ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﻴﺎه ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﺸﻮر دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﺟﺮاﻳﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ روش ﻫﺎي ﺑﻪ زراﻋﻲ در ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرت ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﺰا اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﺎﻟﻘﻲ زاده، ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺧﺮﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺴﻌﻮد ﺗﻘﻲ زاده 1394 ﺷﻤﺎره ﻓﺮوﺳﺖ 47072 وزارت ﺟﻬﺎدﻛﺸﺎورزي ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت، آﻣﻮزش و ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﺸﺎورزي ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﻴﺎه ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﺸﻮر ﻋﻨﻮان دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ : ﺗﺎﺛﻴﺮ روش ﻫﺎي ﺑﻪ زراﻋﻲ در ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرت ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﺰا ﻋﻨﻮان ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻣﻨﺘﺞ ﺑﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ( ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺷﻤﺎره ﻣﺼﻮب :) :) • ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺧﺴﺎرﺗﺰاي ﻛﻠﺰا و ﺑﺮرﺳﻲ دورﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺳﺎﻛﺎرز، ﻋﺼﺎره و ﻛﻨﺠﺎﻟﻪ ﺑﺮگ ﭼﺮﻳﺶ و ﭼﺴﺐ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ - ﺷﻤﺎره ﻣﺼﻮب -068 80- 11- 100 • ﺑﺮرﺳﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ (.Alauda arvensis L) و ