Flehite Jaarboek 2011 Tegelvloer Sint Martinuskerk, Hoogland. Foto: Bureau Monumentenzorg. Historisch jaarboek voor Amersfoort en omstreken 2011 Stichting Flehite Publicaties Deel xii Flehite colofon Dit jaarboek wordt gepubliceerd door de Stichting Flehite Redactie Publicaties (SFP) in samenwerking met Archief Eemland, Een auteur kan het beste in een zo vroeg mogelijk stadium het Bureau Monumentenzorg Amersfoort, de afdeling overleg plegen met de redactie. archeologie van de gemeente Amersfoort, Museum Flehite De redactie kan wijzigingen in de inhoud en structuur en de Oudheidkundige Vereniging Flehite. voorstellen. Indien een auteur daarmee niet akkoord kan of wil gaan, behoudt de redactie zich het recht voor het artikel Redactie te weigeren. Dr. Paul Brusse Afbeeldingen Drs. Max Cramer De auteur kiest zelf de illustraties/afbeeldingen en bestelt Drs. Alice van Diepen deze tijdig in digitale vorm (tiff- of jpeg-formaat, >300 dpi). Drs. R.M. Kemperink Eventuele kosten worden vergoed, mits vooraf overleg is Drs. Jan H. Lodewijks (voorzitter en eindredacteur) gevoerd met de redactiesecretaris. De auteur maakt een lijst Drs. Gerard Raven (redactiesecretaris) van genummerde bijschriften, met bronvermelding van de Drs. Francien Snieder afbeelding. Hij/zij geeft in de tekst aan waar de afbeelding in de tekst moet komen, bijvoorbeeld (afb. 1) in vet. Er zou Redactieadres moeten worden gestreefd naar één pagina afbeelding op drie Museum Flehite, t.a.v. Gerard Raven, pagina’s tekst. Postbus 699, 3800 AR Amersfoort. Tel. 033-2471104 Aanleveren definitieve kopij e-mail: [email protected] De uiteindelijke versie wordt digitaal aangeleverd in Word in platte tekst (zonder opmaak), tegelijk met de illustraties/ Afbeelding omslag voorzijde afbeeldingen (zie hiervoor). De (eind)redactie bepaalt in De eerste uitgave uit 1666 van de Kaarte van de Polders overleg met de auteur of eventueel illustraties moeten der Eemlandtsche Leege Landen etc. van Dirk Brekensz. vervallen. van Groenouw, met familiewapens en namen van Planning de bestuursleden van het college van dijkgraaf en Indien een artikel is geaccepteerd, wordt het zo spoedig hoogheemraden van Eemland, en een gedicht van Everard mogelijk geplaatst. Dit is echter afhankelijk van de Meyster (Universiteitsbibliotheek Leiden, port. 42 N 2). hoeveelheid kopij en de gewenste variatie per jaarboek. Afbeelding omslag achterzijde © 2011 Stichting Flehite Publicaties (SFP) Start van een wielerwedstrijd over 20 km op de baan te Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag Scheveningen, 7 juni 1891. worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt in enige In het midden Jan Derk Rolandus Hagedoorn, het grootste vorm of op enige wijze zonder voorafgaande schriftelijke Amersfoortse wielertalent uit de 19e eeuw. toestemming. Foto: Archief Eemland. ISSN 1567-7532 Grafische vormgeving Corrigenda Jaarboek 2010 Ronald Boiten & Irene Mesu, Amersfoort Bij de productie van het Jaarboek 2010 (deel XI) is helaas een aantal fouten ingeslopen met betrekking tot de illustraties. Druk High Trade, Zwolle In Bijlage III op pagina 25, wordt verwezen naar de afbeeldingen 7, 8 en 9. In het betreffende artikel over Richtlijnen voor auteurs `Leerlooiers in Amersfoort` zijn zowel de (niet Omvang genummerde) afbeeldingen als de begeleidende teksten niet Een artikel mag maximaal 10.000 woorden op de correcte