NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI ...ktokolwiek grosz publiczny do swego rozporządzenia odbiera, wydatek onegoż usprawiedliwić winien.* WARSZAWA DWumIesięcznik – ROcznik 56: 2011 R. – NumeR 6(341) – LISTOPAD – GRuDZIeń KOMITET REDAKCYJNY Zbigniew Cieślak, dr hab., prof. UKSW w Warszawie, sędzia Trybunału Konstytucyjnego Jacek Jagielski, prof. dr hab., Uniwersytet Warszawski Adam Lipowski, prof. dr hab., Polska Akademia Nauk Teresa Liszcz, dr hab., prof. UMCS w Lublinie, sędzia Trybunału Konstytucyjnego Jacek Mazur, dr, radca prezesa NIK Małgorzata Niezgódka-Medek, sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego Marzena Repetowska-Nyc, redaktor naczelna „Kontroli Państwowej” Czesława Rudzka-Lorentz, dr, radca prezesa NIK Janusz Witkowski, prof. dr hab., prezes Głównego Urzędu Statystycznego Marek Zająkała, p.o. dyrektora Departamentu Obrony Narodowej NIK REDAKCJA Marzena Repetowska-Nyc, redaktor naczelna, tel. 22 444-5311 Joanna Kulicka, redaktor, tel. 22 444-5401 Barbara Odolińska, redaktor, tel. 22 444-5781 Adres redakcji Najwyższa Izba Kontroli, 02-056 Warszawa, ul. Filtrowa 57 Nasz adres w Internecie e-mail: [email protected]; http://www.nik.gov.pl „Kontrola Państwowa” znajduje się na liście czasopism naukowych ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z liczbą 9 punktów za umieszczoną w niej publikację. * CytatnastronietytułowejpochodzizpismaministraskarbuKsięstwaWarszawskiego, TadeuszaDembowskiego,wystosowanegowzwiązkuzpracamiprzygotowawczymi dodekretuz14grudnia1808rokuoGłównejIzbieObrachunkowej. Radości, która rozjaśni mrok wigilijnej nocy, ciepła spotkań przy świątecznym stole, nadziei, jaką niesie Boże Narodzenie, a w nadchodzącym roku 2012 pewności jutra i inwestycji wyłącznie w to, co trwałe wszystkim Czytelnikom i Autorom życzy redakcja „Kontroli Państwowej” Spis treści Kontrola i audyt 8 Zbigniew DerdziuK, Adam Niedzielski: Koordynacyjna funkcja kontrolingu w kontroli zarządczej 8 Prezentujemy nowy głos w toczącej się na łamach „Kontroli Państwowej” dyskusji związanej z kontrolą zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych. Do udziału w niej skłonił autorów artykuł Mariusza Matyska „Projektowanie modelu systemu kontroli zarządczej”, opublikowany w numerze 2/2011 KP, który podkreślał kompleksowość tego pojęcia, jak również doświadczenia związane z funkcjonowaniem Departamentu Kontrolingu w ZUS. Zdaniem autorów wprowadzenie kontroli zarządczej wymaga wzmocnienia funkcji koordynacyjnej w organizacji. Pomocne może się w tym okazać wykorzystanie narzędzi kontrolingowych. MichAł Bartoszewicz: Instrumenty kontroli nad rządem opozycji parlamentarnej 18 Opozycja w państwach demokratycznych bywa rozmaicie definiowana, różnią się też jej uprawnienia. Nie budzi jednak wątpliwości, że bez niej kontrola nad rządem miałaby najczęściej charakter formalny. Artykuł przedstawia wybór ważniejszych instrumentów kontroli Sejmu RP nad Radą Ministrów i administracją rządową, wykorzystywanych przede wszystkim przez opozycyjne kluby i koła, podejmuje też próbę oceny ich stosowania przez opozycję w ostatnich kadencjach parlamentu. Józef Minkowski: Priorytetowe kierunki i główne obszary badań NIK w latach 2006–2011 39 Od 2012 r. zmieni się podejście do planowania zadań Najwyższej Izby Kontroli. Dotyczy to zarówno kontroli budżetowych, jak i pozostałych. Dotychczas polegało ono na określeniu priorytetów kontroli na trzy lata i corocznym wskazywaniu głównych Nr 6/listopad-grudzień/2011 3 spis treści obszarów kontrolnych. właśnie kończy się kolejny trzyletni okres aktywności NIK. to okazja do przypomnienia, na czym koncentrowała się jej działalność. USTALENIA KONTROLI NIK 48 Lech Oniszczenko, Józef Wojnarowski: Bezpieczeństwo zaopatrzenia Polski w węgiel kamienny 48 Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę zaopatrzenia Polski w węgiel kamienny ze złóż krajowych. Chciano sprawdzić, czy działalność organów państwowych i spółek węglowych zapewni długofalowe dostawy krajowego surowca w stopniu zabezpieczającym potrzeby gospodarki oraz czy prawidłowo chronione są zasoby węgla kamiennego. Badaniami objęto osiem podmiotów, w tym ministra środowiska, ministra gospodarki, prezesa wyższego Urzędu Górniczego oraz pięć spółek. Marcin Kopeć: Pomoc państwa w dożywianiu 63 Od 2006 r. poza doraźnym wsparciem w wykonywaniu zadań własnych gminy otrzymują je także w ramach wieloletniego programu „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, którego celem jest m.in. poprawa zdrowia dzieci i młodzieży przez ograniczanie niedożywienia, upowszechnianie zdrowego stylu odżywiania, poprawa poziomu życia osób i rodzin o niskich dochodach. Z uwagi na doniosłość problemu oraz ujawnione nieprawidłowości, Najwyższa Izba Kontroli dwukrotnie zbadała skuteczność i prawidłowość realizacji programu w województwie małopolskim. Lech BuChman: Zapewnianie lokali najuboższym 76 Obowiązek tworzenia warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o niskich dochodach oraz zapewnienia lokali socjalnych spoczywa na gminach. Mając na uwadze duże znaczenie działań władz publicznych w dziedzinie rozwoju takiego budownictwa oraz przeciwdziałania bezdomności, NIK przeprowadziła kontrolę pozyskiwania przez gminy lokali i pomieszczeń mieszkalnych dla osób najuboższych. Ocenie poddano także wykonywanie przez BGK zadań związanych z udzielaniem dofinansowania na tego typu przedsięwzięcia. UrsZula Stypułkowska: Opodatkowanie działalności z tytułu prowadzenia gier i zakładów 86 Nieprawidłowości, na skutek których budżet państwa tracił trudne do oszacowania kwoty, były przyczyną przeprowadzenia przez NIK badania opodatkowania działalności gospodarczej podatkiem od gier. Celem była ocena nadzoru i kontroli 4 kontrolA pańStwOwA spis treści ministra finansów oraz podległych mu organów nad prowadzeniem gier i zakładów. Sprawdzono też prawidłowość udzielania zezwoleń na tego typu działalność oraz poboru należności budżetowych. Kontrolę przeprowadzono w Ministerstwie Finansów oraz w pięciu województwach, badając w każdym z nich: izbę skarbową, izbę celną, jeden urząd skarbowy i jeden urząd celny. PozostałE kontrole NIK 97 Wyniki przekazane do publikacji w październiku i listopadzie 2011 r. – red. 97 Rubryka sygnalizuje zakończenie przez Najwyższą Izbę Kontroli badań w wybranych obszarach i opublikowanie ich w formie „Informacji o wynikach kontroli”. w tym numerze piszemy o kontroli: zapewnienia warunków bytowania i traktowania zwierząt; sprawowania nadzoru przez inspekcje państwowe nad fermami zwierząt futerkowych w woj. wielkopolskim; zapewnienia przez administrację rządową i samorządową dostępu do jezior; wykorzystania przez szkoły wyższe środków publicznych; zapobiegania otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej; prowadzenia przez samorządy kontroli prędkości pojazdów; restrukturyzacji sektora przemysłu maszynowego; wykorzystania środków publicznych na pomoc materialną dla uczniów; przygotowania lotniska w Poznaniu-Krzesinach do utworzenia bazy samolotów F-16. Państwo i społeczeństwo 99 Jan Walulik: Zasady just culture w badaniu wypadków i incydentów lotniczych 99 Artykuł podejmuje, w nawiązaniu do dochodzeń w sprawach wypadków i incydentów statków powietrznych oraz wykorzystania wyników tych badań, problematykę utrzymania odpowiedniej równowagi pomiędzy zapewnieniem bezpieczeństwa w lotnictwie a egzekwowaniem odpowiedzialności. Do podjęcia rozważań na ten temat skłoniły autora zmiany wprowadzone w ciągu ostatnich lat do załącznika 13 konwencji chicagowskiej oraz wejście w życie rozporządzenia z 20 października 2010 roku w sprawie badania wypadków i incydentów w lotnictwie cywilnym i ostatniej nowelizacji Prawa lotniczego. ZYgMunt KuKułA: Wywiadownie gospodarcze 113 Informacje gospodarcze mogą być towarem. Firmy zajmujące się ich zbieraniem i dostarczaniem na zlecenie przedsiębiorców nazywane są wywiadowniami gospodarczymi. Przekazywane przez nie dane mają pomagać w podjęciu prawidłowej Nr 6/listopad-grudzień/2011 5 spis treści decyzji w biznesie. Autor przybliża w artykule pojęcia informacji gospodarczej i wywiadu gospodarczego, przedstawia podstawy prawne tego rodzaju działalności w Polsce oraz naruszenia przepisów związanych z branżą, która dopiero się u nas rozwija. Współpraca międzynarodowa 122 Jacek MazuR: uwarunkowania współpracy NIK i ETO – prowadzenie kontroli 122 Kontrolerom NIK, którzy uczestniczą w kontrolach Europejskiego trybunału Obrachunkowego w Polsce, potrzebna jest wiedza o jego trybie postępowania i metodyce badań. w przyszłości może ona ułatwić podejmowanie prób wspólnych kontroli. w październiku 2011 r. odbyły się w NIK warsztaty na ten temat. Program obejmował dwa rodzaje kontroli: dla celów wydania poświadczenia wiarygodności (DAS) – na przykładzie kontroli w obszarze rolnictwa i zamówień publicznych dotyczących funduszy strukturalnych oraz wykonania zadań – na przykładzie kontroli funduszy strukturalnych i środków na wspólną politykę rolną. Ewa MIękina: Zebranie Komitetu Kontaktowego 129 Prezesi najwyższych organów kontroli państw Unii Europejskiej oraz Europejskiego trybunału Obrachunkowego, tworzący Komitet Kontaktowy, spotkali się w luksemburgu 13-14 października 2011 r. na dorocznym zebraniu. Zajęli się m.in. wpływem europejskiego okresu oceny na działalność NOK; kontrolami dotyczącymi spraw związanych z UE; zagadnieniami związanymi z zapewnieniem wiarygodności krajowych statystyk; projektem rozporządzenia finansowego w sprawach budżetu UE, Europejskim Mechanizmem Stabilizacyjnym; sprawozdaniami grup roboczych. ZBYSŁAW DOBROWOLsKI: Rola NOK w zwalczaniu oszustw i korupcji 135 w Budapeszcie pod koniec listopada 2011 r. odbyło się międzynarodowe seminarium poświęcone