P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz AUGUSTÓW (147) Warszawa 2012 Autorzy: Władysław Ślusarek *, Paweł Kwecko *, Izabela Bojakowska *, Hanna Tomassi-Morawiec * Jerzy Król ** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk * Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska * Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska * * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu Proxima SA, ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław ISBN.................... Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp – (W. Ślusarek) ................................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – (W. Ślusarek) ................................... 4 III. Budowa geologiczna – (W. Ślusarek) ........................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin – (W. Ślusarek) .................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – (W. Ślusarek) ................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – (W. Ślusarek) ............................ 16 VII. Warunki wodne – (W. Ślusarek) .............................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 17 2. Wody podziemne.................................................................................................. 19 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 21 1. Gleby – (P. Kwecko) ............................................................................................ 21 2. Osady – (I. Bojakowska) ...................................................................................... 23 3. Pierwiastki promieniotwórcze – (H. Tomassi-Morawiec) ................................... 27 IX. Składowanie odpadów – (J. Król) ............................................................................ 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – (W. Ślusarek) ...................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – (W. Ślusarek) ....................................................... 37 XII. Zabytki kultury – (W. Ślusarek) ............................................................................... 42 XIII. Podsumowanie – (W. Ślusarek, J. Król) ................................................................... 43 XIV. Literatura .................................................................................................................. 45 I. Wst ęp Arkusz Augustów Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 opracowa- ny został w Oddziale Świ ętokrzyskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego w Kielcach (plansza A), w zakresie geochemii środowiska w Pa ń- stwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie, natomiast problematyk ę składowania od- padów opracowano w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (plan- sza B). Map ę wraz z obja śnieniami wykonano zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGśP (In- strukcja... 2005) na podkładzie topograficznym w układzie współrz ędnych 1942. Przy opra- cowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 wykonanej w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie (Ró- Ŝański, 2006). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch Plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a dane zgrupowane s ą w nast ępuj ących war- stwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii roz- woju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe Mogą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Poszczególne elementy mapy opracowano na podstawie analiz materiałów archiwal- nych pochodz ących z: Centralnego Archiwum Geologicznego PIG-PIB w Warszawie, urz ę- dów marszałkowskich województwa podlaskiego w Białymstoku oraz województwa warmi ń- sko-mazurskiego w Olsztynie, starostwach powiatowych w Suwałkach, Augustowie i Ełku oraz urz ędów gminnych. Zebrane informacje uzupełnione zostały i zweryfikowane w czasie prac terenowych. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy o złoŜach. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Augustów wyznaczaj ą współrz ędne: 22 °45’–23 °00’ długo ści geogra- ficznej wschodniej i 53 °50’–54 °00’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie obszar arkusza nale Ŝy do województwa podlaskiego, tylko niewielka za- chodnia cz ęść do województwa warmi ńsko-mazurskiego. W obr ębie województwa podlaskiego wyst ępuj ą fragmenty dwóch powiatów – suwalskiego na północnym zachodzie (gmina Raczki) oraz augustowskiego w centralnej cz ęś ci (gminy: Augustów, Nowinka, Bargłów Kościelny). Do województwa warmi ńsko-mazurskiego nale Ŝy gmina Kalinowo w powiecie ełckim. Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski J. Kondrackiego (2001) obszar ten nale Ŝy do prowincji Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego i podprowincji Pojezierza Wschodniobałtyckie. Zachodnia cz ęść obszaru arkusza znajduje si ę w mezoregionie Pojezie- rze Ełckie, nale Ŝą cym do makroregionu Pojezierza Mazurskiego. Wschodnia i północna cz ęść nale Ŝy do mezoregionów Równiny Augustowskiej i Pojezierza Zachodniosuwalskiego, nale- Ŝą cych do makroregionu Pojezierza Litewskiego (fig.1). Równina Augustowska, jest to fragment sandru, którego powierzchnia jest nachylona w kierunku SE. Wysoko ści bezwzgl ędne wynosz ą od 160 m n.p.m. na północy do ok. 130 m n.p.m. w okolicach Augustowa. Powierzchni ę równiny urozmaicaj ą wytopiskowe misy jezior rynnowych. Przewa Ŝaj ącą cz ęść Równiny Augustowskiej zajmuje Puszcza Augustow- ska. Od północnego zachodu do Równiny Augustowskiej przylega Pojezierze Zachodniosu- walskie. Uformowane jest ono w strefie postoju l ądolodu ostatniego zlodowacenia. Wały mo- renowe dochodz ą tu miejscami do 250 m n.p.m. (poza arkuszem). Pojezierze Ełckie rozci ągaj ące si ę w zachodniej cz ęś ci arkusza, jest obszarem urozma- iconym licznymi pagórkami, z kulminacjami wzniesie ń niekiedy przekraczaj ącymi 200 m n.p.m., a zarazem terenem z nierównomiernie rozmieszczonymi jeziorami. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Augustów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu; 4 – jeziora Prowincja Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski (84), podprowincja Pojezierza Wschodniobałtyckie (842), makroregion Pojezierze Litewskie (842.7), mezoregiony : Pojezierze Zachodniosuwalskie – 842.72 , Pojezierze Wschodnio- suwalskie – 842.73 , Równina Augustowska – 842.74 : makroregion Pojezierze Mazurskie (842.8): mezoregion Pojezierze Ełckie – 842.86. Podprowincja Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie (843), makroregion Nizina Północnopodlaska (843.3), mezoregiony : Kotlina Biebrza ńska – 843.32 , Wzgórza Sok ólskie – 843.34 . Omawiany obszar poło Ŝony jest w obr ębie mazursko-podlaskiego regionu klimatyczne- go, który nale Ŝy do najzimniejszych dzielnic Polski. Klimat ma cechy kontynentalne. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 7°C. Najzimniejszym miesi ącem jest stycze ń ze średni ą temperatur ą -5°C, a najcieplejszym lipiec ( średnia temperatura 16,7°C). Średnia suma opadów rocznych wynosi 580 mm. Znaczna cz ęść opadów atmosferycznych spada w postaci śniegu. Pokrywa śnie Ŝna pojawia si ę zazwyczaj ju Ŝ w listopadzie i znika w marcu. Okres we- getacyjny jest najkrótszym w Polsce i trwa około 190 dni w roku (Raport…, 2011). Obszar arkusza obejmuje regiony