SPAARNESTAD-FOTOGRAFEN: BROODFOTOGRAFEN OF UNIEKE BEELDKUNSTENAARS? Een onderzoek naar de fotografie van uitgeverij De Spaarnestad tussen 1910 en 2000 MASTER THESIS 3 mei 2013, Rotterdam Tom van der Linden (313948) Begeleiding Opleiding Media Studies Dr. Bernadette Kester – Erasmus Universiteit Rotterdam Erasmus Universiteit Rotterdam Dr. Erik Hitters – Erasmus Universiteit Rotterdam Master Media & Journalistiek Freek Baars – Spaarnestad Photo SPAARNESTAD-FOTOGRAFEN Broodfotografen of unieke beeldkunstenaars? Een onderzoek naar de fotografie van uitgeverij De Spaarnestad tussen 1910 en 2000 Inhoud VOORWOORD..................................................................................................... 5 1. INLEIDING..................................................................................................... 7 1.1 AANLEIDING..................................................................................................................................... 7 1.2 PROBLEEMSTELLING......................................................................................................................... 7 1.3 METHODOLOGIE............................................................................................................................... 8 1.4 VERANTWOORDING EN BELANG VAN HET ONDERZOEK .......................................................................... 9 2. DE NEDERLANDSE FOTOJOURNALISTIEK ....................................................... 11 2.1 FOTOGRAFIE ..................................................................................................................................11 2.2 DE OPKOMST VAN PERSFOTOGRAFIE IN NEDERLAND ..........................................................................12 2.3 DE VOLWASSENWORDING VAN DE PERSFOTOGRAFIE ..........................................................................14 2.4 FOTOPERSBUREAUS........................................................................................................................16 2.5 FOTOGRAFEN IN VASTE DIENST VAN DE PERS .....................................................................................18 3. HET GEÏLLUSTREERDE TIJDSCHRIFT ............................................................. 21 3.1 INTERNATIONAAL ............................................................................................................................21 3.2 HET GEÏLLUSTREERDE TIJDSCHRIFT IN NEDERLAND ...........................................................................22 4. HISTORIE UITGEVERIJ DE SPAARNESTAD ...................................................... 27 4.1 OPRICHTING EN AANKOOP KATHOLIEKE ILLUSTRATIE..........................................................................27 4.2 FOCUS OP FOTO’S...........................................................................................................................28 4.3 PANORAMA & LIBELLE....................................................................................................................28 4.4 DE FUSIE.......................................................................................................................................30 4.5 ONTZUILING...................................................................................................................................32 4.6 REORGANISATIE .............................................................................................................................32 4.7 NIEUWE CONCEPTEN.......................................................................................................................33 4.8 EEN DEFINITIEF EINDE.....................................................................................................................34 4.9 SPAARNESTAD FOTOARCHIEF...........................................................................................................34 5. ONDERZOEK................................................................................................ 35 5.1 INTERVIEWS...................................................................................................................................35 5.2 ARCHIEF INTERVIEWS......................................................................................................................36 5.3 ANALYSE INTERVIEWS .....................................................................................................................36 6. INLEIDING ONDERZOEK ............................................................................... 39 7. DE FOTOGRAFIE VAN DE SPAARNESTAD: 1910-1964..................................... 41 7.1 DE FOTOGRAAF ..............................................................................................................................41 7.2 DE REDACTIE.................................................................................................................................47 7.3 DE OPDRACHT ...............................................................................................................................49 7.4 GETROUWD MET DE FIRMA ..............................................................................................................52 8. DE FOTOGRAFIE VAN DE SPAARNESTAD: 1965-2000..................................... 55 8.1 DE FOTOGRAAF ..............................................................................................................................55 8.2 DE REDACTIE.................................................................................................................................58 8.3 DE OPDRACHT ...............................................................................................................................64 8.4 HET SPAARNESTADGEVOEL .............................................................................................................66 9. DE SPAARNESTAD FOTO............................................................................... 69 9.1 DE WERKWIJZE VAN FOTOGRAFEN ....................................................................................................69 9.2 HET TECHNISCHE MATERIAAL...........................................................................................................69 9.3 DE STIJL........................................................................................................................................71 9.4 HET BESTAAN VAN DE SPAARNESTAD FOTOSIGNATUUR .......................................................................72 10. CONCLUSIE ............................................................................................... 73 2 11. REFLECTIE ................................................................................................ 77 BRONNENLIJST ............................................................................................... 79 A1. DE FOTOGRAFEN VAN DE SPAARNESTAD – BIOGRAFIEËN............................. 85 A1.1 WIEL VAN DER RANDEN ................................................................................................................86 A1.2 JAN VAN EYK ...............................................................................................................................86 A1.3 HENK BLANSJAAR ........................................................................................................................87 A1.4 HENK HILTERMAN........................................................................................................................88 A1.5 PEIKE REINTJENS.........................................................................................................................89 A1.6 THEO VAN HOUTS.........................................................................................................................89 A1.7 PETER MOKVELD .........................................................................................................................90 A1.8 DIRK BUWALDA ...........................................................................................................................91 A1.9 JAN DOETS ..................................................................................................................................91 A2. HISTORIE SPAARNESTAD BLADEN............................................................... 93 A2.1 DE KATHOLIEKE ILLUSTRATIE ........................................................................................................94 A2.2 PANORAMA..................................................................................................................................96 A2.3 LIBELLE.......................................................................................................................................98 A3. CONVERSATIEMODELLEN ......................................................................... 101 3 4 Voorwoord Dit onderzoek vond plaats in opdracht van Spaarnestad Photo, vanuit de wens meer en diepere informatie boven tafel te krijgen over de fotografen, de redacties en de uitgeverij achter de miljoenen foto’s in hun archief. Graag druk ik mijn grote dank uit voor de behulpzaamheid en gastvrijheid van het team van Spaarnestad Photo en Freek Baars in het bijzonder. Zonder zijn inspiratie en kennis had ik het onderzoek niet kunnen verrichten en het verslag niet kunnen schrijven. Ook zou ik graag Bernadette Kester bedanken voor haar ondersteuning, waardevolle feedback en geduld tijdens het gehele proces. Als laatste bedank ik natuurlijk de fotografen, artdirectors en redactiemedewerkers die hun herinneringen,