MENGELBERG EN ZIJN TIJD Igor StrovInsky Een uit ave van de Willem Men elber Verem in .I 20e jaargang nummer 82 september 2007 INHOUD BLAD- ONDERWERP AUTEUR ZIJDEN 01 VAN DE REDACTIE 01 VAN HET BESTUUR 02 - 08 EEN GEVOEL VAN AFSCHEID P. ZANDER TER MAAT 09 — 10 DRIE DAGEN CHASA T. v.d. DRIFT — DE LEEUW 11 - 13 BELEVENISSEN IN EN OM DE CHASA V. STUPAN 14 CHASA TERUG NAAR SITUATIE VOOR 1920 P. BOGAERS 15 - 24 IGOR STRAVINSKY J. KREDIET 25 - 29 JEAN SIBELIUS vdVEN/GISKESNOERMANS 30 - 34 EUGEN JOCHUM J. KREDIET 35 - 39 PIET VAN EGMOND J. KREDIET 40 - 41 ARTURO TOSCANINI A. VAN KAPEL 42 - 44 WILLEM VAN OTTERLOO VERMEULENNOERMANS 45 - 46 MUZIFISCAAL W. PIJPER OVERLIJDEN DICK BOR Laat het publiek warm worden en niet de dirigent! Richard Strauss. COLOFON Mengelberg en zijn Tijd is een kwartaaluitgave van de Willem Mengelberg Vereniging, opgericht 13 februari 1987. Overname van de redactionele inhoud is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming. De redactie houdt zich het recht voor artikelen in overleg met de auteur aan te passen en te wijzigen. Inleveren kopij voor uitgave MezT no. 83 uiterlijk 1 december 2007. Aan de inhoud van dit periodiek kunnen geen rechten worden ontleend. REDAC A. van Kapel, J. Krediet, mr. A.A. Meurer Redactiesecretariaat: Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam, 020-6262550, e-mail: a.meurer(M,planet.nl, BESTUUR: Voorzitter dr. Eveline Nikkels (072-5895000) Secretaris-penningmeester mr. A.A. Meurer (020-6262550) Leden: ir. P.M.H. Geelen (023-5245836), J. Krediet (020-6991607) en mr. F. Heemskerk (06 21296781) Adviseur A. van Kapel (071-5172562) Jaarbijdrage E 27,50 , voor leden buiten Europa E 32,50. Over te maken op Postbank 155802 t.n.v. Willem Mengelberg Vereniging te Amsterdam. Erelid: Riccardo Chailly. 01 Van de redactie Zoals u in de kranten en tijdschriften hebt kunnen lezen staat het jaar 2007 bol van herdenkingen; ook wij herdachten in mei dat de Willem Mengelberg Vereniging 20 jaar geleden werd opgericht. In het algemeen wordt 20 jaar nauwelijks herdacht of gevierd. Met Honegger vragen we ons af: "Hoe lang moet je dood zijn?" Zonder die vraag te beantwoorden wil de redactie aandacht schenken aan de musici die voor ons muzikaal of persoonlijks van betekenis zijn geweest en hun sporen hebben verdiend. Wij hopen daarmee iets toe te voegen aan hun levensbeschrijving en de werken noemen die zij hebben nagelaten in geschrift en in klank. Daarom vind u in deze aflevering artikelen over Strawinslcy die 125 jaar en Van Otterloo die 100 jaar geleden werden geboren, Sibelius, Toscanini en Korngold die 50 jaar geleden stierven en Van Egmond en Jochum die respectievelijk 25 en 20 jaar geleden voor goed hun ogen sloten. Ook de heer P. Zander ter Maat, achterneef van Willem Mengelberg, heeft zo zijn herinneringen aan Hof Zuort in Unterengadin dat sinds 1920 in het bezit van zijn oudoom was en nu verkocht gaat worden. Zijn artikel met foto's die uit het door hem beheerde Familie-archief ZtM-M komen, namen wij over. Wij vulden deze herinneringen aan met de herinneringen van Victor Stupan die in 1921 dienst deed als loopjongen van Mengelberg, en van mevrouw Van der Drift die in 1965 als Lydie de Leeuw dienst deed in de keuken van de Chasa. Tevens willen wij onder aanbieding van onze excuses een nalatigheid herstellen