plaats gezet. bevatten, inclusief bijlagen, noten en/of bibliografie. Op pagina 18 (afb. 8) moet de tekst bij de foto zijn: Lemen Titel en noten kuip met houten bodem Mooierplein. De auteur zorgt voor een sprekende titel, eventuele Op pagina 20 moet de tekst bij de rechter foto (afb. 7) zijn: ondertitel, nieuwsgierig makende inleidende alinea Restant van lemen kuip Utrechtsestraat. (gemarkeerd gedrukt) en tussenkopjes. Voor verwijzingen De tekst bij de linker foto (afb. 9) op pagina 20 is correct. en titelbeschrijvingen worden de huisregels van het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap gevolgd Pagina 67, 2e kolom onderaan: M. Beekhoven moet zijn (zie onder BMGN/richtlijnen voor auteurs op M.van Beekhoven. http://www.knhg.nl/). Pagina 69: de foto's van de predikanten Holwerda en Noten moeten als eindnoten worden aangeleverd. Van den Born zijn verwisseld. inhoud 1 6 6 Een Nederlandse componist 114 De Kaarte van de Polders der Eem - uit Amersfoort landtsche Leege Landen etc. van Dirk Componist Tristan Keuris (1946-1996) Brekensz. van Groenouw en Amersfoort — henk van tilburg De populairste polderkaart van Eemland 1666-1824 — marc hameleers 2 26 Het Goed Hilhorst te Stoutenburg 7 — Jos G.M. Hilhorst 128 De ontwikkelingsgeschiedenis van begraafplaats Rusthof — saskia schrijer 3 42 De beste reclame voor de 8 deugdelijkheid van ons fabrikaat 140 Jaaroverzicht Monumentenzorg Sociaal-economische geschiedenis 2010 — max cramer, sandra hovens, gerard van de wielersport keijzer, saskia schrijer en abe van der veen 1885–1900 — addy schuurman 9 4 160 Jaaroverzicht Archeologie 2010 76 Joannes Tollius (Amersfoort — ron a. hulst, francien snieder en ca. 1550-Amersfoort? 1628/29) mattijs wijker Een kei van een componist — simon groot 167 Boekbesprekingen 5 98 De Papenhofstede — andré clazing 169 Literatuur betreffende de regio Eemland verschenen in 2010 176 Over de auteurs Nederlandse componist uit Amersfoort Componist Tristan Keuris (1946-1996) en Amersfoort 1 henk van tilburg 7 Een weg dwars door de binnenstad, ruim baan voor de auto. Dat wilde wethouder Huslage in 1971. Kunstenaars in Amersfoort waren tegen en reageerden in stijl, met een opera. Gecomponeerd door Tristan Keuris. Wat weten we van hem, hoe is zijn leven verweven met Amersfoort? Hoog tijd om dat eens uit te zoeken.1 De platenhoes van ‘Oh, Johnny Hus’. Ontwerp: Barend van den Brink Foto: Henk van Tilburg. Een alleskunner in onder wie Fons Asselbergs, coördinator van de ‘Oh, Johnny Hus’ Werkgroep Binnenstad van TABAK, en latere Op 19 november 1971 vond in de Markthal in de PvdA-wethouder (1978-1993). Breestraat een bijzonder evenement plaats. Na de pauze werd een satirische protestopera ’t Amersfoorts Binnenstad Aktie Komitee (TABAK) opgevoerd, ‘Oh, Johnny Hus of de teleurgang organiseerde er een protestavond tegen de plannen van oud-Amersfoort’. De jonge Amersfoortse van PvdA-wethouder W. Huslage om een weg door componist Tristan Keuris en librettist Jan Jacob de binnenstad van Amersfoort aan te leggen. Op deze avond, die de bijnaam ‘Klapstuk’ 1 De titel van dit artikel is een citaat uit een gesprek kreeg, spraken vóór de pauze diverse sprekers, met E. Bogaard, Leuven, België, 10-7-2010. henk van tilburg 8 Commijs waren de makers. De opera werd The Beatles en The Beach Boys. Belangrijk voor uitgevoerd door leden van de Orkestvereniging hem was of de muziek goed