Colofon In dit nummer Historica is een uitgave van de Vereniging voor TWEEDE WERELDOORLOG THEOLOGIE Vrouwengeschiedenis en verschijnt drie keer per jaar I I (februari, juni en oktober). Foute vrouwen in Vlaanderen De receptie van het paradijsverhaal Informatie op internet: na de Tweede Wereldoorlog in de vroege Amerikaanse http://www.vrouwengeschiedenis.nl Machteld de Metsenaere 3 burgerrechtenbeweging Redactie Susanne Hennecke 21 Greetje Bijl VROUWENGESCHIEDENIS Sophie Bollen (eindredactie) I De Kweekschool voor VROUWENBEWEGING Cath van Meurs I Eva Midden (eindredactie) Onderwijzeressen en de Het ontstaan van het Vrouwen Mariken Schuur (hoofdredactie) Vrouwengeschiedenisgroep Overleg Komitee binnen de tweede Hilde Timmerman Mineke van Essen 6 feministische golf in Vlaanderen Mieke de Vos (penningen) Heleen van Loon 24 Redactieadres AUTOBIOGRAFIE Mariken Schuur I De autobiografieën van Betsy RECENSIE RUG/Faculteit der Letteren Perk en Mina Kruseman I Kuisheid voorop! Ovidius’ Postbus 716 9700 AS Groningen Marijke Huisman 9 Hollandse epigonen E-mail: [email protected] Mieke de Vos 27 Tel:050-3637752 ARCHITECTUUR I RECENSIE Lidmaatschap De sociaal en politiek geëngageerde VVG, p/a IIAV, Obiplein 4, 1094 RB Amsterdam architectuur van de Oostenrijkse I Emancipatie achter de dijken Tel:020-6651318; Fax: 020-6655812, Margarete Schütte-Lihotzky Madelon Stokman 28 Internet: www.vrouwengeschiedenis.nl Voor privé-personen bedraagt de contributie e 25,- (1897-2000) per jaar (lidmaatschap); reductie-lidmaatschap (voor Inge Arteel 12 studenten of mensen met een inkomen onder e 700,- VVG 29 p.m.: e 20,- per jaar (studentlid, ovv collegekaartnum- BIOGRAFIE mer). Leden van de VVG ontvangen Historica automa- tisch en hebben stemrecht bij de jaarlijkse Algemene I Johanna Schopenhauer en ONDER DE LOEP Ledenvergadering. haar zoon Arthur I Elkie Jordans 30 Voor instellingen kost een abonnement op Historica e 20,-.Abonnees kunnen geen aanspraak maken op de Angela Crott 15 rechten van de leden. Het abonnementsgeld dient BOEKEN EN SERVICE 31 vooruit te worden betaald. Abonnementen worden ECONOMISCHE EN SOCIALE automatisch verlengd, tenzij één maand voor het ver- GESCHIEDENIS strijken van de abonnementsperiode (voor 1 decem- ber) schriftelijk is opgezegd. I Bossche renteniersters U kunt lid of abonnee worden door te bellen, door het Jord Hanus 18 bedrag over te maken op het VVG-gironummer 4102980, of door een briefkaart te sturen naar de Vereniging voor Vrouwengeschiedenis. U ontvangt dan een acceptgiro. Donaties zijn ook van harte welkom. Onder historicae Inleveren kopij: Auteurs wordt verzocht tevoren contact op te nemen met de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor om bij- dragen te weigeren.Auteurs zijn verantwoordelijk voor de Jong versus oud inhoud van hun bijdragen. Bestuur Vereniging voor Vrouwengeschiedenis Afgelopen maand organiseerde het Centrum voor Gender Studies van de . Anneke Mulder-Bakker (voorzitter) Faculteit Letteren van de Universiteit Groningen in het kader van de start van Universiteit Leiden,[email protected] . Machteld de Metsenaere (vicevoorzitter) het academische jaar een studiemiddag getiteld ‘Veranderend Perspectief’. De Vrije Universiteit Brussel, organisatoren wilden weten in hoeverre ‘de nieuwe generatie onderzoekers op [email protected] het terrein van gender studies een ander perspectief ontwikkelt op het functio- . Eveline Buchheim (secretaris) NIOD, [email protected] neren van het sekseverschil in cultuur en maatschappij’ en hoe die eventuele . Maaike Messelink (penningmeester) nieuwe visie er dan uitziet. Voor het beantwoorden van deze vraag waren drie [email protected] jonge promovendi, waaronder ondergetekende, uitgenodigd om een kort paper . Annemieke Windt (website) [email protected] te presenteren. We hadden er alledrie veel werk van gemaakt, zo bleek. Mijn . Evelien Rijsbosch (IIAV) twee collega’s beschreven aan de hand van hun promotieonderzoek hoe zij in [email protected] hun benadering verschilden van de ‘oude garde’ onderzoekers binnen vrouwen- . Renée Beukers (onderwijs) Hogeschool Edith Stein, [email protected] en gender studies. Zelf reflecteerde ik op de vraag in hoeverre jonge onderzoe- . Mieke de Vos (Historica) kers op het terrein van het feminisme van de tweede golf botsen met de bena- [email protected] dering van feministische onderzoekers ‘van de oude stempel’. Gek genoeg bleef stevig debat tussen ‘de oude garde’, die ruim vertegenwoor- Raad van Aanbeveling van de VVG prof.dr. (em.) Piet Blaas (EUR) digd was die middag, en de jongere onderzoekers uit, ondanks het feit dat de prof.dr. Hans Blom (UvA en NIOD) eersten ferme kritiek van de promovendi te horen kregen. Dat is jammer, want prof.dr. Rosi Braidotti (UU) de bedoeling van de organisatoren was