Tentoonstelling en filmprogramma 21 jan – 7 mei 2017 Béla Tarr Till the End of the World EYE Filmmuseum Amsterdam eyefilm.nl /tarr Filmografie Macbeth, 1982, 72’, tv-film, Journey on the Plain (Utazás Béla Tarr eerste zijn grenzen sloot was Hongarije, kleur az Alföldön), 1995, tv-film, het geboorteland van Béla Tarr. Béla Tarr Hongarije kleur, 35’ Till the End of Wie het werk van Béla Tarr enigs- Scenario: Béla Tarr, Hongarije (1955) Ágnes Hranitzky, Scenario: naar de gedichten the World zins kent zal niet verbaasd zijn dat dit naar William Shakespeare van Sándor Petöfi de aanleiding was voor Tarr om in deze Cinematografie: Buda Gulyás, Cinematografie: Fred Kelemen tentoonstelling in EYE een statement Ferenc Pap Montage: Ágnes Hranitzky te willen maken. Niet eens zozeer Muziek: András Szabó Muziek: Mihály Víg een politiek statement, maar veeleer Almanac of Fall (Öszi Werckmeister harmóniák Jaap Guldemond een appèl aan de mensheid, aan de almanach), 1984, kleur, 119’ (Werckmeister Harmonies), Euro pese burgers en politici om de Hongarije 2000, zw/w, 145’ univer sele waarden van de mens te Scenario: Béla Tarr Hongarije/Italië/Frankrijk/ respec teren. Cinematografie: Buda Gulyás, Duitsland Sándor Kardos, Ferenc Pap Scenario: László Krasznahorkai Hotel Magnezit, 1978, Montage & Assistent regisseur: (naar diens roman Az Met gepaste trots presenteert Het werk van Tarr getuigt van een zw/w,10’ Ágnes Hranitzky ellenállás melankóliája, 1989 EYE de eerste tentoonstelling ooit van somber wereldbeeld waarin de mens Hongarije Muziek: Mihály Víg (De melancholie van het de Hongaarse filmmaker Béla Tarr weinig grip heeft op zijn eigen bestaan. verzet)), Béla Tarr (Pécs, Hongarije, 1955). Béla Tarr Family Nest (Családi Damnation (Kárhozat), 1988, Cinematografie: Gábor Medvigy De personen in zijn films zijn in de tüzfészek), 1979, zw/w,108’ zw/w, 120’ en Jörg Widmer, Rob Tregenza, wordt wereldwijd beschouwd als een steek gelaten door het leven dat zich Hongarije Hongarije Patrick de Ranter, Emil Novák, van de belangrijkste en meest invloed- afspeelt in een troosteloze omgeving Scenario: Béla Tarr Scenario: László Krasznahorkai, Miklós Gurbán, Erwin rijke filmauteurs van de afgelopen dertig waar verval, afbraak en desinteresse Cinematografie: Ferenc Pap Béla Tarr Lanzensberger jaar. Tarr is de meester van het lange heersen. Soms is er sprake van een Montage: Anna Kornis Cinematografie: Gábor Medvigy Co-regisseur & Montage: Muziek: János Bródy, Mihály Montage & Assistent regisseur: Ágnes Hranitzky shot, de meester van de prachtig in buiten staander die de ingesleten patro- Móricz, Szabolcs Szörényi, Ágnes Hranitzky Muziek: Mihály Víg beeld gebrachte, trage, zwaar moedige nen van het leven in een kleine gemeen- Béla Tolcsvay, László Tolcsvay Muziek: Mihály Víg films over decondition humaine. Hij schap op scherp zet. Maar Tarr maakt Visions of Europe, episode brak internationaal door met Damnation ook duidelijk dat er geen ontsnap­­pen City Life, episode The Last Prologue (Prológus), 2004, 2 1 The Outsider (1988) en breidde zijn roem en aanzien (Szabadgyalog), 1982, kleur, Boat (Az utolsó hajó), 1990, zw/w, 5’ aan is. Het leven blijft zoals het is. 122’ Béla Tarr, zw/w, 30’ Hongarije uit met het ruim zeven uur durende Hongarije Argentinië / Nederland Cinematografie: Robby Müller Sátántangó (1994), Werck meister Vanuit dit zwaarmoedige wereld- Scenario: Béla Tarr Scenario: Béla Tarr, Muziek: Mihály Víg harmóniák (2000) en The Turin Horse beeld maakt Tarr als een van de groot- Cinematografie: Barna Mihók, László Krasznahorkai (2011). meesters van de hedendaagse cinema Ferenc Pap Cinematografie: The Man from London Montage & Assistent regisseur: Gábor Medvigy (A londoni férfi), 2007, zw/w, een oeuvre dat hypnotiserend is in zijn Ágnes Hranitzky Montage: Ágnes Hranitzky 139’ Tarr beschouwt The Turin Horse beeldende kracht. Tarr durft als geen Muziek: András Szabó Muziek: Mihály Víg, Hongarije/Duitsland/Frankrijk als zijn allerlaatste film, de film waar- ander te vertrouwen op het beeld. Hij Zbigniew Preisner Scenario: László mee hij alles gezegd heeft wat hij als filmt sindsDamnation (1988) louter in Krasznahorkai, Béla Tarr, naar The Prefab People film maker heeft willen zeggen. Tarr ziet (Panelkapcsolat), 1982, zw/w, Sátántangó (Satantango), Georges Simenons roman zwart-wit, of beter gezegd in grijstinten, 102’ 1994, zw/w, 450’ L’homme de Londres, 1934 filmmaken dan ook niet als een beroep, en gebruikt extreem lange shots waarin Hongarije Hongarije/Duitsland/ Cinematografie: Fred Kelemen maar als een urgentie. Als er geen de camera heel langzaam een ruimte Scenario: Béla Tarr Zwitserland Co-regisseur & Montage: nood zaak is om iets te zeggen, is het of een landschap ‘verkent’. In combi- Cinematografie: Barna Mihók, Scenario: László Krasznahorkai Ágnes Hranitzky beter te zwijgen. De afgelopen jaren natie met het nagenoeg ontbreken van Ferenc Pap (naar diens roman Sátántangó, Muziek: Mihály Víg Montage & Assistent regisseur: 1985), Béla Tarr werd Europa echter geconfronteerd een klassieke verhaallijn versterkt deze Ágnes Hranitzky Cinematografie: Gábor Medvigy The Turin Horse (A torinói ló), met enorme vluchtelingenstromen manier van filmen de gemoedstoestand Muziek: Mihály Víg Montage & Co-auteur: 2011, zw/w, 146’ vanuit Syrië, Afghanistan, Irak, Eritrea, van zijn personages en de uitzicht loos- Ágnes Hranitzky Hongarije/Frankrijk/Duitsland/ Somalië en andere landen van het heid van het bestaan. Ook al heeft Tarr Muziek: Mihály Víg Zwitserland/Verenigde Staten Scenario: László Krasznahorkai, Afrikaanse continent. Tarr werd onmiskenbaar een sombere visie op de Béla Tarr gegrepen door de wijze waarop Europa maatschappij, hij toont een groot mede- Cinematografie: Fred Kelemen – na een aanvankelijke positieve dogen voor zijn personages door in de Co-regisseur & Montage: reactie – reageerde en zijn grenzen regen, de modder, de wind, de afbraak Ágnes Hranitzky sloot. Europa liet letterlijk voor zijn en de uitzichtloosheid een poëzie te Muziek: Mihály Víg eigen ogen een humaan drama plaats- brengen die van dat mededogen vinden. Het land dat als een van de getuigt. I Voor EYE maakte Tarr een filmische installatie die het midden houdt tussen een film, een theaterdecor Grens. We komen de tentoonstelling binnen en een installatie. Met behulp van langs een grenspost. Een niemandsland tussen ‘gevonden beelden’, oorlogsbeelden, fragmenten uit zijn eigen films en hekken, zoals ze overal in Europa weer worden rekwisieten maakt Tarr ons deelgenoot opgetrokken. En Béla Tarr ze steeds vaker van zijn woede. De tentoonstelling begint met een ruimte waarin je als rondom zijn geboorteland Hongarije aantreft. bezoeker geconfronteerd wordt met de Achter de hekken vinden we reizigers, vluchte- onmenselijke