Załącznik nr 2 do uchwały Nr IV-26/11 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 13 stycznia 2011 roku PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI Łapsze Niżne Łapsze Niżne 2007 Aktualizacja opracowania: Łapsze Niżne, październik 2007 Koordynacja merytoryczna: dr Edyta Bieniek-Białas Prowadzenie sesji strategicznych: dr Edyta Bieniek-Białas mgr Wacław Klepacki Opracowanie dokumentu: Zespół konsultantów IDE-Innowacja dr Edyta Bieniek-Białas mgr Wacław Klepacki mgr inż. Aneta Błaszczuk Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 2 z 33 – Dyrekcja oraz pracownicy Instytutu Doradztwa Europejskiego – Innowacja składają na ręce Wójta Gminy Łapsze Niżne serdeczne podziękowania dla Sołtysa, wszystkich mieszkańców miejscowości Łapsze Niżne oraz pracowników Urzędu Gminy aktywnie uczestniczących w przygotowaniu niniejszego Planu. Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 3 z 33 – Spis treści Wstęp ................................................................................................................................... 5 1. Charakterystyka miejscowości Łapsze Niżne ......................................................... 7 3. Wizja i misja miejscowości Łapsze Niżne ............................................................. 17 4. Cele strategiczne wsi Łapsze Niżne ....................................................................... 18 5. Zadania służące poprawie sytuacji we wsi Łapsze Niżne – plan działania ...... 19 6. Opis planowanych przedsięwzięć ............................................................................ 20 7. Szacunkowy koszt i przewidywany harmonogram planowanych przedsięwzięć .................................................................................................................. 24 8. Opis i charakterystyka obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych, ze względu na ich położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne ................. 26 Spis ilustracji .................................................................................................................. 33 Spis tabel ......................................................................................................................... 33 Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 4 z 33 – Wstęp Niniejszy Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Wyżne opracowany został w celu stworzenia spójnego dokumentu planistycznego, zbierającego potrzeby rozwoju miejscowości Łapsze Wyżne i wskazującego główne kierunki działań w najbliższych latach. Opracowany dokument stanowić będzie również wymagany załącznik do wniosku o dofinansowanie w ramach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013” (PROW), 5.3.3. OŚ 3 „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej”, działanie „Odnowa i rozwój wsi”. Celami uzupełniającymi opracowania, w zakresie działania „Odnowa i rozwój wsi”, są: analiza mocnych i słabych stron miejscowości Łapsze Niżne, wyznaczenie podstawowych kierunków rozwoju opisanych przez Wizję, Misję, cele strategiczne i operacyjne, szczegółowy opis planowanego przedsięwzięcia wraz z podaniem orientacyjnego kosztu prac i harmonogramu prac. Dokument powstał na podstawie dostępnych informacji o Gminie i planowanych projektach pochodzących z: Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Łapsze Niżne, Dokumentacji projektowej planowanego przedsięwzięcia, kosztorysu planowanego przedsięwzięcia, innych informacji przekazanych przez Gminę; oraz na podstawie analiz przeprowadzonych podczas sesji strategicznych w dniu 17 października 2005 r. oraz sesji aktualizacyjnej z dnia 21 października 2007 r. z udziałem Sołtysa, Radnych i innych przedstawicieli miejscowości Łapsze Niżne. Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 5 z 33 – Uczestnicy sesji strategicznej z dnia 17 października 2005 roku 21 października 2007 roku: Józef Haber Zofia Karkoszka Antoni Tynus Wendelin Pirchała Andrzej Sowa Jerzy Ostrowski Stefan Karkoszka Jan Młynarczyk Andrzej Brzyzk Jan Choroba Józef Kuruc Mirosław Nowobilski Jan Timek Irena Gałowicz Maria Sperka Mariusz Skotncki Maria Tynus Edward Hatała Bernadeta Tynus Maria Sołtys Teresa Stanek Roman Budz Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 6 z 33 – 1. Charakterystyka miejscowości Łapsze Niżne Miejscowość Łapsze Niżne jest jednym z dziewięciu sołectw i zarazem siedzibą Gminy Łapsze Niżne. Cała gmina zajmuje powierzchnię 125 km 2 – niemal cały obszar polskiego Spisza (Zamagórza Spiskiego). Pozostałe sołectwa to: Łapsze Wyżne, Kacwin, Niedzica, Niedzica-Zamek, Falsztyn, Frydman, Trybsz i Łapszanka. Rysunek nr 1: Gmina Łapsze Niżne i jej sołectwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie mapy zamieszczonej na stronie www.kacwin.com/info/spisz/lapsze_wyzne.php Łapsze Niżne to duża wieś u południowego podnóża Pienin Spiskich, rozciągnięta na lewym brzegu rzeki Łapszanki, wzdłuż drogi Trybsz –Niedzica, od północy ograniczona lesistymi wzgórzami Tynusia i Sołtysia, położona na wysokości ok. 565-600 m n.p.m. Jest to wieś o zabudowie ulicowej z wyznaczonym „centrum wsi”, gdzie znajduje się m.in. Gminna Bibliotek Publiczna, Kościół. Jest to obszar, który sprzyja nawiązywaniu kontaktów i organizowaniu spotkań ze względu na swoje położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne. Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 7 z 33 – Nazwę historycy kojarzą z wyrazem łopuch (nazwa rośliny zielnej), rumuńskie lapus. Góralska wymowa miejscowości Łapsy. Nazwy niw w okolicy (Halpus, Krymerwis, Bendyk) świadczą o niemieckim wkładzie osadniczym. Wieś została założona na początku XIV wieku przez Kokosza Berzeviczego. Już w roku 1314 Berzeviczy przekazał wieś polskiemu zakonowi bożogrobców z Miechowa (Rycerski Zakon Templariuszy), osadzonych wówczas we wsi Lendak. W kolejnym stuleciu zakonna wieś ucierpiała na skutek najazdu husytów, kwestionujących sens posiadania przez kościół dóbr doczesnych. Wieś została spalona. Odbudowaną i na nowo zagospodarowaną osadę posiadali bożogrobcy do roku 1593, kiedy to sprzedali ją właścicielowi zamku "Dunajec" Jerzemu Horwathovi. Miechowici pozostali jednak w Łapszach do 1782 roku, administrując do tego roku parafią Łapsze Niżne. Zasługi zakonu na tych ziemiach są ogromne, zwłaszcza w zakresie podtrzymywania polskiej mowy wśród polskich mieszkańców Spisza. W roku 1823 Łapsze Niżne miały 78 domów i były znacznie mniejsze od Wyżnych (120 domów). Wieś stanowiła ostoję polskości na Spiszu. W roku 1848 ze stopni dworu obwieszczono chłopom zniesienie pańszczyzny: "chmara hajduków wystrzelała swe pistolety na wiatr, zatętniały dzwony w pobliskim kościele, zagrzmiały nawet moździerze kościelne" - pisał naoczny obserwator, Teodor Tripplin (1856). Podobnie jak Falsztyn, tutejszy folwark w latach 1885-1933 należał do Jungenfeldów. Za ich sprawą pańszczyzna przetrwała we wsi do r. 1931 (?). Do lat międzywojennych utrzymał się też archaiczny ustrój rolny, oparty na trójpolówce i kolektywnej pracy na roli. Owce z całej wsi zbierano w jedno stado, przed wojną liczące do 1000 sztuk. Pospolite było szałaśnictwo rolne. W latach 1936-39 przeprowadzono prace komasacyjne, początkowo przy oporze ludności. Wieś zamieszkują górale spiscy, w latach międzywojennych była ona jednym z ośrodków regionalizmu spiskiego. Noszono strój w odmianie kacwińskiej. Do dziś zachowała się piękna gwara. Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 8 z 33 – Ciekawym zabytkiem w Łapszach Niżnych jest murowany kościół św. Kwiryna , pochodzący z ok. 1310 r., ufundowany przez Kokosza Berzeviczego. O węgierskich korzeniach tej fundacji świadczy choćby wybór patrona świątyni – Święty Kwiryn był biskupem na terenach dzisiejszej Chorwacji, za czasów cesarza Dioklecjana. Rysunek nr 2: Kościół pw. Św. Kwiryna w Łapszach Niżnych Źródło: www.niedzica.com.pl/zabytki/lapsze_n/lapsze_nizne.htm Usytuowany jest on w zakolu Łapszanki. Już w r. 1313 był on w administracji zakonu bożogrobców, którzy zarządzali parafią do 1786. Budowla ma gotycką bryłę, w prezbiterium krzyżowe sklepienie z żebrami. Przy wieży korytarzyk ze skarbcem na piętrze, na wieży podwójny krzyż bożogrobców. Gotycki portal, nad nawą późniejszy pułap z polichromią (Wniebowzięcie NMP), odnowioną lub przemalowaną w roku 1714. Wyposażenie głównie barokowe. W Kościele znajdują się m.in. feretronowy posąg św. Mikołaja z pocz. w. XVI, obraz św. Augustyna z sylwetką kościoła w Miechowie w tle (1574 lub 1674), gotycka figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV/XV w. jest eksponowana w Pieskowej Skale. Dachy kościoła, dawniej gontowe, w r. 1994 pokryto blachą miedzianą. Przy północnej ścianie nawy znajduje się grób prof. Józefa Wiśmierskiego. Wewnątrz kościoła zawisła w r. 1992 tablica poświęcona innemu obrońcy polskości Spisza i Orawy - Wojciechowi Halczynowi (skradziona w 1994 i ponownie odsłonięta na ścianie starej szkoły naprzeciwko kościoła). W lewym bocznym ołtarzu znajdują się relikwie rodaka z Łapsz Niżnych błogosławionego ks. Józefa Stanka. Plan Rozwoju Miejscowości Łapsze Niżne - 9 z 33 – Do innych równie cennych zabytków Łapsz Niżnych zaliczyć należy także: XVIII- wieczną barokową kaplicę cmentarną Św. Rodziny oraz nieco młodsze kaplice: Św. Floriana i Św. Antoniego. Można tu również zaliczyć pomniki przyrody ożywionej: - Lipa szerokolistna (2 szt.) oraz Modrzew europejski (1 szt.), lokalizacja: Łapsze Niżne – przy kościele, - Lipa drobnolistna (3 szt.), lokalizacja: Łapsze Niżne Cmentarz, - Buk zwyczajny (1 szt.), lokalizacja: Łapsze Niżne oddz. 237c przy drodze leśnej. Kościołem i parafią p.w. Św. Kwiryna w Łapszach Niżnych zarządzają ojcowie pijarzy. Bracia ci prowadzą ośrodek rekolekcyjny dla młodzieży. Spędzająca tu wakacje młodzież oznakowała