die wij in onze vorige aflevering no. 81/15 in het artikel "Wat hebben Nederland en Willem Mengelberg toch met Richard Strauss en Wenen te maken? "hebben begaan door niet de naam van het boekje te vermelden dat door mevrouw Marijke van Ebbenhorst Tengbergen-Van Straelen is geschreven onder de titel: "Richard Strauss Villa in Wenen, 50 jaar Nederlandse residentie". Het boekje is 'ermOglicht' en uitgegeven door ING Bank — Vienna. Wij wensen u veel leesgenoegens. Van het bestuur Het bestuur is op 28 juli en op 1 september j .1. bijeen geweest. Geïnspireerd door de recente jaarvergadering wijdde het bestuur zich op 28 juli en meer nog op 1 september aan de toekomst van de vereniging. De gedachtewisseling vond plaats aan de hand van een aantal vragen waarop wij een antwoord poogden te vinden. Het bestuur heeft nu de behoefte de leden over deze vragen te raadplegen en wil daartoe een bijeenkomst beleggen in Duivendrecht. We hadden 24 november a.s. al op het oog voor een meer diverterend samenzijn en willen nu de ochtend voor deze ledenraadpleging gebruiken. Van 11.00 tot 13.00 uur praten we dan over de vereniging. Na een broodjeslunch spreekt Wim Brouwer, die velen van ons zich herinneren van zijn boeiende lezing in 2005 over Faust, over de Babi Jar Symfonie van Sjostakovitsj. Nadere details vindt u in bijgaande uitnodiging. Daarbij is een praatpapier met een aantal vragen gevoegd. Wij verzoeken u dit papier of een kopie daarvan voor 15 november a.s. (zo veel mogelijk) ingevuld te retourneren naar Mozartkade 14, 1077 DJ Amsterdam. De leden die email hebben krijgen het ook elektronisch toegestuurd zodat zij het ook langs die weg kunnen opsturen. Het verzoek om invulling en inzending geldt natuurlijk in de eerste plaats voor die leden die niet naar Duivendrecht komen. Voor een goede gedachtewisseling stelt het bestuur inzending door degenen die wel komen ook op prijs. Dus ook zij: gaarne opsturen! Wij hopen op een in alle opzichten inspirerende dag met een grote opkomst! Wij verzoeken de leden die hun contributie 2007 van €27,50 nog niet hebben voldaanom spoedig overmaking op Postbanknummer 155802 t.n.v. Willem Mengelberg Vereniging. 02 Een gevoel van afscheid. Het ensemble van Hof Zuort en Chasa Mengelberg, Val Sinestre, Unterengadin, 1711 m. Die Willem Mengelberg Stiftung ve rkau f t, eventuell verpachtet ab 1. Mai2008 oder nach Vereinbarung den Betrieb Verkoopt de Willem Hof Zuort Mengelberg Stiftung Hof Zuort? Sent/Unterengadin In de maand juni 2007 was ik weer enige .weken in het Unterengadin. Voor de hoeveelste keer? En thans Restaurant/Pension: misschien voor het laatst? Is het niet zo dat eigenlijk 40 Restaurationssitzplatze, aan alles een einde komt, vroeger of later, of men dat 40 Gartensitzplatze, wil of niet? Dus ook aan Hof Zuort als "Mengelbergs 14 Gastebetten in drei Doppel- patrimonium"? und zwei Vierbetzimmern, eine Einliegerwohnung für Inderdaad verscheen tijdens mijn verblijf aldaar in de Pachter, Personalzimmer sowle- Engadiner Post te St.Moritz 'd.d. 7 juni een door de Landwirtschaftsbetrieb: landw. Willem Mengelberg Stiftung geplaatste advertentie okonomiegebaude mit etwa 16ha waaruit blijkt dat zij Hof Zuort uiterlijk per 1 mei 2008 Wiesland;ausgerichtet auf Vieh- - of zoveel eerder wenst te verkopen, althans opnieuw te verpachten. Alles klinkt echter toch wel sterk naar wirtschaft. Es sind auch Bewer- verkoop van het 16 ha grote landbouwbedrijf met het bungen fur einzelne Betriebsteile Berggasthaus. 