CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ SPIS TREŚCI Zeszyt 6, listopad/grudzień 2011 ARTYKUŁY – ARTICLES Marian Stój, Bogusław Kozik, Bartosz Kwarciany: Orzeł przedni Aquila chrysaetos w polskiej części Karpat w latach 2008–2011 – Golden Eagle Aquila chrysaetos in the Polish part of the Carpathians in 2008–2011 483 Nuria Selva, Agnieszka Sergiel, Agnieszka Olszańska, Teresa Berezowska, Tomasz Zwijacz- Kozica, Filip Zięba: Warsztaty jako narzędzie do opracowania strategii zarządzania populacją niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos w Polsce – Workshops as a tool for the elaboration of the brown bear Ursus arctos management plan in Poland 494 Beata Woziwoda, Katarzyna Ambrożkiewicz: Szata roślinna projektowanego użytku ekologicznego „Warciańskie Ługi” – Vegetation of the “Warciańskie Ługi” peat bog area (Central Poland), which is worthy of protection 504 Joanna Harmuszkiewicz: Występowanie roślin z rodziny storczykowatych Orchidaceae na terenie Nadleśnictwa Augustów – The occurrence of plants from Orchidaceae family in the Augustów Forest District (NE Poland) 511 Anna Jakubska-Busse, Michał Śliwiński: Kruszczyk błotny Epipactis palustris w województwie dolnośląskim – występowanie, zagrożenia i zalecenia dla ochrony – Marsh Helleborine Epipactis palustris in Lower Silesia Province – occurrence, threats and recommendations for protection 519 Kinga Kostrakiewicz: Kolonizacja kęp śmiałka darniowego Deschampsia caespitosa przez ginące gatunki zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych Molinietum caeruleae – Colonization of Deschampsia caespitosa tussocks by threatened species of blue moor-grass meadows Molinietum caeruleae 527 Piotr Kobierski, Roman Ryś: Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe na siedliskach antropogenicznych w okolicach Lubska i Żar – Rare and threatened vascular plants in anthropogenic habitats in the vicinity of Lubsko and Żary (W Poland) 534 Adam Stebel, Joanna Perzanowska: Stan zachowania stanowiska mchów z rodzaju parzęchlin Meesia nad Toporowym Stawem Wyżnim w Tatrzańskim Parku Narodowym – The preservation state of the sites with mosses of the Meesia genus on the Toporowy Staw Wyżni tarn in the Tatra National Park 542 Sławomir Florjan, Ilona Jaworska: Unikalne i zasługujące na ochronę odsłonięcie z florą karbońską w Szczawnie Zdroju (województwo dolnośląskie) – Unique and protection deserving outcrop with Carboniferous flora in Szczawno Zdrój (Lower Silesia Province) 547 Anna Jankowiak: Duże skrzelonogi: mało znane bezkręgowce astatycznych zbiorników wodnych – Large branchiopods: little-known invertebrates of astatic waterbodies 552 Marcin Tobółka, Stanisław Kuźniak, Katarzyna M. Żołnierowicz, Łukasz Jankowiak, Marcin Gabryelczyk, Mateusz Pyrc, Paweł Szymański, Paweł Sieracki: Wzrost liczebności bociana białego Ciconia ciconia na Ziemi Leszczyńskiej w roku 2010 – Increase of the White Stork Ciconia ciconia population in the Leszno District in 2010 559 Krzysztof Piksa: Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme w polskiej części Karpat – The pond bat Myotis dasycneme in the Polish part of the Carpathians 568 Robert Rozwałka: Micaria dives ( Araneae : Gnaphosidae ) – nowy gatunek pająka dla araneofauny Polski – Micaria