wel degelijk een dialoog tussen ‘jong’ prof.dr. Maria Grever (EUR) prof.dr.Willy Jansen (KUN) en ‘oud’. Kennelijk wilden de oude rotten in het vak de echte discussie nog niet prof.dr. Paul Klep (KUN) aangaan. Tekend in dit verband is dat de enige keer dat er die middag stevig prof.dr. Selma Leydesdorff (UvA) gediscussieerd werd niet over nieuwe perspectieven in genderonderzoek werd prof.dr. Joyce Outshoorn (RUL) prof.dr. Marjan Schwegman (UU) gepraat, maar over een oud thema: de hoeveelheid mannen in de zaal. Eén van mijn collega-promovendi merkte op dat er nauwelijks mannen aanwezig waren Historica verschijnt met steun van het Internationaal die middag en dat dat typerend was voor het aantal mannelijke onderzoekers Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV), www.iiav.nl binnen gender studies. Dat werd heftig en in alle toonaarden door de aanwezi- gen weerlegd. Ook mannen doen tegenwoordig aan genderonderzoek, was de ISSN 1382-3914 terechte boodschap. Niettemin mag de discussie over al dan niet aanwezige Lay-out: Marieke Bausch mannen binnen gender studies tegenwoordig als achterhaald worden Bausch Graphic Design beschouwd. Helaas lukte het die middag dus niet om werkelijk nieuwe thema’s Druk: Zet & Print, Naarden aan te snijden. Distributie: AM-groep, Hoofddorp Foto omslag: Groningse meisjeskwekelingen, jaargang 1878. Bron: Kweekschool Mariken Schuur voor onderwijzeressen te Groningen 1876-1936. Gedenkboek IV (Groningen1958). Foute vrouwen in Vlaanderen na de Tweede Wereldoorlog De casus Gent-Wollestraat naamde ‘illegale’ interneringen zonder man- daat, die vaak gebeurden op initiatief van en door verzetslieden. Een eerste golf van interne- Zoals Hilde Timmerman in het februarinummer eerder ringen begeleidde de bevrijding van het Belgische grondgebied door de geallieerde dit jaar al aangaf, liet een genderonderzoek naar de legers (september 1944). Een tweede piek viel collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog en naar de te noteren in mei van 1945, toen de overleven- den uit de naziconcentratiekampen terugkeer- zuiveringen na dezelfde oorlog in België lang op zich den en de nazigruwelen de emoties beroerden. Wereldoorlog Tweede wachten. Dit heeft zowel te maken met de maat- Hoe dan ook, de internering - eigenlijk admi- nistratieve aanhouding - van Belgische of bui- schappelijke gevoeligheid van de themata collaboratie tenlandse personen die verdacht werden van collaboratie, betekende voor heel wat verdach- en ‘repressie’ als met de stiefmoederlijke behandeling ten het begin van een lange tocht langsheen van vrouwengeschiedenisonderzoek. In het juninummer lokale en provinciale interneringscentra. Bedoeling was enerzijds de verdachten te ont- deed Sophie Bollen het genderkarakter van de admini- trekken aan de volkswoede en hen ook als stratieve zuiveringen in de RTT (Regie voor Telegrafie mogelijke hinderpalen voor de opmars van de geallieerde legers te neutraliseren, anderzijds en Telefonie) uit de doeken. Zij maakte daartoe de bestraffing van de collaboratie voor te berei- den. Het aantal geïnterneerden werd op 38 000 de Metsenaere Machteld gebruik van de dossiers die de RTT opstelde. In dit geschat per 1 december 1944, maar dit is wel- artikel illustreert de auteur de meerwaarde van gender licht een onderschatting. Nadien werden Consultatieve Commissies opgericht, die de onderzoek via een analyse van totaal andere bronnen, minister advies gaven over de geïnterneerde namelijk internerings- en strafdossiers van vrouwen die verdachten zodat hij uiteindelijk kon beslissen ze vrij te laten dan wel in beschuldiging te stel- na de tweede wereldoorlog geïnterneerd werden in één len. 58 commissies behandelden ruim 40 000 dossiers. van de interneringscentra in Gent, hoofdstad van de Wie in beschuldiging werd gesteld, belandde provincie Oost-Vlaanderen. in het formele bestraffingscircuit waarin geoordeeld werd door militaire rechtbanken die onder leiding stonden van een auditeur. Zij De ‘repressie’, zoals het geheel van worden en dit ging vaak gepaard met mishan- bestraften militaire, politieke, economische bestraffingsactiviteiten van de collaboratie in deling, brandstichting, plundering, vernielin- collaboratie en verklikking. Ze konden daartoe Vlaanderen wordt genoemd, dekt een brede gen en soms zelfs standrechtelijke executies. doodstraffen en gevangenisstraffen uitspreken, Dwaaier van zuiveringsactiviteiten en daarin Foto's getuigen van de specifieke mishandeling maar ze konden ook gebruik maken van geld- waren vrouwen op uiteenlopende wijze aanwe- van vrouwen, waaronder het kaalscheren. We boetes, verbeurdverklaringen, het onder poli- zig. Dat de ‘straatrepressie’ op vrouwen een weten niet hoeveel mensen er precies met de tietoezicht plaatsen, verlies van bepaalde rech- zeer