Slowo.Chp:Corel VENTURA

Slowo.Chp:Corel VENTURA

Teka Kom. Hist. OL PAN, 2006, 1, 56–71 HIERARCHIA KOŒCIELNA A SEJMIKUJ¥CA SZLACHTA. NA PODSTAWIE DOKUMENTÓW SEJMIKOWYCH ZIEMI CHE£MSKIEJ 1648–1717 Hierarchia koœcielna a sejmikuj¹ca szlachta. Na podstawie dokumentów sejmikowych ziemi che³mskiej 1648–1717 Robert Kozyrski Instytut Geografii Historycznej Koœcio³a w Polsce Katolicki Uniwersytet Lubelski e-mail: robkor@kul.lublin.pl Streszczenie. W artykule omówiono rolê i znaczenie biskupów, reprezentuj¹cych Koœcio³y chrzeœcijañskie, a uczestnicz¹cych w sejmikach ziemi che³mskiej w drugiej po³owie XVII i na pocz¹tku XVIII w., w okresie „permanentnej w³adzy” tych zgromadzeñ w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Oprócz problemów zwi¹zanych z udzia³em biskupów w sejmikach, i ich wp³ywem na rozwój tych zgromadzeñ, do wa¿niejszych kwestii tutaj zaprezentowanych nale¿¹: k³opoty ekonomiczne hierarchów koœcielnych w diecezjach Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, konflikty szlachty che³mskiej z biskupami oraz udzia³ sejmików ziemskich w rozwi¹zywaniu sporów pomiêdzy w³adykami greckokatolickimi a prawos³awnymi. S³owa kluczowe: sejmik, szlachta, biskupi, ziemia che³mska Aktywnoœæ polityczna hierarchów koœcielnych w Rzeczypospolitej przed- rozbiorowej, ich wp³yw na podejmowane przez szlachtê decyzje oraz wspó³udzia³ i wspó³odpowiedzialnoœæ za kierowanie pañstwem to zagadnienia badawcze, które wci¹¿ oczekuj¹ na kompleksowe opracowanie1. Problematyka ta, z punktu 1 Zdecydowana wiêkszoœæ biografii biskupów polskich omawia zazwyczaj ich dzia³alnoœæ religijn¹ (duszpastersk¹), kulturaln¹, oœwiatow¹ itd., niewiele miejsca poœwiêcaj¹c na analizê aktywnoœci poli- tycznej senatorów duchownych w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej (zob. zw³aszcza: J. Umiñski, Kardyna³ Stanis³aw Hozjusz biskup warmiñski 1504–1579, Opole 1948; J. Koceniak, Antoni Sebastian Dembowski biskup w³oc³awski i pomorski, Warszawa 1953; H. E. Wyczawski, Biskup Piotr Gembicki 1585–1657, Kraków 1957; J. Wysocki, Józef Rybiñski, biskup w³oc³awski i pomorski 1777–1806. Zarys biograficzny na tle rz¹dów diecezj¹, Rzym 1967; P. Cazin, Ksi¹¿ê biskup warmiñski Ignacy Krasicki 1735–1801, Olsztyn 1983; J. Wieteska, Prymas Jan Wê¿yk (1575–1638), Warszawa 1988; T. Kasabu³a, Ignacy Massalski – biskup wileñski, Lublin 1998; P. Nitecki, Kardyna³owie Koœcio³a w Polsce, Czêsto- chowa 1999; ten¿e, Biskupi Koœcio³a w Polsce w latach 965–1999. S³ownik biograficzny, Warszawa 2000, wyd. 2.; K. R. Prokop, Poczet biskupów krakowskich, Kraków 1999; ten¿e, Polscy kardyna³owie, Kraków 2001; ten¿e, Polscy biskupi franciszkañscy. S³ownik biograficzny, Kraków 2003; P. Biliñski, ¯ywoty biskupów krakowskich, Kraków 2000; V. Petkus, Vilniaus vyskupai Lietuvos istorijoje, Vilnius 2002; K. Œmigiel, S³ownik biograficzny arcybiskupów gnieŸnieñskich i prymasów Polski, Poznañ 2002. HIERARCHIA KOŒCIELNA A SEJMIKUJ¥CA SZLACHTA. [...] ZIEMI CHE£MSKIEJ... 57 widzenia studiów nad dziejami pañstwa polskiego, ma istotne znaczenie. Losy bowiem Korony, Litwy oraz Koœcio³a by³y ze sob¹ nierozerwalnie zwi¹zane. WiêŸ ta przetrwa³a jeszcze przez d³ugie lata niewoli narodowej, a jej przyk³adem s¹ chocia¿by ¿yciorysy wielu wybitnych kap³anów – duszpasterzy i dzia³aczy politycznych2. Ju¿ w okresie wczesnopiastowskim hierarchowie koœcielni czynnie uczest- niczyli w wielu zjazdach pañstwowych. Jednym z wa¿niejszych by³ wiec (col- loquium), gromadz¹cy ogó³ ludnoœci, na którym rozpatrywano sprawy pub- liczne3. Oprócz