Załącznik do Uchwały Nr NR XXI/118/2012 Rady Gminy Klucze z dnia 09-03-2012 r. Program opieki nad zabytkami gminy Klucze na lata 2012-2015 Październik 2011 Program opieki nad zabytkami gminy Klucze 1. Wprowadzenie ................................................................................................................. 3 2. Uwarunkowania prawne tworzenia programu opieki nad zabytkami ............................. 4 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego .................................... 5 3.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ..... 5 3.2. Polityka w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami w dokumentach szczebla wojewódzkiego ................................................................................................................................ 10 3.3. Dokumenty szczebla powiatowego ........................................................................................ 11 4. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ................................. 16 4.1. Dokumenty programowe gminy ............................................................................................. 16 4.2. Zarys historii przekształceń przestrzennych obszaru gminy .................................................. 21 4.3. Charakterystyka zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy .............................. 26 4.3.1. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ............................................................... 26 4.3.2. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków ..................................................................... 31 4.3.3. Dziedzictwo niematerialne .......................................................................................... 33 4.4. Stan zasobów obiektów zabytkowych .................................................................................... 35 4.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy ......................................................................... 36 5. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego. Analiza szans i zagrożeń ............................... 37 5.1. Mocne strony środowiska kulturowego ................................................................................. 37 5.2. Słabe strony ............................................................................................................................ 37 5.3. Zagrożenia .............................................................................................................................. 37 5.4. Szanse .................................................................................................................................... 38 6. Założenia programowe .................................................................................................. 38 6.1. Priorytety programu opieki .................................................................................................... 38 6.2. Kierunki działań ..................................................................................................................... 38 6.3. Zadania ................................................................................................................................... 39 7. Instrumenty realizacji programu opieki nad zabytkami ................................................ 40 8. Zasady oceny realizacji programu ................................................................................. 41 9. Źródła finansowania ...................................................................................................... 42 10. Literatura ................................................................................................................... 49 2 Program opieki nad zabytkami gminy Klucze 1. Wprowadzenie Celem niniejszego opracowania jest określenie zasadniczych kierunków działań i zadań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami w granicach administracyjnych gminy Klucze. Dokument ten nie stanowi aktu prawa miejscowego, lecz określa uwarunkowania i formułuje politykę w zakresie działań związanych z inicjowaniem, wspieraniem, koordynowaniem prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, a także upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego gminy. Podstawą dla formułowania polityki w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego jest rozpoznanie zasobów dziedzictwa materialnego (tu bazą jest gminna ewidencja zabytków) oraz niematerialnego. Dla gminy Klucze w 2011 r. dokonana została weryfikacja zasobów obiektów zabytkowych znajdujących się dotychczas w ewidencji wojewódzkiej. Wykonywane zostały wizje terenowe, w wyniku których w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków ustalona została lista obiektów przyjętych do gminnej ewidencji zabytków. Gmina Klucze położona jest w powiecie olkuskim przy północno-zachodniej granicy województwa małopolskiego. Od północy i zachodu graniczy z gminami województwa śląskiego: z gminą Pilica, gminą Ogrodzieniec, gminą Łazy oraz miastem Dąbrowa Górnicza, od południa i wschodu z gminami województwa małopolskiego: gminą Bolesław, Miastem Olkusz, gminą Olkusz i gminą Wolbrom. Obszar gminy obejmujący 11,9 tys. ha położony jest w obrębie makroregionu Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej, w mezoregionie Wyżyny Częstochowskiej. Gminę Klucze tworzy piętnaście sołectw: Bogucin Duży, Bydlin, Chechło, Cieślin, Golczowice, Hucisko, Jaroszowiec, Klucze, Kolbark, Krzywopłoty, Kwaśniów Dolny, Kwaśniów Górny, Rodaki, Ryczówek, Zalesie Golczowskie. Główne powiązanie komunikacyjne gminy stanowi droga nr 791 łącząca miasto Olkusz z Ogrodzieńcem i Zawierciem. 3 Program opieki nad zabytkami gminy Klucze 2. Uwarunkowania prawne tworzenia programu opieki nad zabytkami Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami należy, zgodnie z art. 7 ust.1 pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1591 z pón. zm.), do zadań własnych gminy. Ustawa z dnia 23 lipca o opiece nad zabytkami i ochronie zabytków (Dz.U. z 2003 r. Nr 162 poz. 1568 z późn. zm.) nakłada na lokalne organy samorządowe obowiązek: uwzględniania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w postaci zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków, sporządzania gminnego programu opieki nad zabytkami. Wymieniona wyżej ustawa definiuje pojęcia ochrony i opieki nad zabytkami w sposób następujący: ochrona zabytków polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym powodować uszczerbek dla wartości zabytków, udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałania kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, kontrole stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz pry kształtowaniu środowiska, opieka nad zabytkiem sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza i polega na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku, prowadzenia prac konserwatorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku i jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury. Przygotowanie i realizacja programu opieki nad zabytkami należy do ustawowych instrumentów samorządu, wprowadzonych art. 84-87 Ustawy z dnia 23 lipca o opiece nad zabytkami i ochronie zabytków (Dz.U. z 2003 r. Nr 162 poz. 1568 z późn. zm.), w której określone zostały cele sporządzania programu opieki nad zabytkami oraz tryb jego sporządzania. 4 Program opieki nad zabytkami gminy Klucze Zgodnie z art. 87 ust. 1 w/w ustawy, wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Program opieki nad zabytkami przyjmuje Rada Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiej Służby Ochrony Zabytków (w przypadku gminy Klucze: WSOZ w Krakowie). Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami definiuje cele programu opieki nad zabytkami jako: włączenie problemu ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych (wojewódzkich, powiatowych, gminnych) wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich zachowania, wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych, wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem zabytków, podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego