Islam Karanfili - Dr. Zihni Osmani GJUHA SHQIPE DHE LEXIMI 1´3 ,- " 4´/ *9 Shkup, 2020 Recensentë: Dr. Ismet Osmani Merita Kolçi - Koxhaxhiku Ibe Mustafa Lektor: Mr. Dritan Osmani Redaktor teknik dhe disenji: Naser Fera Botues: Ministria e arsimit dhe shkencës e Republikës së Maqedonisë së Veriut U shtyp në shtypshkronjën: ArbëriaDesign - Tetovë Tirazhi: 1.429 Me vendim të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës të R. së Maqedonisë nr. 22-2322/1 të datës 21.04.2010, ky liber lejohet në përdorim. CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје 373.3.016:811.18 (075.2) KARANFILI, Islam Gjuha shqipe dhe leximi për klasën IX / Islam Karanfili, Zihni Osmani. - Shkup: Ministria e arsimit dhe shkencës e Republikës së Maqedonisë së Veriut, 2020. - 210 стр. : илустр. во боја ; 26 см ISBN: 978-608-226-433-2 1. Osmani, Zihni [автор] COBISS.MK-ID 111885322 PËRMBAJTJA: O, sa bukuri ka tufa! - Naim FRASHЁRI ........................................................ 7 Te bregu i detit - Zef SEREMBE .................................................................... 9 Vaji i bylbylit - Ndre MJEDA ...........................................................................10 Ku janë ata djem të ri - Pjetër BUDI .................................................................12 Vallja e luleve - Lasgush PORADECI ............................................................14 Mbeçë, more, shokë, mbeçë - Populli ..................................................................16 Besa e Konstandinit - Legjendë ........................................................................... 17 Erveheja - Muhamet KYÇYKU ........................................................................ 22 Lisi i Milosaos - Moikom ZEQO .................................................................... 24 Dallëndyshë eja! - Filip SHIROKA ................................................................ 27 Në kërkime - Enver GJERQEKU ................................................................. 30 Mallkimi i nënës - Sterjo SPASSE .................................................................. 32 Plaku prej bore - Azis NESIN ...................................................................... 36 Zana e fundit e bjeshkëve - D. SHAPLLO ..................................................... 42 Gjëegjëzat........................................................................................................ 46 Dr. Gjilpëra “shëron” Arifenë e Zylfikar agait - Faik KONICA ........................... 47 Kultura - Tajar ZAVALANI ....................................................................... 52 Poema e mjerimit - Millosh Gjergj Nikolla – MIGJENI ................................. 54 Një mbrëmje në Lurë - Ismail KADARE ......................................................... 58 Shpell’e Dragobisë - Fan S. NOLI ................................................................... 62 Besa - Sami FRASHËRI ............................................................................. 65 Në Manastir te Migjeni - Nasho JORGAQI ...................................................... 70 Kush e solli Doruntinën - Ismail KADARE ..................................................... 73 Te hani i bishtanakes - Jakov XOXA ................................................................ 75 Anës lumenjve - Fan S. NOLI ......................................................................... 79 Oda e burrave - Kim MEHMETI ................................................................... 82 Konica dhe qëllimi i jetës së tij - Fan NOLI ...................................................... 84 Korbi - Edgar ALLAN POE ........................................................................ 87 Të falem o mësues - Ramiz KELMENDI ...................................................... 89 Udha e shkronjave - Rahmi TUDA ................................................................. 92 Fyelli i gdhendur në gur - Moikom ZEQO ........................................................ 94 Kur mungon atdheu - Ali PODRIMJA ............................................................ 97 Qortimet e vjeshtës - Qemal STAFA ............................................................. 100 Kthimi i Gjergj Kastriotit në Krujë - Fan S. NOLI ............................................. 103 Malli për jug - Konstandin MILLADINOV ................................................. 105 Priami i lutet Akilit - Omeri .............................................................................. 107 Po unë dua të mësoj - Aleks ÇAÇI ................................................................. 110 Në qytetin e liliputëve - Xhonatan SUIFT ....................................................... 115 Letrat dhe llojet e letrave .................................................................................. 118 Filmimi dhe kinematografia ............................................................................... 120 Gazetat dhe revistat ......................................................................................... 121 Probleme të drejtshkrimit të zanoreve dhe të bashkëtingëlloreve ............................ 123 Drejtshkrimi në rastet e takimit të bashkëtingëlloreve .......................................... 129 Përdorimi i drejtë i nyjave ................................................................................. 133 Përdorimi i shkronjave të mëdha ........................................................................ 134 Përemri vetor .................................................................................................. 137 Gjuha shqipe gjuhë indoevropiane ...................................................................... 140 Gjuha letrare dhe dialektet e gjuhës shqipe ......................................................... 144 Përcaktuesit e emrit ........................................................................................ 145 Përemri lidhor dhe i pacaktuar .......................................................................... 148 Folja dhe veçorit e saj ...................................................................................... 152 Mënyra kushtore dhe kohët e saj ....................................................................... 156 Mënyra habitore dhe kohët e saj ........................................................................ 160 Struktura e grupit emëror dhe funksionet brenda tij ............................................. 163 Struktura themelore e fjalisë ............................................................................ 166 Grupi foljor ..................................................................................................... 169 Rrethanorët dhe llojet e tyre .............................................................................. 171 Tipat e fjalive dhe struktura e tyre ...................................................................... 173 Rendi i fjalëve në fjali ....................................................................................... 178 Fjalia e thjeshtë dhe fjalia e përbërë .................................................................. 180 Rrethanori i kohës ........................................................................................... 182 Rrethanori i vendit ........................................................................................... 184 Rrethanori i qëllimit dhe i shkakut ..................................................................... 186 Rrethanori i kushtit ......................................................................................... 190 Rrethanori i lejimit ........................................................................................... 191 Fjalia e përbërë me më shumë se dy pjesë ........................................................... 193 O, SA BUKURI KA TUFA! Dua tё dal maj malit, tё shoh gjithё Arbёrinё, vёllezёrit shqiptarё, qё venё nё pun’e vinё, burrat trima me besё dhe shpirtmir’e punёtorё, dhe fushatё gjithё lule e maletё me dёborё. O! Sa bukuri ka tufa! Sa gaz bije bagёtia! Vinё posi blet’e plotё! I bekoftё perёndia! Nёpёr shesh’e nёr bregore janё pёrhapurё shqerrat, e kecёrit nёpёr rripat dhe nё gjethet e nё ferrat, sa me vrap e me gaz bredhin edhe lozin shoku me shok; aty pёrhapen me nxit, aty mblidhenё prapё tok, edhe prapё tufё-tufё pёrhapen duke bredhur, duke ikur me vrap shumё, duke lojtur, duke hedhur. Nxitojn’e s’lodhenё kurrё edhe, kur i merr uria, secili futet nё tufё, suletё nё mёm’e tia. Posa gjen mёmёn e dashur edhe me vrap i hyn nё gji, rri nё gjunjё dhe zё sisёn e qumshtin e ёmbёl pi, pa e ёma me mall’ shumё, ndo dhi qoftё a ndo dele, Birr’e vetёm merr nё gji me gaz e me pёrkёdhele. Naim Frashёri Fjalë dhe shprehje tufё-a - kope, grigjё bregore-ja - kodёr e vogёl shqerrat - qengjat rripё-a - tokё e pёrpjetё, vend i varur, shpat me nxit - me nxitim, shpejt 7 GJUHA SHQIPE DHE LEXIMI IX Komentojmё tekstin Cila ёshtё tema dhe ideja qё trajton poeti nё vepёr? Nga ç’pamje ёshtё frymёzuar N. Frashёri pёr tё shkruar kёto vargje kaq tё bukura? Si i pёrfytyron Naimi bashkatdhetarёt e tij? Nё cilat vargje del kjo? Ç’ju bёn mё tepёr pёrshtypje nё kёtё skenё baritore qё pёrshkruan Naimi? Detyrё Mёsoni pёrmendsh vjershёn. NAIM FRASHËRI (1846 – 1900) Naim Frashëri është poeti më i madh i Rilindjes sonë Kombëtare. Ai është atdhetar, mendimtar dhe veprim- tar i shquar i arsimit dhe i kulturës shqiptare. Gjithë jetën dhe veprën e tij Naimi ia kushtoi çështjes së çlirim- it të Shqipërisë nga zgjedha osmane. Lindi në Frashër të Përmetit,