dives ( Araneae : Gnaphosidae ) – a new spider species for the Polish araneofauna 575 Krzysztof Szpila, Jacek Zieliński, Monika Lik: Nowe stanowiska poskocza Eresus ( Araneae : Eresidae ) w północnej Polsce – New records of the ladybird spider Eresus ( Araneae : Eresidae ) in northern Poland 580 ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (6): 483–493, 2011 Orzeł przedni Aquila chrysaetos w polskiej części Karpat w latach 2008–2011 Golden Eagle Aquila chrysaetos in the Polish part of the Carpathians in 2008–2011 MARIAN STÓJ1, BOGUSŁAW KOZIK2, BARTOSZ KWARCIANY3 1 Komitet Ochrony Orłów Region Podkarpacki 38–200 Jasło, ul. Podzamcze 1a e-mail: [email protected] 2 Pieniński Park Narodowy 34–450 Krościenko nad Dunajcem, ul. Jagiellońska 107 b e-mail: [email protected] 3 Komitet Ochrony Orłów e-mail: [email protected] Słowa kluczowe: orzeł przedni, Aquila chrysaetos, Karpaty, parametry rozrodcze. W latach 2008–2011 na obszarze około 8860 km2 polskich Karpat stwierdzono występowanie 27 par orła przedniego Aquila chrysaetos (zagęszczenie 0,30 pary/100 km2 pow. całkowitej), a popu- lacja wykazywała fluktuację w stosunku do wyników z dwóch poprzednich okresów badań: nie- wielką tendencję wzrostową w porównaniu do lat 1993–1996, a malejącą w stosunku do lat 1997– –2007. W Karpatach Wschodnich zaobserwowano 13 par, a w Karpatach Zachodnich 14. Średni sukces gniazdowy dla czteroletnich badań wyniósł 63%, liczba piskląt na parę przystępującą do lęgu – 0,68, a liczba młodych na parę z udanym lęgiem – 1,08. Parametry rozrodu karpackiej po- pulacji były jednak zmienne w poszczególnych latach. Straty całkowite (20 przypadków, 37% lę- gów) były wynikiem m.in. niekorzystnych warunków pogodowych oraz działalności człowieka. Wysoki sukces gniazdowy (78,6 i 76,5%) orły przednie odniosły w latach 2008 i 2011, a niski (27,3%) w 2010 roku. Sukces gniazdowy zależał głównie od warunków atmosferycznych, dostę- pu do ofiar, kurczenia się łowisk na skutek zalesień oraz powstawania niekontrolowanej, rozpro- szonej zabudowy. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej, dzięki dopłatom bezpośrednim dla rol- ników nastąpił powrót do użytkowania gruntów w górach poprzez koszenie i wypasanie łąk, co w konsekwencji przyczynia się do poprawy stanu łowisk orła przedniego i dobrze rokuje na utrzy- manie karpackiej populacji tego gatunku w przyszłości. Wstęp i rozrodu orła przedniego Aquila chrysaetos. W latach 80. XX wieku liczebność tego gatunku Na obszarze polskich Karpat od 1993 roku w Polsce oceniono na około 15 par (Tomiałojć członkowie Komitetu Ochrony Orłów (KOO) 1990, Głowaciński 1992), a na początku lat prowadzą corocznie monitoring liczebności 90. – na 5–10 par (Tucker, Heath 1994). W la- 483 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 6, 2011 tach 1993–1996 dzięki intensywnym poszuki- W niniejszej pracy omówiono rozmieszcze- waniom i penetracjom terenowym w polskiej nie, liczebność i ekologię rozrodu karpackiej części Karpat stwierdzono występowanie 21– populacji orła przedniego w latach 2008–2011. –24 par, w tym w 12 rewirach zlokalizowano co Wyniki porównano z analogicznymi dany- najmniej po jednym gnieździe (Stój i in. 1997). mi zebranymi przy użyciu tej samej metodyki W latach następnych (1997–2007) stan