georkestreerd Amersfoort en van het Amersfoorts JeugdOrkest was. In de vele gesprekken die hij met vriend onder leiding van zijn chefdirigent Qui van en trompettist Dick Radstake in de jaren zestig Woerdekom. De zangers waren amateurs uit de voerde, spraken zij vaak over de kwaliteit van Amersfoortse samenleving en goede vrienden en goede muziek. Dan zei Tristan: ‘Hoor je dat?’ bekenden van Keuris en Commijs. en speelde de akkoorden na. ‘Hij kon elke stijl ‘Oh, Johnny Hus’ speelt zich gedeeltelijk af nadoen’ aldus Radstake.4 vóór het café ‘In den Grooten Slock’, nog steeds bestaand en gesitueerd op de hoek Langestraat/ Geboorte en jeugd Zevenhuizen. De populaire imker Anton heeft Tristan werd geboren in een kraamkliniek van een vriendin, Maria Hus, de dochter van de Sint Elisabeth. Het gezin Keuris, vader Max en bekende wethouder Johnny Hus (een portret moeder Ada, woonde op de Koppelweg 13. Al van de echte wethouder Huslage). Johnny Hus vanaf zijn vroege jeugd werd Keuris omringd en zijn stadsarchitect Hendrick Rooykooy, door artisticiteit. Het begon al bij zijn naam. gemodelleerd op toenmalig stedenbouwkundige Hij werd ‘Tristan’ genoemd vanwege het Arie Rooimans, zijn van plan om een weg door middeleeuwse ridderverhaal ‘Tristan ét Iseut’. Het de Amersfoortse binnenstad aan te leggen, over was oorspronkelijk de bedoeling om een hierna De Hof en langs ‘In den Grooten Slock’. Anton geboren zus ‘Isolde’ te noemen, als ging het om verzet zich hiertegen en komt in conflict met Hus, een tweeling, maar hier kwam het nooit van. waarna Hus hem op het stadhuis hardhandig zijn Zijn in 1954 geboren zus werd ‘Saskia’ genoemd, bijenvergunning ontneemt. Ontgoocheld gaat naar Saskia van Uylenburgh, de grote liefde en Anton terug naar Maria. In de laatste scène is de vrouw van Rembrandt. En toch heeft Saskia, nu weg aangelegd en wordt Maria in een ‘moment beeldend kunstenaar, altijd een ‘tweelinggevoel’ van onbedachtzaamheid’ overreden. Anton bij broer Tristan gehad: ‘Ik was stapel op hem en sterft vervolgens van verdriet. Hus en Rooykooy hij was gek op mij.’ 5 passeren en Hus komt tot inkeer over zijn besluit Vader Max was schilder-tekenaar en had veel over de weg, alleen nu is het te laat.2 ervaring opgedaan bij de studio’s van Marten Muzikaal was ‘Oh, Johnny Hus’ een knappe Toonder. Hij stond zelfs aan de wieg van de creatie prestatie van Tristan Keuris. Hij bewees hierin van de schilder Terpentijn in de Bommelverhalen. dat hij een uitstekende orkestrator was met Ook Tristan kon goed tekenen, won toen hij jong veel gevoel voor sfeer en details.3 Keuris was was ook nog weleens een tekenwedstrijd, maar een kunstenaar die zich liet beïnvloeden door daar wilde hij zich niet graag op profileren. Het verschillende muziek, niet alleen klassieke ging hem om het componeren, daarin wilde hij muziek, maar ook popmuziek van bijvoorbeeld erkend worden.6 2 Uit ‘KORTE INHOUD VAN DE OPERA’, een inleiding Leusden, 25-9-2009 en 4-3-2010, als door J.J. Commijs in op de opera, geschreven door Jan Jacob Commijs, te vin- een gesprek in Castricum, 27-7-2010. 4 Citaat uit een den in: Archief Eemland (AE), ’t Amersfoorts Binnenstad gesprek met D. Radstake, Amersfoort, 26-3-2010. 5 Uit Aktie Komitee (TABAK) BNR. 0160, inv.nr. 18. 3 Zowel een gesprek met S. Keuris, Diepenveen (Deventer), 6-10- aangegeven door Q. van Woerdekom in gesprekken in 2010. 6 Gesprek met J.J.