dzia³alnoœci ustawodawczej wiece zajmowa³y siê tak¿e s¹downic- twem w sprawach miêdzy poddanymi a pañstwem, obsadzaniem urzêdów pañstwowych, nadawaniem przywilejów immunitetowych i lokacyjnych oraz sprawami podatkowymi4. Zgromadzenia te, niekiedy bardzo liczne, organizowano na wolnym powietrzu. Pierwsze poœwiadczone wzmianki o odbywaniu wieców w koœcio³ach pochodz¹ z XII w. Franciszek Bujak twierdzi jednak¿e, ¿e œwi¹tynie s³u¿y³y za miejsca obrad tylko w niesprzyjaj¹cych warunkach pogodowych5. Niemniej jednak istniej¹ dowody, które dokumentuj¹ odbywanie s¹dów ksi¹- ¿êcych w krakowskim koœciele œwiêtego Floriana na Kleparzu, w katedrze na Wawelu oraz w kolegiacie w Wiœlicy. Zdarza³o siê, ¿e ³¹czono je z konsekracj¹ wiêkszych koœcio³ów lub fundacj¹ klasztorów. W wiecach tych uczestniczyli 2 A. Przyboœ, M. Ro¿ek, Biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Z dziejów kultury politycznej i ar- tystycznej w XVII stuleciu, Warszawa 1989; T. Œlawski, Marcin Kromer w 400 rocznicê œmierci, Biecz 1989; J. Dygda³a, Adam Stanis³aw Grabowski (1698–1766). Biskup, polityk, mecenas, Olsztyn 1994; Dziennik z lat 1519–1545 Paw³a Dunin-Wolskiego kanclerza wielkiego koronnego biskupa poznañskiego, oprac. Andrzej Obrêbski, £ódŸ 1999; A. Odrzywolska-Kidawa, Biskup Piotr Tomicki (1464–1535). Kariera polityczna i koœcielna, Warszawa 2004; Z. Szczerbik, Wota senatorskie na sejmie koronacyjnym W³adys³awa IV w 1633 r., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego”. Historia, 35 (1998), s. 49–63; I. Lewandowska, Biskup warmiñski Jan Stefan Wyd¿ga jako m¹¿ stanu i kanclerz Rzeczypospolitej, „Rocznik Elbl¹ski”, 16 (1998), s. 29–46; S. Wielgus, ¯ycie i publicystyka polityczno-spo³eczna Stanis³awa Jacka Œwiêcickiego, biskupa che³mskiego i nominata che³miñskiego (1615–1696), „Notatki P³ockie”, 3 (1999), s. 3–9.; E. M. Zió³ek, Biskupi-senatorowie wobec przymierza polsko-pruskiego 1788–1791 (w œwietle ich mów sejmowych i korespondencji), „Czasy Nowo¿ytne”, 9 (2000), s. 89–104; ta¿, Biskupi senatorowie wobec reform Sejmu Czteroletniego, Lublin 2002; I. Makarczyk, Biskup Tomasz Ujejski wobec problemów wojskowych w dobie wojny szwedzkiej (1650–1660), „Forum Teologiczne”, 1 (2000), s. 285–311; H. Mierzwiñski, Ksi¹dz biskup Adam Naruszewicz i jego dzia³alnoœæ w okresie Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja, „Podlaski Kwartalnik Humanistyczny”, 3/4 (2000), s. 7–15; K. Wiœniewski, Wp³yw polityczny Stanis³awa £ubieñskiego, biskupa p³ockiego w latach 1627–1640, na szlachtê mazowieck¹ i podlask¹. Próba rekonstrukcji zaplecza politycznego, „Rocznik Mazowiecki”, 14 (2002), s. 27–49. 3 J. Bardach, Ustrój spo³eczny w dobie przedpañstwowej i formowanie siê pierwszych organizacji pañstwowych na ziemiach polskich. Powstanie pañstwa polskiego, [w:] Historia pañstwa i prawa Polski, red. J. Bardach, t. 1: Do po³owy XV wieku, Warszawa 1964, wyd. 2, s. 60. 4 R. Grodecki, Instytucja wieców w Polsce piastowskiej, „Sprawozdania z Czynnoœci i Posiedzeñ Polskiej Akademii Umiejêtnoœci”, 34 (1929), nr 5, s. 25. 5 F. Bujak, O wiecach w Polsce do koñca wieku XIII ze szczególnym uwzglêdnieniem Wielkopolski, [w:] Studia historyczne ku czci Stanis³awa Kutrzeby, t. 1, Kraków 1938, s. 67. 