DUURZAAM VERSTERKEN EN ONTWIKKELEN Strategische visie Gulpen-Wittem 2009-2020 Door de gemeenteraad van Gulpen-Wittem vastgesteld in de raadsvergadering van 18 februari 2009 1 VOORWOORD Op basis van een uitvoerige voorbereiding en een dialoog met inwoners en stakeholders heeft de gemeente Gulpen-Wittem haar strategische visie voor de periode 2009-2020 opgesteld. Het adagium van het doorlopen visieproces luidde: ‘Wie vooruitkijkt heeft de toekomst’. Alleen als je ver genoeg vooruitkijkt, kun je strategische keuzes maken met een duurzaam en integraal karakter. En dit laatste is voor onze gemeente van groot belang. Onze gemeente wordt namelijk met demografische, maatschappelijke, economische en ecologische ontwikkelingen geconfronteerd, die, als we er niet tijdig op anticiperen, een bedreiging vormen voor de twee kernkwaliteiten van onze gemeente, namelijk de leefbaarheid in de kernen en ons bijzondere natuur- en cultuurlandschap. Onze gemeente beschikt over genoeg toppen om ver vooruit te kijken. Zowel letterlijk als figuurlijk. Belangrijk is echter dat wij met zijn allen dezelfde kant uitkijken om vanuit onze sterktes de bedreigingen af te weren en de kansen die we krijgen ten volle te benutten. Onze inwoners, het maatschappelijk middenveld, enkele prominenten, onze ambtenaren en niet in de laatste plaats onze raadsleden hebben in 2008-2009 het vizier van de gemeente scherp gesteld 1. Duidelijk is geworden dat wij op een daadkrachtige wijze ten aanzien van de kernen en het buitengebied heldere en consistente keuzes moeten maken en daar naar moeten handelen. Ook is ons duidelijk geworden dat wij als zelfstandige gemeente daadkrachtig de regie moeten nemen in de samenwerking met onze partners binnen en buiten onze gemeentegrenzen en daarbij onze (gezamenlijke) ambities moeten tonen. Het is nu aan ons, de gemeente Gulpen-Wittem, om als regisseur, samen met onze publieke en private partners, de voorliggende strategische visie handen en voeten te geven. Op basis van de strategische opgaven die wij gezamenlijk hebben afgesproken, zullen we onze tactische en operationele opgaven moeten gaan formuleren en vooral uitvoeren en blijven toetsen aan onze strategische visie. Overigens heeft het proces dat we doorlopen hebben, ook duidelijk gemaakt dat wij als gemeente weliswaar het initiatief moeten nemen, maar dat wij de meeste ontwikkelingen niet zonder de hulp van derde partijen kunnen sturen. De gemeente zal dan ook, in een aantal gevallen samen met haar buurgemeenten, vooral het kader moeten scheppen en zich daarbij primair moeten richten op het faciliteren van gewenste en het voorkomen van ongewenste ontwikkelingen. Tot slot danken wij iedereen, die een bijdrage heeft geleverd aan het tot stand komen van de voorliggende strategische visie. Een speciaal woord van dank aan drs. Jos Hensgens van bureau E,til en drs. Y. Pilet van bureau Adept BV, die op een bijzondere en creatieve wijze hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit rapport. Burgemeester en Wethouders Gemeente Gulpen-Wittem Gulpen-Wittem 2 februari 2009 1 In de bijlagen is nader ingegaan op het proces dat wij gezamenlijk hebben doorlopen. 2 INHOUDSOPGAVE . VOORWOORD 2 1 DE STRATEGISCHE VISIE OP HOOFDLIJNEN 4 2 DUURZAME VERSTERKING VAN DE LEEFBAARHEID IN ONZE KERNEN 9 2.1 Inleiding 9 2.2 Wonen doen we thuis in onze eigen kernen. 9 2.3 Zorg is een gezamenlijke taak in onze kernen. 10 2.4 Versterken van zelfredzaamheid en de inzet van de civil society 10 2.5 Maatschappelijke diensten die ontbreken in onze kernen, worden gehaald of gebracht. 11 2.6 Verenigingen vormen het cement van onze kernen. 12 2.7 Verbreding van de economie brengt levendigheid in onze kernen. 12 2.8 Multifunctionele accommodaties vormen de ontmoetingsplaatsen in onze kernen. 13 2.9 Gezamenlijk beheren we onze kernen. 13 2.10 Onze kernen wordt beter bereikbaar. 14 2.11 Bij alles wat we doen in onze kernen, is duurzaamheid van groot belang 14 3 DUURZAME VERSTERKING VAN DE KWALITEIT VAN ONS BUITENGEBIED 15 3.1 Inleiding 15 3.2 Natuur en (cultuur)landschap vormen ons erfgoed. 15 3.3 De agrarische sector beheert en ontwikkelt ons buitengebied. 16 3.4 De toeristisch-recreatieve sector vormt de schakel tussen buitengebied en kernen. 17 3.5 Ons buitengebied wordt beter bereikbaar. 18 4 DE GEMEENTE ALS DAADKRACHTIGE REGISEUR EN PARTNER 19 4.1 Inleiding 19 4.2 Onze gemeente voert een consistent beleid. 19 4.3 Onze gemeente is daadkrachtig. 19 4.4 Onze gemeente werkt bedrijfsmatig en is klantvriendelijk. 20 4.5 In onze gemeente staat burgerparticipatie centraal 20 4.6 Bij alles wat we doen als gemeente staat duurzaamheid centraal. 21 4.7 Onze zelfstandige gemeente werkt regionaal samen. 