BRABANT: BONT ÉN BLAUW TERUGBLIK SWINGSTATE BRABANT 20 MAART 2017 VERKADEFABRIEK, ‘S-HERTOGENBOSCH Op maandagavond 20 maart 2017 organiseerden Ruim 50 geïnteresseerden verzamelden zich in TiREG en BrabantKennis het post election event de Verkadefabriek in ‘s-Hertogenbosch om na te ‘Swingstate Brabant’. Brabant is (samen met praten over de verkiezingen. Onder leiding van Joks Limburg) de provincie met het hoogste percentage Janssen (BrabantKennis) analyseerden electoraal mensen die per verkiezing overstappen van de ene geograaf Josse de Voogd, hoogleraar regionaal partij naar de andere. Dat maakt ons tot swing state bestuur Martijn Groenleer (TiREG) en politicoloog waar stemmen te winnen vallen. Hoe pakte dat deze Marc van de Wardt (Liss Panel) de stembusgang verkiezingen uit?! voor Brabant. 2 | TERUGBLIK SWINGSTATE BRABANT Als Joks Janssen na de opening van de avond enkele Maar in de jaren zestig bleek de verzuilde samenleving deelnemers vraagt naar hun stemgedrag blijkt al niet sterk genoeg om te blijven bestaan. Met de snel dat de zaal vol zit met ‘politieke junkies’. Alle ontzuiling verloor de kerk niet alleen haar invloed op de deelnemers hebben op 15 maart gestemd. De meesten samenleving, steeds meer gelovigen haakten helemaal vol overtuiging. Van zwevende kiezers is geen sprake. af. In Brabant werd deze trend wat later ingezet dan in Laat staan van strategische stemmers. Het is duidelijk: de rest van het land, maar in de jaren zeventig kraakte aanwezig zijn de politiek geïnteresseerde Brabanders, ook hier het katholieke bastion in zijn voegen. De eens die behoefte hebben aan duiding en debat. Ze worden zo volgzame kiezer, koos zijn eigen (politieke) koers. op hun wenken bediend door Josse de Voogd. Hij bijt Naast een zwevende gelovige, bleek de Brabander het spits af met een boeiende presentatie waarin hij ook een zwevende kiezer, van het wispelturige soort. laat zien hoe de verkiezingsuitslag zich ruimtelijk heeft Sindsdien is de Brabantse kiezer op drift geraakt. vertaald. Brabanders verruilden katholicisme voor populisme. Wispelturige kiezer Van het gat dat de KVP achterliet profiteerden Met het Zuiden van Nederland is electoraal iets volgens Josse vooral partijen als PVV, SP en 50PLUS. bijzonders aan de hand, zo stelt Josse. Wie de In Brabant wordt meer dan gemiddeld op deze verkiezingsuitslagen van de afgelopen decennia op partijen gestemd. Een ander opvallend element is een rijtje zet, ziet een opvallende ontwikkeling. Lange het extra aantal stemmen voor partijen wanneer hun tijd was het stemgedrag van de Brabander zeer lijsttrekkers uit het Zuiden komen, zoals bij Geert voorspelbaar. Tot het begin jaren zestig van de vorige Wilders, Jan Marijnissen en Emile Roemer. Maar eeuw werd hier trouw op de Katholieke Volkspartij wellicht het meest opvallend is volgens Josse de Voogd (KVP) gestemd. Tijdens de hoogtijdagen van de dat Brabanders (en Limburgers) meer geneigd zijn te verzuiling, was stemmen eigenlijk ook niet meer dan switchen tussen partijen, ook tussen linkse en rechtse. een volkstelling, die de geografische scheidslijnen van het sterk verzuilde Nederland bevestigde: katholiek beneden de grote rivieren, protestant daarboven. Het Zuiden: Van katholicisme naar populisme TERUGBLIK SWINGSTATE BRABANT | 3 Swing state Door de dominantie van de KVP en de snelle ontkerkelijking zijn kiezers pas recent gaan uitwaaieren, waardoor partijbindingen zwakker