........................................................................................................ 29 1.4. İdari Taksimat ve İdari Teşkilat ........................................................................... 34 1.4.1. İdari Taksimat ............................................................................................... 34 1.4.2. İdari Teşkilat ................................................................................................. 37 1.4.3. Nüfus ............................................................................................................. 42 1.5. İktisadi Durum ..................................................................................................... 45 V İKİNCİ BÖLÜM 2. TARİHİ SÜREÇ İÇİNDE KARADAĞ VE OSMANLI DEVLETİ İLE MÜCADELESİNİN BAŞLAMASI ............................................................................. 49 2.1. Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Karadağ ................................................................ 49 2.1.1. Vojislav Hanedanlığı .................................................................................... 52 2.1.2. Nemanjic Hanedanlığı .................................................................................. 53 2.1.3. Balsic Hanedanlığı ........................................................................................ 54 2.1.4. Crnagoviç Hanedanlığı ................................................................................. 56 2.2. Osmanlı Egemenliğinde Karadağ ve Egemenlikle Mücadelenin Başlaması ....... 60 2.2.1. Karadağ’da Hâkimiyetin Sağlanması ........................................................... 61 2.2.2. Seçilmiş Vladikalar Dönemi ......................................................................... 63 2.2.3. Petroviç Hanedanlığı Dönemi ....................................................................... 67 2.2.3.1. I. Daniel Dönemi .................................................................................... 67 2.2.3.2. Sava Dönemi .......................................................................................... 71 2.2.3.2.1. Vasilije Dönemi .............................................................................. 72 2.2.3.2.2. Sahte Çar, Stefan Mali Dönemi ...................................................... 74 2.2.3.2.3. Sava’nın Tekrar Başa Geçmesi ....................................................... 76 2.2.3.3. I. Peter Dönemi ...................................................................................... 76 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. EGEMENLİKLE MÜCADELEDE II. AŞAMA (DEVLETLEŞME SAFHASI)92 3.1. II. Peter Dönemi ................................................................................................... 92 3.1.1. Podgoriçe ve Eşpozi’yi Ele Geçirme Girişimi .............................................. 92 3.1.2. Yönetim Alanındaki Gelişmeler ................................................................... 94 3.1.3. 1836 Yılı Grahova Seferi .............................................................................. 97 3.1.4. Avusturya ile Sınır Anlaşmazlığı .................................................................. 99 3.1.5. Bosna ve Hersek Vezirleri ile Görüşmeler ve İsmail Ağa Cengiç’in Şehit Edilmesi ....................................................................................................... 100 3.1.6. II. Peter Njegos’un Kişiliği ......................................................................... 105 3.1.7. Ömer Lütfi Paşa’nın Bosna Hersek Valiliği’ne Atanması .......................... 108 3.2. II. Daniel