situatie waaruit de migranten proberen te ontsnappen en lingen, immigranten, illegalen. De wanhoop waarin zij na een lange vlucht terecht- heeft het laatste restje hoop van hun gezicht komen. Oorlog, dagelijkse bombarde- menten, armoede, honger, onder- gevaagd. Dit is de realiteit van het open Europa. drukking, angst en ten slotte gesloten Voor deze installatie verzamelde Tarr foto’s en grenzen en lokale knokploegen die de nieuwsbeelden. migranten angst aanjagen, beroven en proberen terug te sturen. Vervolgens treedt je de wereld van Tarr binnen waarin het leven geschetst wordt van vergelijkbare mensen in de marge van de samenleving. Speciaal voor de tentoonstelling 2 Béla Tarr: 3 nam Tarr nog eenmaal de camera ter hand en filmde in een shot van 11 minuten de ultieme epiloog op zijn ‘Ik beschouw film nog filmoeuvre: een klein jongetje spelend steeds niet als show- op een accordeon in een anoniem winkelcentrum. Het jongetje kijkt enigs- business, maar als de zins ontsteld voor zich uit, niet wetend zevende kunst.’ of hij de wereld die zich voor hem uit- strekt – maar die wij als toeschouwer niet kunnen zien – kan vertrouwen. Tarr legt hiermee de vraag bij ons neer: kunnen wij een wereld maken waarin nog valt te geloven? Werckmeister harmóniák, 2000 II Béla Tarr 6. Dit verhaal begint in het donker. Dit is geen oeuvre, Je zou kunnen zeggen dat alle film- Exterieur. De cinema van Béla Tarr terug- dit is een universum verhalen in het donker beginnen. Maar gebracht tot z’n meest barre essentie, tot één dit verhaal begint in het donker omdat het in het donker eindigt. Dit verhaal enkel beeld. De boom die in zijn laatste film begint met het einde. Er zijn maar weinig The Turin Horse (2011) dapper standhoudt in Dana Linssen kunstenaars die op het hoogtepunt van hun artistieke zeggingskracht aan- de geselende wind. Dit is een ruimte om de kondigen ermee te stoppen omdat ze wind te voelen en te horen. Om de eenzaam- ‘alles gezegd hebben wat ze te zeggen hebben’. En dan een film maken die heid en de desolaatheid van de leegte te gaat over de laatste zes dagen voordat ervaren. Het zijn-in-de-tijd is een belangrijk het licht sterft. Alsof het einde van de mensheid en het einde van de cinema element van de films van Béla Tarr. De tijd die samenvallen. Toch is dat precies wat voorbijgaat in zijn beroemde lange shots. Door de Hongaarse filmmaker Béla Tarr de ruimte lopend maakt de bezoeker zijn eigen deed toen in 2011 zijn filmThe Turin Horse op het Filmfestival Berlijn in long take, zijn eigen filmische rijder. Worden première ging en van de weeromstuit onze ogen de ogen van de camera. door de jury met een Gouden Beer werd bekroond. The Turin Horse opent met een voice-over die een anekdote vertelt over hoe filosoof Friedrich Nietzsche 4 5 op 3 januari 1889 in Turijn een koetsier een paard zag mishandelen. Het verhaal ‘Dit is een waar verhaal. wil dat Nietzsche zich wenend om de hals van het paard wierp en vervolgens Het is de mensen in de krankzinnig werd. ‘Van het paard’, zo film niet overkomen. vervolgt de vertelstem droog, ‘weten we Maar het had gekund.’ niets.’ Je zou kunnen zeggen dat de film dat paard volgt, helemaal tot op de (Family Nest, 1977) Hongaarse poesta, waar een apoca lyp- tische wind het land ranselt. Daar tref- fen we de half verlamde voerman en zijn volwassen dochter die gelaten aan­­zien hoe de aarde vergaat.