zijn. Brabanders zijn politiek gezien minder “GROEIENDE TEGENSTELLING gesocialiseerd. Dit maakt vooral het dichtbevolkte en sterk verstedelijkte Brabant tot dé swing state van TUSSEN HOOG- EN LAAGOPGELEID, Nederland. Het verklaart waarom kiezerswisselingen STAD EN PLATTELAND, JONG hier heviger zijn dan in andere regio’s. EN OUD ZIJN BEPALEND VOOR Vanwege beweeglijkheid van de Brabantse kiezer, de VERKIEZINGEN IN UK, VS EN NL” gevoeligheid voor populistische sentimenten en het aantal inwoners, was de verwachting dat ook dit keer — MARTIJN GROENLEER de echte verkiezingsstrijd zich zou afspelen onder de grote rivieren, in Brabant. Zeker als je naar het aantal inwoners kijkt, is Brabant voor de landelijke partijen een grote kluif, goed voor maar liefst 22 zetels. Omdat Brabantse kiezers beweeglijk zijn, zou een op De Brabantse kiezer was dit keer ook minder hen gerichte campagne het verschil kunnen maken. wispelturig dan gedacht, stelt Josse de Voogd. De landelijke media begrepen dit, getuige de vele De ‘swing’ zat dit keer niet in het zuiden, maar in het items over Swingstate Brabant. En ook de kopstukken noorden van het land waar de achterban van de PvdA van de grote partijen lieten zich verleiden tot een heus massaal de overstap maakte naar andere partijen. ‘debat van het Zuiden’. In dit felle debat kruisten zij Het is niet zo dat de Brabantse kiezer het verschil de degens over specifieke thema’s die in Brabant (en gemaakt heeft en in groten getale is overgestapt naar Limburg) spelen, zoals drugsoverlast, de ontwikkeling een andere partij. Dat heeft onder meer te maken van het platteland en kansen voor het bedrijfsleven. met het uitblijven van de voorspelde tweestrijd tussen Rutte en Wilders, aldus politicoloog Marc van de Wardt. Fragmentatie Hoewel de landelijke aandacht voor het Zuiden de Anders dan de verkiezingen van 2012, waar de Brabantse kiezer ongetwijfeld heeft gemobiliseerd, economische crisis hét onderwerp van gesprek is het waarschijnlijker dat de internationaal onrustige was, ontbrak volgens Marc nu een centraal thema situatie, kiezers heeft doen beseffen dat ze dit keer in het debat. Waar de PvdA en VVD elkaar destijds toch echt de gang naar de stembus moesten maken. opstuwden tot grote hoogten, was het speelveld nu Er stond wat op het spel. Waar de opkomst in Brabant breder, inhoudelijk meer divers, en deden tot het tijdens voorgaande verkiezingen tegenviel, was de laatste moment zes (middelgrote) partijen mee in de opkomst nu opvallend hoog (slechts een fractie lager race om de gunst van de kiezer (VVD, PVV, CDA, D66, dan het landelijke gemiddelde). SP en GroenLinks). ROB MARTENS @ROBMARTENS_ Swingstate Brabant over verkiezingsuitslag en wat dat over Nederland, over Brabant zegt #swingstate 4 | TERUGBLIK SWINGSTATE BRABANT Percentage stemmen per partij: Nederland versus Brabant 25 NL BRABANT 20 15 10 5 0 VVD PVV CDA D66 GL SP OVERIGE Dat tekent het gefragmenteerde politieke landschap, grote verliezer PvdA haalde landelijk 5,7 procent maar een trend die al tot uiting kwam tijdens de blijft daar in veel Brabantse gemeenten ver onder. Statenverkiezingen van 2015. Deze fragmentatie is Opvallend is de uitslag in Tilburg en Eindhoven. volgens Marc van de Wardt voor een groot deel toe te Vier jaar geleden was de PvdA in beide gemeenten nog schrijven aan de erosie van de grote drie volkspartijen de grootste partij. Nu zakken de sociaaldemocraten (PvdA, VVD en