A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 10, 2009 Grzegorz Lenart ROZWÓJ I DZIAŁALNO ŚĆ STACJI RADIOWYCH W ŁODZI Niniejszy artykuł ma na celu zaprezentowanie jednego z najpopularniejszych mediów, jakim jest radiofonia. Jej funkcjonowanie przedstawione zostało na przykładzie jednego z najwi ększych lokalnych rynków radiowych w Polsce – miasta Łodzi. Pierwsza cz ęść publikacji dotyczy historii radiofonii na tym obszarze. Przedstawiony został okres od powstania pierwszej rozgło śni radiowej, a ż do współczesno ści. Zaprezentowano tu, jak zmieniała si ę w tym czasie sytuacja na łódzkim rynku radio- wym oraz jakie elementy i wydarzenia miały na ni ą wpływ. W kolejnej cz ęś ci przedstawiono obecn ą sytuacj ę na łódzkim rynku radiowym. Scharakteryzowane zostały wszystkie rozgło śnie słyszalne w tym mie ście, zarówno lokalne, jak i nadaj ące z innych miast. Szczególn ą uwag ę zwrócono na takie elementy jak: struktura programowa, wła ścicielska, czy lokalizacja siedzib rozgło śni. W cz ęś ci tej opisano tak że infrastruktur ę nadawcz ą znajduj ącą si ę w mie ście. W artykule podj ęto tak że prób ę okre ślenia struktury słuchalno ści stacji radiowych w Łodzi. W tym celu przeprowadzono badania ankietowe w śród mieszka ńców. Elemen- tami na jakie zwrócono szczególnie uwag ę były: najcz ęś ciej wybierane rozgło śnie, powody jakimi słuchacze kierowali si ę w wyborze programu, okre ślenie miejsca, czasu i sposobu słuchania, a tak że ocena łódzkiego eteru i preferowane zmiany. Spróbowano tak że przedstawi ć, jaki wpływ miała struktura ludno ści na słuchalno ść stacji radiowych. W ostatniej cz ęś ci artykułu przedstawione zostały perspektywy na przyszło ść działal- no ści radiofonicznej. Zaprezentowano tu zarówno mo żliwe zmiany w śród stacji istniej ą- cych, jak i tak że rozwój nowoczesnych rozgło śni, korzystaj ących z innych źródeł sygna- łu. Słowa kluczowe: radio, rozgło śnia radiowa, stacja radiowa, media, Łód ź 1. Wst ęp Ogromny wpływ na funkcjonowanie dzisiejszego świata oraz społecze ństwa maj ą środki masowego przekazu, a zwłaszcza media elektroniczne. Ich pot ęga rozwin ęła si ę w ci ągu ostatnich kilkudziesi ęciu lat, rozwój poszczególnych mediów nast ępował jednak w ró żnych okresach. Do najpopularniejszych mediów elektronicznych nale żą obecnie trzy: telewizja, radio i Internet. Ka żde z nich w swoim czasie prze żywało dynamiczny rozwój i powodowało istotne 100 Grzegorz Lenart zmiany w życiu społecze ństw. Najstarszym oraz najbardziej charakterystycznym z nich jest radiofonia. Wyró żnia j ą przede wszystkim brak audiowizualnego sposobu przekazu, oddziałuje ona na słuchaczy wył ącznie w sposób foniczny (d źwi ękowy). Główn ą funkcj ą radia jest informowanie (ze wzgl ędu na szybko ść przekazu). Istotna jest te ż funkcja rozrywkowa i kulturalna. Rozwój radiofonii na świecie odbywał si ę w ró żnych okresach. W krajach zachodnich, złote lata radiofonii przypadaj ą na połow ę XX wieku. W Polsce przełomem był okres transformacji, na pocz ątku lat 90. Wła ściwie, to dopiero od tego momentu mo żna mówi ć o powstaniu w Polsce rynku radiowego. Jego problematyk ę rozpatrywa ć mo żna w skali całego świata, kontynentu, kraju, b ądź regionu. W przypadku ostatniej mówi si ę o radiofonii lokalnej. Jej