58 Robert Kozyrski duchowni (arcybiskupi, biskupi, cz³onkowie kapitu³), urzêdnicy œwieccy dworów biskupich, opaci, duchowieñstwo dworskie i parafialne, urzêdnicy ksi¹¿êcy (wojewodowie, kasztelanowie, kanclerze, podkanclerze, sêdziowie, czeœnicy, podczaszowie, stolnicy, podstoli, ³owczy, podkomorzowie, wojscy), urzêdnicy s¹dowi oraz liczne osoby œwieckie, w tym ch³opi ksi¹¿êcy i kmiecie z dóbr duchowieñstwa i ziemian6. Koœcio³y, umiejscowione w stolicach wiêkszych jednostek administra- cyjnych ziem i województw oraz pozostaj¹ce w bliskim s¹siedztwie rezydencji biskupich, stanowi³y tak¿e dogodne miejsca dla obrad sejmików ziemskich. Lublinianie regularnie ju¿ od 1532 r. obradowali w Lublinie, w koœciele œw. Stanis³awa nale¿¹cym do zakonu dominikanów7. W Wiszni szlachta ruska zje¿d¿a³a siê do koœcio³a parafialnego lub nad rzekê Rak, Lwowianie zbierali siê w lwowskim koœciele Franciszkanów, Przemyœlanie – w katedrze prze- myskiej, a szlachta sanocka – chêtnie wybiera³a na miejsce obrad koœció³ franciszkanów w Sanoku8. Biskupi nie tylko zezwalali na odbywanie sejmików w koœcio³ach, ale niekiedy sami kreowali ich kszta³t, wydatnie wp³ywaj¹c na przebieg obrad. To w³aœnie zjazd biskupa Franciszka Kuhschmalza z poddanymi w 1425 r. sta³ siê prototypem sejmiku warmiñskiego. Zwo³ano go w celu uchwalenia podatku na poprawê monety pruskiej9. W miarê jak zgromadzenia sejmikowe rozwija³y siê i zyskiwa³y na zna- czeniu, szlachta zabiega³a, by ich wa¿niejsi uczestnicy pochodzili z górnych warstw spo³ecznych. W treœci dokumentów spisywanych zazwyczaj w trakcie obrad, zwanych laudami, by podkreœliæ znaczenie, jakie mia³y akurat te osoby, nazywano je „radami”. Do grupy tej zaliczano senatorów duchownych (biskupów ordynariuszy) i œwieckich. WyraŸnie mówi o tym konstytucja sejmowa z 1510 r.10 Szczególn¹ wagê przyk³adano do obecnoœci cz³onków senatu na sejmikach przedsejmowych: ¿eby Rady nasze duchowne y œwieckie, na Seymikach bywa³y, a spolnie z szlacht¹ artyku³y spisowali [...] Aby potym wszystkich rzeczy na Seymiech Koronnych u³acnienie y prêdsza odprawa bydŸ mog³a11. Ziemia che³mska w okresie przedrozbiorowym posiada³a dwóch sena- torów. Byli nimi biskupi che³mscy rzymskokatoliccy oraz kasztelanowie che³m- 6 Volumina legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie od roku 1732 do roku 1782 wydanego, nak³adem i drukiem J. Ohryzki, t. 1, Petersburg 1859, f. 76–77, s. 34 [dalej: VL]. 7 M. Ujma, Sejmik lubelski 1572–1696, Warszawa 2003, s. 22. 8 Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego ber- nardyñskiego we Lwowie, oprac. A. Prochaska, t. 20: Lauda wiszeñskie 1572–1648 r., Lwów 1909, s. XIX [dalej: AGZ]. W przypadku sejmiku sanockiego miejsce obrad jest niepewne. 9 D. Bogdan, Sejmik warmiñski w XVI i pierwszej po³owie XVII wieku, Olsztyn 1994, s. 36. 10 VL, t. 1, f. 366, s. 166. 11 VL, t. 2, f. 677, s. 45. Konstytucja sejmowa z 1565 r. HIERARCHIA KOŒCIELNA A SEJMIKUJ¥CA SZLACHTA. [...] ZIEMI CHE£MSKIEJ... 59 scy mniejsi, zwani dr¹¿kowymi.

View Full Text

Details

  • File Type
    pdf
  • Upload Time
    -
  • Content Languages
    English
  • Upload User
    Anonymous/Not logged-in
  • File Pages
    16 Page
  • File Size
    -

Download

Channel Download Status
Express Download Enable

Copyright

We respect the copyrights and intellectual property rights of all users. All uploaded documents are either original works of the uploader or authorized works of the rightful owners.

  • Not to be reproduced or distributed without explicit permission.
  • Not used for commercial purposes outside of approved use cases.
  • Not used to infringe on the rights of the original creators.
  • If you believe any content infringes your copyright, please contact us immediately.

Support

For help with questions, suggestions, or problems, please contact us