li- w latach 1993–1996 (Stój i in. 1997) oraz w la- czebny wzrósł do 29–32 par, a gniazda wy- tach 1997–2007 (Stój 2008). kryto już w 24 rewirach (Stój 2008). Obecnie (2008–2011) ptaki odnotowano w 27 rewirach, a w 25 z nich znaleziono gniazda. Nie wszyst- Teren badań kie gniazda były co roku zajmowane. Niektóre pary gniazdowały w terenach przygranicznych, Badaniami objęto wybrane obszary polskich a ich gniazda zlokalizowane były po stronie sło- Karpat (ryc. 1) o łącznej powierzchni około 8860 wackiej bądź ukraińskiej. W tych przypadkach km2 leżące w następujących podprowincjach: tylko część rewiru orłów znajdowała się w na- (a) Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (Beskid szym kraju. Niski, Beskid Sądecki, Gorce, Beskid Wyspowy Potrzeba monitoringu populacji lęgowej orła i Beskid Żywiecki), (b) Centralne Karpaty przedniego wynika przede wszystkim z wysokiej Zachodnie (Tatry, Pieniny, Pogórze Spisko- rangi ochronnej tego gatunku zarówno w Polsce, -Gubałowskie i Kotlina Orawsko-Nowotarska) jak i w Europie, gdyż wiele małych populacji jest oraz (c) Karpaty Wschodnie (Bieszczady Za- w znacznym stopniu narażonych na wyginięcie chodnie i Góry Sanocko-Turczańskie). Karpaty (BirdLife International 2004). W Polskiej czerwo- odznaczają się wysoką lesistością (33–80%). nej księdze zwierząt gatunek ten został zakwali- Dominują tutaj lasy świerkowe, bukowe i jo- fikowany do kategorii EN – obejmującej gatunki dłowe tworzące razem blisko 90% drzewosta- bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone wy- nów. Zewnętrzne Karpaty Zachodnie są góra- ginięciem w kraju ze względu na małą liczeb- mi niewysokimi z nielicznymi szczytami prze- ność populacji (Król, Wacławek 2001). kraczającymi 1000 m n.p.m., natomiast w Cen- tralnych Karpatach Zachodnich szczyty się- gają prawie 2500 m n.p.m. (Kondracki 1989). Karpaty Wschodnie w granicach Polski cha- rakteryzują się obecnością rozległych kom- pleksów leśnych, łąk i pastwisk po byłych Państwowych Gospodarstwach Rolnych (PGR), a powyżej 1200 m n.p.m. występuje piętro po- łonin. Gęstość zaludnienia jest tu niska i wyno- si 4–5 osób/km2. W polskich Karpatach jedynie Ryc. 1. Pasma górskie w obrębie obszaru badań: Tatry posiadają wyraźnie piętrowy układ roślin- 1 – Beskid Żywiecki, 2 – Kotlina Orawsko-Nowotarska, ności. 3 – Pogórze Spisko-Gubałowskie, 4 – Tatry, 5 – Gorce, 6 – Beskid Wyspowy, 7 – Pieniny, 8 – Beskid Sądecki, 9 – Beskid Niski, 10 – Bieszczady Zachodnie, 11 – Góry Sanocko-Turczańskie Materiał i metody Fig. 1. Mountain ranges within the study area: 1 – Beskid Żywiecki Mts, 2 – the Orawsko-Nowotarska Badania w terenie sprowadzały się do kon- Valley, 3 – the Spisko-Gubałowskie Foothills, tynuacji monitoringu stanowisk lęgowych 4 – Tatra Mts, 5 – Gorce Mts, 6 – Beskid Wyspowy Mts, 7 – Pieniny Mts, 8 – Beskid Sądecki Mts, 9 – Beskid oraz wyszukiwania nowych gniazd i rewirów Niski Mts, 10 – Western Bieszczady Mts, 11 – Sanocko- orła przedniego. Zostały one zapoczątkowane -Turczańskie Mts w 1993 roku przez KOO i prowadzone według 484 M. Stój i in. Orzeł przedni Aquila chrysaetos w polskiej części Karpat w latach 2008–2011 tej samej metodyki (Stój i in. 1997; Stój 2008, ić również osobników dorosłych. Poza dwiema 2009a). W latach 2008–2011 badania realizowa-