rozwój w Polsce jest jeszcze silniej zwi ązany z transformacj ą ustrojow ą, gdy ż przed 1989 r., praktycznie nie istniała. Na lokalny rynek radiowy składaj ą si ę konkuruj ące ze sob ą rozgło śnie nadaj ące na danym terenie na falach naziemnych. Istnieje kilka podziałów i rodzajów rozgłośni radiowych. Podziały te s ą zwi ązane głównie z zasi ęgiem sygnału oraz z ich struktur ą wła ścicielsk ą. W pierwszym podziale wyró żnia si ę rozgło śnie ogólnopolskie, ponadregionalne oraz lokalne. Rozgło śnia ogólno- polska emituje swój program na terenie niemalże całego kraju, posiadaj ąc nadajniki w ka żdym z województw. Rozgło śnia ponadregionalna jest rozgło śni ą obejmuj ącą zasi ęgiem nadawania obszar co najmniej dwóch województw, s ą to zazwyczaj byłe stacje lokalne, które zwi ększyły swój zasi ęg nadawania o inne miasta, w wyniku rozszerzenia swoich koncesji o kolejne miejscowo ści. Rozgło śnia lokalna natomiast to stacja radiowa obejmuj ąca swoim zasi ęgiem niewielki obszar (miasto, region), posiadaj ąca lokaln ą koncesj ę i obowi ązek koncentrowania uwagi na lokalnych problemach i zagadnieniach (S k r z y p- c z a k, 1999). W drugim podziale (według własno ści) wyró żnia si ę stacje publiczne i komercyjne. Radio publiczne jest to jedno z mediów w strukturze pa ństwa, b ędące jego własno ści ą, pełni ące funkcj ę informacyjn ą, kulturotwórcz ą i edukacyjno-poradnikow ą (S k r z y p c z a k, 1999). Radio komercyjne natomiast to rozgło śnia radiowa b ędąca własno ści ą prywatn ą, d ążą ca do powi ększenia swojego audytorium, poszukuj ąca reklamodawców i sponsorów, czerpi ąca zyski przede wszystkim ze sprzeda ży czasu na reklam ę, a tak że sponsoringu i promocji, kieruj ąca swój program do jak najszerszej rzeszy słuchaczy (P i s a r e k, 2006). Wpływ na działalno ść rozgło śni radiowych w Polsce ma obowi ązuj ące prawodawstwo. Zapisy dotycz ące jej funkcjonowania (a tak że innych mediów) znale źć mo żna w kilku aktach prawnych, m.in. Konstytucji RP, ustawie „Prawo prasowe”, ustawie o opłatach abonamentowych, czy rozporz ądzeniach głównego regulatora mediów elektronicznych w Polsce, czyli Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Najwa żniejszym aktem prawnym w tej dziedzinie jest jednak ustawa Rozwój i działalno ść stacji radiowych w Łodzi 101 o radiofonii i telewizji 1. Normuje ona w sposób szczegółowy funkcjonowanie mediów w Polsce. Z najwa żniejszych przepisów uj ętych w tym akcie wymieni ć nale ży: prawa i obowi ązki dotycz ące nadawców programów, przepisy dotycz ące działalno ści nadawców publicznych (m.in. sposób ich finansowania, główne zadania, czy podmioty odpowiedzialne za realizacj ę), a tak że przepisy dotycz ące nadawców komercyjnych (przede wszystkim zasad ich koncesjonowania). Działalno ść stacji radiowych zaliczy ć nale ży do trzeciego sektora gospodarki, czyli działalno ści usługowej. W podziale usług Niewadziego rozgło śnie radiowe zaliczone zostały do sfery usług pozagospodarczych, w skład której weszły m.in. usługi informacyjne (F l e t e j s k i, 2005). K. R o g o z i ń s k i (2000) zaliczył je do działu usług mi ędzysektoralnych (punkt E – łączno ść i telekomunikacja). Według A. W e r w i c k i e g o (1998) działalno ść ta zaliczana jest do kategorii usług dla konsumentów, w sferze usług niematerialnych. W Polskiej Klasyfi- kacji Działalno ści (PKD), nadawanie programów radiofonicznych (podklasa 60.20.Z) znalazło si ę w sekcji J – informacja i komunikacja. W Polskiej Klasyfi- kacji Wyrobów i Usług (PKWiU), usługi nadawania programów radiofonicz- nych (dział 60.1) weszły w skład sekcji 60, której nazwa brzmi: usługi zwi ązane z nadawaniem programów ogólnodost ępnych i abonamentowych. 