IMK-14 OKTOBAR A.D. KRU[EVAC PRAVCI RAZVOJA OPŠTINA RASINSKOG OKRUGA I BUDUĆA MREŽA NASELJA Milan R. Punišić 1) , Milena Nikolić 1) Kategorizacija rada: Adresa: 1) STRUČNI RAD Prirodno-matematički fakultet, Kosovska Mitrovica Rezime: Metod, odnosno put preko kojeg opština treba da ostvari svoje razvojne ciljeve je industrijalizacija. To nije volja opštine, već svetski proces (era-doba u kome živimo) u kojem dolazi do napuštanja primarnih grana (poljoprivre - da, rudarstvo i šumarstvo) delatnosti i bržeg razvoja sekundarnih (industrija, rudarstvo i proizvodno zanatstvo). Ključne reči : Opštinski centar, sekundarni centar, demografski tok, depopulacija, teorija urbane funkcije; UVOD području opština - okruga. Metod, odnosno put preko kojeg opština treba da Dugoročna Strategija razvoja industrije i usluga ostvari svoje razvojne ciljeve je industrijalizacija. To nije ukazuje na potrebu da treba uvažiti postojeću plansku volja opštine, već svetski proces (era-doba u kome živimo) dokumentaciju kojom su već rezervisane površine za indu- u kojem dolazi do napuštanja primarnih grana (poljo- striju i usluge, odnosno, s velikim koeficijentima sigurnos - privreda, rudarstvo i šumarstvo) delatnosti i bržeg razvoja ti proračunati potrebe, pa onda redukovati, ili ukinuti poje - sekundarnih (industrija, rudarstvo i proizvodno zanatstvo). dine površine, ili pak predložiti nove. Pri tom će se uzeti u Takav proces podrazumeva migracione procese, obzir i svi ostali realni činioci koji utiču na lokaciju indus - pomeranje stanovništva od lokacije primarnih delatnosti trije i servisa kao što su zone sanitarne zaštite, zaštita pri- ka lokaciji sekundarnih, od sela prema gradu. Ovakav pro - rodnih vrednosti, razvijenost i opremljenost infrastruktur - ces u opštinama Rasinskog okruga je bio izražen u perio - om, pojedinačni i opšti interesi investitora, opštinski raz- du od 1970 - 1986 godine kada je privreda, odnosno indus - vojni ekonomski programi i sl. trija bila u usponu, kada je u samim opštinskim centrima Potrebno je favorozovati uravnoteženu disperz- došlo do koncentracije kapitala, radne snage, odlučivanja, nost lokacija bez obzira na neekonomičnost zbog oprema- što je neminovno dovelo do polarizacije, migracija, a nja potrebnom infrastrukturom, a sve sa namerom da se samim tim do dezagrarizacije, odnosno pražnjenja poje - ostvari cilj ravnomernog razvoja celokupnog prostora dinih delova opštine. opština Rasinskog okruga. Rešenje postoji. Potrebno je da se na nivou opšti - Pored privrede, odnosno industrije kao grane pri- na stvori koncept kako postići visoku zaposlenost i dis - vrede, veliki broj vanprivrednih delatnosti je lociran na perzivnost kapaciteta bez obzira na vlasničke odnose. U teritoriji Rasinskog okruga. Poznato je da vanprivredne tom smislu aktivnost bi trebalo sprovesti po dve osnovne delatnosti nisu direktno dohodovne, ali u novim tržišnim linije. Da preduzeća u opštinama Rasinskog okruga snime uslovima stepenom svoje razvijenosti, cenama svojih uslu - svoje proizvodne programe, da urade analizu, šta bi iz tih ga i gravitacionim uticajem na okruženje mogu i moraju programa moglo da se radi privatno kao mala privreda ? da donose dobit iz okruženja. Ne mora se i ne treba, taj fe- Da ponude svoje uslove pod kojima bi se izvršavali ti pro - nomen gledati isključivo kroz monopolski položaj tih de- grami i da iste licitiraju, daju najpovoljnijim ponu|ačima. latnosti. Prosto, mnoge od tih delatnosti nije racionalno ni Sa druge strane, da opštine i javna preduzeća za gazdovan - opravdano razvijati za male korisnike, a neophodno je da je gra|evinskim zemljištem pripreme potrebnu plansku i postoje. Pa, po prirodi stvari, tamo gde se koriste usluge - urbanističku dokumentaciju za lociranje tih programa. Na tamo se i plaćaju. ovaj način bi se angažovao znatan privatni kapital, uvećala Dostignuti stepen razvijenosti vanprivrednih de- zaposlenost, efektivnost privrede i naselja sa lokacionim latnosti (obrazovanje, zdravstvena delatnost, kultura i fiz - potencijalom opremila odgovarajućim sadržajem. ička kultura, administracija i socijalna zaštita) je na viso- kom nivou i predstavlja značajnu osnovu dugoročnog raz- OSNOVNI STRATEŠKI CILJEVI EKONOMSKOG voja u konstelaciji istih delatnosti u prostorima Republike RAZVOJA OPŠTINA Srbije. Osnovni strateški ciljevi ekonomskog razvoja Potencijal i pravac razvoja opština Rasinskog Opština je povećanje zaposlenosti stanovništva i pokretan - okruga jeste u poljoprivredi. Negativni procesi migracije i je dinamičnog privrednog rasta, zasnovanog na - industri - dezagrarizacija, kao posledica monocentričnog razvoja ji, poljoprivredi i trgovini u kojima je privreda Rasinskog opština i kao posledica industrijalizacije opština u ovom okruga konkurentna, poboljšavanju investicione klime, periodu