1) erwiinst. 03 Hof Zuort met de Chasa, dat was de plek waar Willem verkoop zijn inbegrepen. Is er geen boer uit Sent, die, Mengelberg, veraf van Amsterdam, "zichzelf' kon zijn. zoals eertijds, Hof Zuort als boerenbedrijf weer in zijn Hier mocht hij "boer" zijn, hier kon hij honden fokken geheel overneemt, dus mèt het Berggasthaus? Dan zou (Berner Sennenhunde), maar ook koeien (in 1937 de historische continuïteit bewaard blijven. bouwde hij een moderne koestal), hier kon hij - met de gasten - hooien en in zijn zelf aangelegde moestuin (op 1711 m hoogte!) groente en fruit oogsten. Rondom Chasa en Hof kon hij ook zijn liefhebberij als bloemist Voor mijn geestelijk oog verschijnen weer diegenen uitleven. Hij kon er de natuur als alpinist beleven, zich die van Zuort reeds afscheid hebben moeten nemen, als architect en binnenhuisarchitect engageren en, méér maar die in onze herinnering voortleven. Daar is dan een hobby, kunst en antiquiteiten verzamelen. Hier uiteraard in de eerste plaats Willem Mengelberg zelf kon hij dus alle Mengelbergse liefhebberijen vrij (Onkel Hausfrau), overleden in Zuort in 1951. Dan zijn ontplooien. oude vriendin uit Frankfurter tijden, die vanaf 1930 bij hem op de Chasa woonde en hem trouw terzijde heeft gestaan, Charlotte Gtinther-MOgling (Tante Ma), overleden, eveneens te Zuort, in 1952. Vervolgens haar enige dochter, Marianne Giinther (Tante Marianne), Mengelbergs verpleegster en verzorgster, overleden te Frankfurt am Main in 1964, Ginette Elmiger (Tante Ginette), Mengelbergs Luzerner "kind", voor hem "das Ginetteli", overleden te Luzern in 1986, en uiteindelijk Ellie Bysterus Heemskerk (Tante Ellie), oud-eerste- violiste van het Concertgebouworkest en Mengelbergs "manusje-van-alles" in Zuort, overleden te Amsterdam in 1987. Dát waren onze "Chasa-Tantes". De laatste drie waren door Mengelberg testamentair tot leden van de Stiftungsrat benoemd, een benoeming die 1951 in werking trad. De ontdekking van Hof Zuort. Willem Mengelberg ontdekte Hof Zuort quasi per toeval in 1910. Maar misschien was het helemaal geen toeval, eerder misschien een wenk des Hemels om juist hier zijn echte pied-à-terre te stichten? Na 1945 zei hij herhaaldelijk: "Welch ein Gluck, dass ich dies hier habe." ") Had hij van begin af aan reeds het voorgevoel dat hij ooit eens over een vluchtpunt zou moeten beschikken? Want in 1910 was hij al "zufrieden, endlich ein schones Asyl gefunden za haben". Hij beschouwde dus toen al Hof Zuort als een soort asiel - en dat zou het dan na 1944/45 ook inderdaad gaan worden. Willem Mengelberg dirigeerde in 1910 vanaf 10 april tot 5 juni aan één stuk in Italië. Het leek er op dat hij er helemaal niet meer vandaan wilde. Rome, Milaan en Napels, hij toerde maar op en neer. Ook na zijn laatste Is de herinnering aan deze veelzijdige mens thans concert te Napels keerde hij nog steeds niet naar verleden tijd? Kunnen of willen wij nu niet meer op het Nederland terug. Want Luzem lokte hem toen weer terras van Hof Zuort zitten om over het verleden, de meer, en buitendien stond zijn jaarlijkse "Kur" op zijn Mengelbergse tijd te mijmeren? Niet meer op bezoek programma.