2. Historia łódzkiego rynku radiowego Historia oraz rozwój radiofonii w Łodzi jest silnie zwi ązany z jej rozwojem na terenie całego kraju, a tak że z wa żnymi wydarzeniami w historii Polski. Pierwszy program radiowy w Polsce został wyemitowany ze stacji nadawczej Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego na fali 385 metrów w Warszawie 1 lutego 1925 r. W tym samym roku monopolistyczn ą koncesj ę na nadawanie programu na obszarze całego kraju otrzymała spółka „Polskie Radio”. Regularn ą emisj ę programu rozpocz ęła ona rok pó źniej. Pocz ątkowo program rozgło śni rozwijał si ę stopniowo, znaczne upowszechnianie radiofonii zaczęło nast ępowa ć w latach 30. XX w. Wi ązało si ę to ze stałym wzrostem liczby abonentów, a tak że z rozwojem technicznym i programowym. Powstawa ć zacz ęły wtedy tak że pierwsze rozgło śnie lokalne. Pocz ątki radiofonii w Łodzi si ęgaj ą roku 1929, kiedy rozpocz ęto tu budow ę stacji przeka źnikowej. Uruchomiona została ona rok pó źniej. Pocz ątkowo nadawała audycje warszawskie i retransmisje niektórych programów zagranicz- nych. Dnia 1 maja 1931 r. załoga łódzkiej rozgło śni podj ęła decyzj ę o emisji, pomi ędzy audycjami ogólnopolskimi, własnych serwisów informacyjnych. Nieoficjalnie to wła śnie ten dzie ń uwa ża si ę za pocz ątki łódzkiego radia. W dniu 1 Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (DzU, 07.61.411). 102 Grzegorz Lenart 2 lutego 1933 r. Dyrekcja Naczelna Polskiego Radia w Warszawie przyznała Łodzi oficjalne prawo nadawania programów lokalnych. Rozgło śnia zacz ęła si ę rozwija ć i nadawa ć programy dotycz ące miasta i jego mieszka ńców (zwi ązane m.in. z wydarzeniami kulturalnymi, czy ze środowiskiem robotniczym). Rozwój radiofonii w Polsce i Łodzi przerwał wybuch II Wojny Światowej. W pierwszych dniach wrze śnia 1939 r. została zniszczona radiostacja nadawcza w Raszynie (wybudowana w roku 1931, posiadaj ąca najwi ększ ą moc w śród radiostacji w całej Europie). Wszystkie stacje radiowe zostały przej ęte przez władze niemieckie, łódzk ą rozgło śni ę hitlerowscy okupanci zajęli 6 wrze śnia 1939 r., wykorzystuj ąc j ą w czasie wojny do celów wojskowych. Ogólnie wojna przyniosła ogromne straty dla polskiej radiofonii. Wycofuj ące si ę wojska niemieckie niszczyły i wywoziły sprz ęt, wysadzały w powietrze maszty i budynki radiostacji. Działania te spowodowały, że radiofonia polska praktycz- nie przestała istnie ć i po wojnie musiała zosta ć odbudowana od podstaw. W latach PRL-u miał miejsce jej ponowny rozwój. Powstały nowe programy ogólnopolskie, znacz ąco poprawiła si ę jako ść i tre ść programów oraz technolo- gia radiowa. W 1949 r. powstał Program II, który odbudowano na podstawie istniej ącej przed wojn ą lokalnej stacji „Warszawa II”. W 1958 r. powstał, a w 1962 r. stał si ę rozgło śni ą ogólnopolsk ą, Program III.