CDA). Waar die tot het einde van de met 4,7 procent in Tilburg en 5,2 procent van de vorige eeuw gezamenlijk konden rekenen op ruime stemmen in Eindhoven heel diep weg. meerderheid in de Tweede Kamer, is dat niet langer het geval. Waar de PvdA in 2012 nog kiezersgroepen met heel verschillende achtergronden in zich wist te Brabantse bonus verenigen, is die aanhang nu gefragmenteerd over De verdeling van de stemmen in Brabant laat een groot aantal partijen, zowel aan de linker- eveneens een gefragmenteerd politiek landschap als aan de rechterzijde. Een gedeelte van de zien, zo blijkt uit de kaarten van Josse de Voogd. De migrantenachterban heeft de overstap gemaakt naar VVD krijgt de meeste stemmen, op enige afstand Denk. Deze nieuwkomer scoort bovengemiddeld in gevolgd door een peloton van PVV, CDA en D66 en, in industriesteden met een grote Turkse en Marokkaanse de uitwaaierende staart, GroenLinks. Afwijkend ten gemeenschap. In Bergen op Zoom heeft Denk zelfs opzichte van het landelijke beeld, is dat het verschil meer stemmen gekregen dan de PvdA. tussen de winnende en verliezende partij in Brabant groter is. Als een partij wint, dan wint die in het Zuiden vaak extra hard, en omgekeerd, zo weet Josse. De cijfers spreken voor zich. De VVD haalt landelijk 21,3 procent van de stemmen en in Brabant 23,9. Ook de nummers twee en drie – PVV en CDA – halen in Brabant meer stemmen dan landelijk gemiddeld. Deze partijen gaan er van door met de Brabantse bonus. De TERUGBLIK SWINGSTATE BRABANT | 5 Blauwe laag Veldhoven, Valkenswaard en Geldrop-Mierlo eindigt Het blauw van de VVD overheerst zo’n beetje in de de partij vlak achter de VVD. Er lijkt sprake van een hele provincie, maar onder deze liberale laag blijkt electorale tweedeling in deze succesvolle regio: Brabant bonter dan gedacht, zo stelt Josse de Voogd. een progressief en internationaal georiënteerde Wie niet kijkt naar de grootste partij per gemeente, centrumstad tegenover een meer communautair en maar naar de nummer twee, ziet een ander patroon nationalistisch ingesteld ommeland. Niet iedereen opdoemen. In ‘s-Hertogenbosch maar ook in veel gaat blijkbaar mee in het verhaal van vooruitgang, middelgrote Brabantse gemeenten is de PVV de echte internationalisering en high-tech innovatie. runner up. De VVD is wel de grootste, maar levert ten opzichte van de vorige verkiezingen overal in. Tegenstellingen zijn er ook op lokaal niveau. Dat blijkt als Josse inzoomt op wijkniveau. In Helmond De groei van de PVV in West-Brabant vlakt weliswaar eindigde de PVV bovenaan in in 20 van de in totaal 26 af, maar daartegenover staat uitbreiding in oostelijke wijken, behalve in wijken als bijvoorbeeld Dierdonk en richting, in gemeenten langs de A59 en in Helmond. Brandevoort. Niet toevallig twee populaire woonwijken Het zijn gemeenten die er sociaaleconomisch minder die speciaal gebouwd zijn voor midden- en hogere goed voorstaan dan de grotere (centrum)steden inkomensgroepen. En ook in ‘s-Hertogenbosch Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch, Tilburg, en Breda. zien we electoraal zeer uiteenlopende biotopen: in Jongeren trekken er weg, voorzieningen staan onder de negentiende-eeuwse gordel wordt overwegend druk, de arbeidsmarkt vergrijst sneller dan elders GroenLinks gestemd, terwijl de PVV goed scoort in de en arbeidsmigranten uit Oost-Europa bevolken de naoorlogse (wederopbouw) wijken zoals de Hambaken, fabriekshallen.