umanjuju ovaj potencijal. sprovo|enju politike konkurentnosti i jasnom definisanju U poljoprivredi kao celini, treba stvoriti repro ce- vlasničke strukture i proizvodnje prema potrebama tržišta. line, zaokružene - zatvorene sisteme u okviru svake grane Drugo strateško opredeljenje je ravnomerniji teritorijalni posebno i na relacijama izme|u grana. U tim zatvorenim razvoj privrede u skladu s razvojnim potencijalima i pros - sistemima mora se znati, šta ide na ugovaranje ( koopera - torno-ekološkim kapacitetom područja, radi povećanja tivni odnos razmene), šta na neorganizovano tržište, a šta dostupnosti radnih mesta i stvaranja uslova za unapre|enje na otkup, ili organizovano tržište. Svaki od pomenutih vi- kvaliteta življenja lokalnog stanovništva ne samo u opštin - dova tržišta ima svoje prednosti i nedostatke : kooperativni skim centrima, već i u drugim naseljima na ruralnom odnos nudi niz pogodnosti u proizvodnji, da eliminiše rizik IMK-14 Istra`ivanje i razvoj, Godina XVII, Broj (38) 1/2011. 95 IMK-14 OKTOBAR A.D. KRU[EVAC prodaje i da cena pri obračunu treba da bude nešto niža od sektoru usluga. Razvoj MSP bi trebalo podržati i u tradi - tržišne ( slobodne ); neorganizovano tržište nudi maksi - cionalnim granama kao što su gra|evinska, metalska, elek - malne cene, ali i takav rizik; organizovano tržište ili otkup tro i druga industrija (uključujući proizvodnju u manjim treba da obezbedi otkupne cene iznad garantovanih oko pogonima), a posebno onih u kojima postoje potencijali u nivoa obračunskih za kooperaciju. Ovo je neophodno kod opštini i koje su podržane saradnjom u privrednom lancu poljoprivrede, jer pred niskim i nestabilnim cenama, nesi- sa velikim firmama i privredom okolnih opština i okruga. gurnom plasmanu u ovoj delatnosti svaka organizovanost Budući pravac razvoja opština Rasinskog okruga treba da propada. ide kroz razvoj proizvodnih i drugih privrednih delatnosti, Potrebno je da se podrži oporavak mašinske, metodom usavršavanja tehnoloških procesa rada, podizan - prehrambene, hemijske,... industrije, koje bi i u budućnos - jem stepena efikasnosti preko savremenih tehničko ti morale da imaju značajnu ulogu u privrednom razvoju tehnoloških rešenja, treba uspostaviti nove - kvalitetnije Opština, ali samo one firme koje dokažu svoju efikasnost strukturne odnose u privre|ivanju. Taj kvalitativno viši ni- i uspešnost i koje se potvrde na tržištu (uz koordinaciju, vo privredne strukture izražava se kroz povećavanje uče- pomoć i savetodavnu ulogu Opština, Regionalne privredne šća tercijarnih i kvartarnih sektora delatnosti u ostvarenom komore Kruševac i republičkih institucija). Preduzeća u dohotku i zaposlenosti. Dakle, jednostavno govoreći uz privatnom sektoru u gra|evinarstvu, i drugim industrijama visok tehnološki nivo proizvodnih delatnosti treba ostvar - mogu relativno uspešno da posluju prateći nove razvojne iti visok nivo efikasnosti uslužnih delatnosti i infrastruk - trendove, uz investiranje u osavremenjavanje postojećih ture sa pretežnim oslanjanjem na intelektualne usluge. kapaciteta. Imajući u vidu postojeće potencijale i lokalnu i BUDUĆA MREŽA NASELJA OPŠTINA I OKRUGA regionalnu povezanost, razvoj sektora usluga će postati ge- Osnovu koncepta razvoja i organizacije buduće nerator novih radnih mesta i jedan od pokretača investici- mreže naselja sačinjavaju zajednice naselja. U okviru njih one i privredne klime. će odre|ena naselja sa najpovoljnijim položajem i drugim U Rasinskom okrugu, prvenstveno na teritoriji potrebnim uslovima (nivo opremljenosti, koncentracija opštine Brus postoji značajan turistički potencijal, pa je aktivnosti i stanovništva, tendencije u razvoju i uspostavl - stoga neophodno doneti i definisati jasnu strategiju, poli - jenim odnosima i vezama) obavljati funkciju centra. tiku i mere razvoja u ovom domenu – pre svega stvaranje Zajednica naselja predstavlja grupaciju naselja u robnih marki, kvalitativne promene u turizmu i organizaci - gravitacionoj zoni većeg značajnijeg seoskog ili mešovi - ji pružanja turističkih usluga, seoskog turizma i ekološke tog naselja, ili u gravitacionoj zoni gradskog naselja. Ta- poljoprivrede u skladu sa svetskim standardima i potreba - kvo naselje čini centar zajednice naselja. ma tržišta. U okviru zajednice naselja, pored ovog centra, iz- Realizacija projekata transportne, komunalne i dvajaju se lokalni centri u kojima se javljaju samo nukleus komunikacijske infrastrukture moraće da se uskla|uje sa jedne, ili dve funkcije. dinamikom i zahtevima razvoja privrede. Ovi projekti se Lokalnim centrima gravitiraju primarna seoska mogu efikasno rešiti sistemom koncesija, posebno u odno - naselja. Pored, ovih postoje i samostalna naselja sa razvi - su na distribuciju gasa, električne energije, tretman pitke i jenim nukleusom centralnih delatnosti.