Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 22 ISSN 2080-024X marzec 2015 rok dodatek specjalny do miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 3(95) www.tpzk.pl www.naszkrasnosielc.tpzk.pl Wprowadzenie Życie społeczno-gospodarcze Szanowny Czytelniku! i polityczne Wojna i pokój – to historia, nie tylko ludzkości. Spo- ry, waśnie, konkurowanie, przechytrzanie, podgryzanie gminy Krasnosielc - to stały element codzienności człowieka od zawsze, ale i wszystkich żywych organizmów, konkurujących w okresie międzywojennym o pokarm, światło i zadośćuczynienie własnych chuci przeróżnego autoramentu. Opisywanie tych zwariowa- nych zależności, na pozór nielogicznych i nie do roz- str. 2 kminienia – jak mawiają młodzi, jest wielce zajmujące i atrakcyjne, zarówno dla piszącego jak i czytającego, urastając czasem do rzeczonej chuci. dr Dariusz BUDELEWSKI Jak mawia przysłowie – prostych ludzi zachwycają osobliwości, filozofów – rzeczy zwyczajne. Zachwyćmy się zatem pięknem wiedzenia rzeczy zwyczajnych: kto uczył, kto rządził, kto dowodził, z jakim skutkiem Historia Szkoły Podstawowej i dlaczego? Poznajmy rzadkie pasje ludzi nietuzinko- w Drążdżewie wych, którzy często samotnie, wielkim wysiłkiem fi- zycznym i duchowym budują drabiny po których cała reszta wdrapuje się na wyższy poziom cywilizacji. Pełen szacunku dla autorów tekstów niniejszego Ze- szytu Historycznego, zachęcam zatem do lektury, str. 12 przemyśleń … a potem do tworzenia, … czegokol- wiek, bo tworzenie jest rzeczą boską. Zwyczajowo proszę o pomoc w finansowaniu jedy- Władysław KOCOT nego kosztu tej i pozostałych publikacji - jakim jest druk. Wpłaty proszę kierować na konto Towarzystwa Uciekinierzy przed branką Przyjaciół Ziemi Krasnosieckiej: 29 8917 0001 0000 1544 2000 0010 Bank Spółdzielczy w Krasnosielcu. do armii carskiej Z poważaniem z lat 1834-1855 z terenów Redaktor Wydania - Sławomir Rutkowski obecnego powiatu makowskiego Druk niniejszego wydania Krasnosielckich Zeszytów Historycznych jest sfinansowane w całości z budżetu cz. 2 gminy Krasnosielc. Dziękuję niniejszym w imieniu str. 23 własnym i Czytelników, całemu samorządowi gminy, a szczególnie panu wójtowi Panu Pawłowi Ruszczyń- Tadeusz SUSKI skiemu, za wsparcie tej trwałej inicjatywy Towarzy- stwa Przyjaciół Ziemi Krasnosielckiej oraz pasjonatów historii publikujących tu swoje prace. Gospodarka Wielkie serce i pasja ludzka potrzebuje szkieletu or- ganizacyjnego i finansowego administracji, a admini- i administracja leśna stracja potrzebuje działania pełnego emocji i we- Prus Wschodnich wnętrznej potrzeby. Takie połączenie buduje społecz- ności i państwa i … i to małym kosztem, ku satysfakcji w XIX wieku wielu ... str. 26 dr Cezary TRYK Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 22 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści znad Orzyca” Nr 3(95), marzec 2015 roku Życie społeczno-gospodarcze i polityczne gminy Krasnosielc w okresie międzywojennym dr Dariusz BUDELEWSKI i polecił wysłać do Krasnosielca wagon żytniej O autorze W pierwszych latach mąki.3 po odzyskaniu niepodległości Trzeba przyznać, że rok 1919 był wyjątkowo Niech akapit opisujący pokrótce dorobek na- trudny, bowiem nie dość, że ludność dźwigała ukowy i publikacje dr Dariusza Budelewskiego W okresie międzywojennym gmina Krasno- się z pożogi wojennej, to na domiar złego czę- – pasjonata historii, będzie wprowadzeniem do sielc, tak jak i obecnie należała do powiatu sto przechodziły ulewne deszcze, a nawet hu- poniższego artykułu jego autorstwa: makowskiego i tego samego województwa, ty- ragany gradowe, które niszczyły zboża i inne Nauczyciel Publicznego Gimnazjum im. Pa- le, że pod inną nazwą – warszawskiego. Była ziemiopłody oraz zalewały łąki, na których pieża Jana Pawła II w Młynarzach. Ukończył 4 to typowa gmina rolnicza z rozwijającym się z tego powodu gniło siano. historię na Uniwersytecie Warmińsko– rzemiosłem i handlem, głównie w osadzie Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Mazurskim w Olsztynie. W 2013 r. uzyskał tytuł miejskiej Krasnosielc. W 1921 r. według przystąpiono do organizowania władz samo- doktora nauk humanistycznych na Akademii Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności RP rządowych: powiatowych, miejskich i gmin- Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora gmina Krasnosielc liczyła 9.235 mieszkańców, nych. W powiecie makowskim wybory do w Pułtusku. Członek Zarządu Ostrołęckiego w tym 7.923 było wyznania katolickiego, władz gminnych odbywały się w różnych ter- Towarzystwa Naukowego im. A. Chętnika. a 1.271 mojżeszowego. Mieszkało też w niej minach – od listopada 1918 r. do stycznia 1919 W roku akademickim 2013/2014 wykładowca 29 obywateli wyznania ewangelickiego i 12 r. W Krasnosielcu wójtem gminy został na Ostrołęckim Uniwersytecie Trzeciego Wie- 5 prawosławnych.1 T. Zduniak, zaś pisarzem A. Owczarek. ku. Autor publikacji o tematyce regionalnej, Początek niepodległej II Rzeczypospolitej W zakresie aprowizacji władze powiatowe opisujących dzieje powiatu makowskiego, Ró- wiąże się ze charakterystycznym wydarzeniem zakazały wywozu płodów rolnych poza granice żana i ziemi różańskiej oraz południowych na terenie gminy Krasnosielc, znaczącym dla powiatu, szczególnie zbóż i zwierząt hodowla- gmin powiatu ostrołęckiego: „Sytuacja spo- tamtych czasów. W listopadzie 1918 r. w Kra- nych oraz zwróciły się do Ministerstwa Apro- łeczno-gospodarcza Różana po II wojnie świa- snosielcu został rozbrojony posterunek żan- wizacji o wydanie zezwolenia na zakup żyw- towej”, „Walki narodowo-wyzwoleńcze na darmerii niemieckiej. Witold Przybylski – ności w sąsiednich, mniej zniszczonych powia- ziemi różańskiej w latach 1795-1918”, „Dzia- członek Obwodu Pułtuskiego POW, zorgani- tach. W celu sprawnego kierowania zaopatrze- łania wojenne na ziemi różańsko-makowskiej zował grupę peowiaków, która zaatakowała niem ludności w podstawowe artykuły żywno- we wrześniu 1939 r.”, Problemy ochrony posterunek żandarmerii. Po uzbrojeniu swojego ściowe utworzono Urząd Aprowizacyjny zdrowia w powiecie makowskim w latach oddziału zorganizował pościg za uciekającymi w Makowie i Komisje Aprowizacyjne w po- 1928–1931”, „Działania wojenne w okolicach Niemcami aż do Chorzel.2 szczególnych gminach. Powiat makowski zo- Różana w latach 1939 i 1944/45 oraz okres Sytuacja społeczeństwa po zakończeniu woj- stał zaliczony do II kategorii, za wyjątkiem okupacji niemieckiej”, „Rozwój pożarnictwa ny była bardzo trudna. Brakowało żywności, gminy Krasnosielc, którą zaliczono do katego- w powiecie makowskim w okresie międzywo- artykułów codziennego użytku, drzewa opało- rii III. Rolnikom należącym do kategorii II, po- jennym”, „Postawy polityczne mieszkańców wego i budulcowego. Często zdarzało się, że siadającym ponad 100 morgów ziemi, Gminna powiatu makowskiego okresu międzywojnia najbiedniejsza ludność powiatu zwracała się do Komisja Aprowizacyjna wyznaczyła kontyn- (w świetle wyników wyborów parlamentar- referenta aprowizacyjnego o wsparcie. Tak by- gent (obowiązkowe dostawy na rzecz państwa) nych)” „Rozwój gospodarczy południowych ło też w przypadku mieszkańców Krasnosielca, w wysokości 75 kg zboża z morgi ziemi ornej. gmin powiatu ostrołęckiego w okresie między- którzy w lipcu 1919 r. zwrócili się z prośbą Zarządzenia te w obliczu głodu wywołały wojennym”, „Działania wojenne na ziemi ma- o przysłanie im zboża lub mąki na chleb, gdyż czynny opór ludności i stały się przyczyną wie- kowskiej podczas I wojny światowej”, „Życie cena chleba dochodziła tam wówczas do 1,50 lu rozpraw sądowych przed Sądem Pokoju społeczno-gospodarcze, polityczne i kultural- 6 mk, a przewidywano, że mogła jeszcze wzro- w Makowie i w Różanie. no–oświatowe” Różana w latach 1920–1939”, snąć nawet do 2 mk z powodu obfitych desz- „Ważniejsze inwestycje gminy Różan w latach czy, które nie pozwalały zebrać zboża. Refe- 2000–2014 i perspektywy na przyszłość”. Au- rent przychylił się do prośby mieszkańców tor referatów na konferencjach naukowych w Różanie, Ostrołęce, Szczawinie i Łomży: 3Archiwum Akt Nowych (AAN), Ministerstwo „Działania wojenne w okolicach Różana w la- Aprowizacji (MA), sygn. 905, k. 218. Prośbę tach 1939 i 1944/45 oraz okres okupacji nie- podpisali: Teodor Zduniak (stolarz), mieckiej”, „Działania wojenne na ziemi różań- L. Pieńkowski, Adam Zduniak (stolarz), sko-makowskiej we wrześniu 1939 r.”, „Roz- 1 Archiwum Państwowe m.st. Warszawy Od- Bronisław Moraski, W. Narewski, I. Rybac- wój gospodarczy południowych gmin powiatu dział w Pułtusku (APP), Starostwo Powia- ki, Łada, F. Miłek, H. Sójka, F. Grabowski, ostrołęckiego w okresie międzywojennym”, towe w Makowie Mazowieckim w latach A. Gronoszewski, F. Dombrowski, Daliga, „Działania wojenne na ziemi makowskiej pod- 1919–1926 (SPMM), sygn. 8, k. 148–155; Wacław Wiśniewski. czas I wojny światowej”, „Życie społeczno- Pierwszy Powszechny Spis Ludności RP 4 Archiwum Państwowe m.st. Warszawy gospodarcze, polityczne i kulturalno– z dn. 30 września 1921 r., Warszawa 1927, (APW), Komenda Powiatowa Policji Pań- oświatowe” Różana w latach 1920–1939”. s. 13. stwowej Makowie Maz. (KP PP) w Mako- Współautor monografii Różana pt. „Różan 2 I. Wesołek, Monografia m. Makowa Maz., wie Maz., sygn. 39. k. 240. i ziemia różańska na przestrzeni wieków”. Maków Mazowiecki 1938, s. 41; Listopad 5 APP, SPMM, sygn. 3, k. 185. 1918 we wspomnieniach i relacjach, pod red. 6 AAN, MA , sygn. 2185, k. 12,29; APP, KP Sławomir Rutkowski P. Łossowskiego, P. Staweckiego, Warszawa PP w Makowie Maz. sygn. 39, k. 40, 144, 1988, s. 144. sygn. 40, k. 61. strona 2 Krasnosielcki Zeszyt Historyczny Nr 22 TPZK, dodatek specjalny do społecznego miesięcznika „Wieści