PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz TUCHÓW (1001) Warszawa 2004 Autorzy: Jacek Bajorek*, Jan Bromowicz**, Józef Lis***, Anna Pasieczna*** Ewa Poręba*, Andrzej Romanek***, Wojciech Woliński*, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk*** Redaktor tekstu: Piotr Kaszycki*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie, Al. Kijowska 14, 30-079 Kraków **Akademia Górniczo-Hutnicza Al. Mickiewicza 30, 31-120 Kraków ***- Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (J. Bajorek)..................................................................................................................4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (J. Bromowicz) ...............................................4 III. Budowa geologiczna (J. Bromowicz).....................................................................................7 IV. Złoża kopalin (E. Poręba)....................................................................................................11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Poręba)...................................................................14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (E. Poręba) ..............................................15 VII. Warunki wodne (J. Bajorek) ................................................................................................17 1. Wody powierzchniowe.....................................................................................................17 2. Wody podziemne..............................................................................................................18 VIII. Geochemia środowiska ........................................................................................................19 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) .............................................................................................19 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec) .................................22 IX. Składowanie odpadów (A. Romanek)...................................................................................24 X. Warunki podłoża budowlanego (J. Bromowicz). .................................................................29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu(W. Woliński) ......................................................................31 XII. Zabytki kultury (J. Bromowicz) ...........................................................................................39 XIII. Podsumowanie (J. Bromowicz)............................................................................................40 XIV. Literatura ..............................................................................................................................41 I. Wstęp Arkusz Tuchów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Przedsiębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie w 2003 roku. Przy jego opracowaniu wy- korzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Tuchów Mapy geolo- giczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 2000 na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (Bromowicz, Magiera, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczącym wykonania war- stwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informa- cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Przy opracowaniu niniejszego arkusza oparto się na licznych publikacjach oraz materiałach archiwalnych. Ponadto dokonano aktualizacji danych archiwalnych poprzez liczne konsultacje w: Małopolskim Urzędzie Wojewódzkim w Krakowie, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwo- wych w Krakowie, starostwach powiatowych i urzędach gminnych oraz nadleśnictwach znajdu- jących się na obszarze arkusza. Przeprowadzono także szereg wizji terenowych na obszarach udokumentowanych złóż, w punktach eksploatacyjnych i na obszarach typowanych jako per- spektywiczne. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zestawione w kartach informacyjnych zawierających dane o złożu, charakterystykę formalno-prawną, geologiczną i surowcową. Karty te stanowią podstawę dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar objęty arkuszem Tuchów znajduje się pomiędzy 21000’ a 21015’ długości geogra- ficznej wschodniej oraz pomiędzy 49050’ i 50000’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten położony jest w większości w obrębie województwa małopolskiego, w powie- cie tarnowskim gminy, jedynie kraniec północno-wschodni obejmuje część powiatu dębickiego, a południowo-wschodni - powiatu jasielskiego, należące do województwa Podkarpackiego. Omawiany obszar obejmuje teren miasta Tuchów i fragment miasta Tarnów oraz częściowo gminy: Tuchów, Tarnów, Ryglice, Gromnik, Rzepiennik Strzyżowski, Szerzyny, Jodłowa i Pil- zno. 4 Pod względem fizycznogeograficznym (Kondracki, 1998), obszar omawianego arkusza znajduje się w podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, w makroregionie Pogórze Środko- wobeskidzkie. Cały obszar arkusza znajduje się w całości w obrębie mezoregionu - Pogórze Ciężkowickie (Fig. 1). Główną część arkusza zajmuje mało urozmaicony, pagórkowaty fragment Pogórza Cięż- kowickiego. W jego środkowej części występuje kilka wyższych, zalesionych wzniesień, o wy- sokościach około 400 m n.p.m., m. in.: Góra Kokocz, Krasówka, Trzemeska, zwanych niekiedy Pasmem Kokoczy. Południowo-zachodnią część omawianego terenu rozcina szerokim łukiem wygiętym ku wschodowi dolina Białej Tarnowskiej. Płaskie, starasowane dno tej doliny stanowi malowniczy element krajobrazowy, kontrastujący ze wzniesieniami Pogórza, sięgającymi do ponad 350 m nad rzekę. Wzdłuż południowej krawędzi arkusza przebiega zalesiony, wybitny wał morfologiczny Pasma Brzanki, wznoszący się do 534 m n.p.m. (Brzanka). Kilka innych wzniesień osiąga tam wysokości zbliżone lub nieco większe od 500 m n.p.m., jak np. Góra Gi- lowa, Góra Liwecka, Ostry Kamień, Kamionka. Obszar arkusza należy do klimatycznej dzielnicy karpackiej. W całości położony jest w obrębie piętra umiarkowanie ciepłego, o średniej temperaturze rocznej ponad 60C (Hess, 1965). Roczne sumy opadów wynoszą około 700 - 750 mm. Liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi zwykle 60-80, natomiast z temperaturami poniżej 00 C liczba dni wynosi 70-75. Dominują wiatry zachodnie i północno-zachodnie, a także lokalny wiatr wiejący wzdłuż doliny Białej. Rzadkie na ogół są wiatry południowe. Stają się one częstsze i silniejsze we wschodniej części terenu, w pobliżu doliny Wisłoki. Gospodarka omawianego obszaru oparta jest tradycyjnie na rolnictwie. Ma ono dobrą bazę naturalną i niekorzystne warunki organizacyjne na skutek wielkiego rozdrobnienia gruntów chłopskich. Warunki naturalne to przede wszystkim dobre gleby, dobre warunki klimatyczne i poza południową częścią arkusza łagodne na ogół nachylenie stoków. Gleby chronione występu- ją na znacznych powierzchniach w północnej i środkowej części obszaru arkusza, głównie w obniżeniach Dulczy i Wątoka, w dolinie Białej Tarnowskiej oraz na rozległych spłaszczeniach szczytowych wzniesień między Tuchowem, Ryglicami, Kowalową, Lubczą i Zalasową. Są to gleby rozwinięte na lessach i glinach lessopodobnych, a w dolinie Białej na madach, należące do klas bonitacyjnych III-IVa i reprezentujące głównie kompleksy: pszenny dobry, żytni i żytnio- ziemniaczany bardzo dobry i zbożowo-pastewny mocny. Lasy występują w postaci niewielkich, oderwanych kompleksów leśnych w północno- zachodniej i środkowej części arkusza oraz ciągną się wydłużonym równoleżnikowo, kilkukilo- 5 metrowej szerokości pasem wzdłuż południowej granicy arkusza. Są to lasy mieszane przeważ- nie sosnowo-bukowe. Zajmują one około 15 % obszaru arkusza. Fig. 1 Położenie arkusza Tuchów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granice podprowincji, 2 - granice makroregionów, 3 - granice mezoregionów, Prowincja Karpaty i Podkarpacie Podprowincja Północne Przedkarpacie Mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.41 - Nizina Nadwiślańska, 512.42 - Pogórze Bocheńskie, 512.43 - Płaskowyż Tarnowski, 512.44 - Dolina Dolnej Wisłoki, Podprowincja Zewnętrzne Karpaty Zachodnie Mezoregiony Pogórza Zachodniobeskidzkiego: 513,34 – Pogórze Wiśnickie Mezoregiony Pogórza Środkowobeskidzkiego: 513.61 - Pogórze Rożnowskie, 513.62 - Pogórze Ciężkowickie, 513.63 - Pogórze Strzyżowskie, 513.66 - Obniżenie Gorlickie, 513.67 - Kotlina Jasielsko-Krośnieńska, 513.68 - Pogórze Jasiel- skie. Pomimo dobrych warunków naturalnych produktywność rolnictwa jest mała a dochodo- wość wątpliwa, co wynika w dużej mierze z rozdrobnienia gruntów na wiele kawałków i małej powierzchni ogólnej gospodarstw. Ponad 80% gospodarstw nie przekracza 5 ha. Od kilkudzie- sięciu lat podstawowym źródłem utrzymania ludności jest działalność pozarolnicza. Notuje się też znaczne migracje zarobkowe za granicę. 6 Większe zakłady przemysłowe znajdują się w Tarnowie, około 13 km na północny zachód od Tuchowa, już poza obszarem arkusza. Pomimo ograniczenia produkcji i zatrudnienia jest on nadal ważnym