21 5 RESUME: DUURZAAM SAMEN LEVEN EN BELEVEN 22 BIJLAGEN 26 Bijlage 1 Verantwoording visietraject 27 Bijlage 2 Scenario’s 29 Bijlage 3 Resultaten digitale enquête 40 Bijlage 4 Stemresultaten werkateliers 44 Bijlage 5 Strategische wandelingen 48 3 1 DE STRATEGISCHE VISIE OP HOOFDLIJNEN Uit de dialoog tussen de gemeente Gulpen-Wittem en haar burgers en het maatschappelijk middenveld, hebben wij de volgende hoofdlijnen gedestilleerd: • het onderscheidend vermogen ( unique selling point ); • de centrale missie ( mission statement ); • de te volgen koers (o ntwikkelingsscenario ); • de primaire strategische keuzes. Unique selling point Gulpen-Wittem beschikt over een unieke kwalitatief hoogwaardige combinatie van natuur- landschappelijk, cultuurhistorisch en sociaal-maatschappelijk basiskapitaal en ligt centraal in het grensoverschrijdende stroomgebied van de Geul, dat is ingeklemd tussen het stedelijk netwerk Aachen, Maastricht, Liège, Heerlen en Sittard-Geleen. Dit maakt de gemeente Gulpen-Wittem een unieke gemeente om in te leven en te ondernemen. Sittard -Geleen Hasselt Natuurlandschappelijk Heerlen Basiskapitaal Sociaal -maatschappelijk Cultuurhistori sch Maastricht Aachen Liège Gulpen -Wittem Geuldal / Vallée de Gueule / Voerstreek Nationaal S tedelijk Netwerk / Euregionaal Stedelijk Netwerk (MHAL) 4 Mission statement De gemeente Gulpen-Wittem benut haar centrale ligging in het groene grensoverschrijdende hart van het euregionale stedelijk netwerk om de kwalitatief hoogwaardige combinatie van natuur- en cultuurlandschappelijk, sociaal- maatschappelijk en cultuurhistorisch basiskapitaal in haar unieke samenhang verder door te ontwikkelen ten behoeve van haar inwoners, ondernemers en bezoekers. De gemeente maakt consistente keuzes, uitgaande van het ‘ja, mits’- en duurzaamheidprincipe, en werkt als daadkrachtige en stimulerende regisseur op kern-, gemeentelijk en regionaal niveau nauw samen met haar publieke en private partners. Ontwikkelingsscenario en centrale doelstellingen Het ontwikkelingsscenario van de gemeente Gulpen-Wittem, dat uit drie peilers bestaat, heeft een duurzaam karakter. Hoewel de voorliggende strategische visie een doorlooptijd kent van 12 jaar, ligt de werkelijke horizon veel verder. Het scenario geeft de koers aan die in 2009 wordt (of deels al is) ingezet richting 2020 en later, maar bevat geen zogenaamde piketpalen. Vrijwel alle strategische keuzes hebben een continu karakter en kunnen dus niet tussentijds worden afgesloten. Om de koers te kunnen bewaken is het uiteraard belangrijk dat bij het vertalen van de strategische doelstellingen in tactische en operationele doelstellingen alsnog piketpalen worden geslagen. Peilers Centrale doelstellingen 1. Kernen: het realiseren van een zelfredzame samenleving op kernniveau 2. Buitengebied: duurzame versterking en ontwikkeling van de kwaliteit van ons buitengebied 3. Gemeentelijke organisatie: het opereren als daadkrachtige regisseur en partner Kernen Om de leefbaarheid in de kernen duurzaam op peil te houden en te versterken, kiest de gemeente Gulpen-Wittem ervoor om in haar spreidingsbeleid betreffende de thema’s wonen, zorg, verenigingen, economie, onderwijs en voorzieningen uit te gaan van een drietrapsbenadering en de uitgangspunten van de dynamische erfgoedstrategie (zie volgende pagina voor een nadere uitleg van dit begrip). Vanuit het algemene belang van de gemeente Gulpen-Wittem worden, door middel van een proactieve, integrale benadering van deze beleidsthema’s, locatiekeuzes gemaakt. Alleen voor beleids- onderdelen waarvoor geldt dat een verantwoorde decentrale invulling organisatorisch, ruimtelijk en/of financieel (op termijn) niet mogelijk is, wordt gekozen voor een spreiding over enkele kernen. En alleen voor beleidsonderdelen waarvoor zelfs deze schaalgrootte organisatorisch, ruimtelijk en/of financieel (op termijn) ontoereikend is, wordt gekozen voor centralisatie in de hoofdkern Gulpen. Het voorgaande betekent dat te allen tijde naar het geheel gekeken wordt en nooit alleen naar één van de tien kernen. Om voorgaande te kunnen realiseren, gaat de gemeente bij de uitvoering van dit beleid in de kernen de verantwoordelijkheid delen met de lokale gemeenschap, maar houdt zij de regie over het geheel. 5 Buitengebied Om de kwaliteit van het buitengebied op peil te houden en te versterken, kiest de gemeente Gulpen-Wittem voor de dynamische erfgoedstrategie, waarbij voor wat betreft economische en ruimtelijke ontwikkelingen in het buitengebied, een ‘ja, mits’-principe wordt gehanteerd. Dit betekent, dat wordt ingezet op het behoud, versterken en ontwikkelen van karakteristieke natuur- en cultuurlandschappelijke en cultuurhistorische waarden in het buitengebied, waarbij een nadrukkelijke rol is weggelegd voor de terreinbeheerders en de twee belangrijke economische dragers in onze gemeente: de toeristisch recreatieve sector en de agrarische sector. Dat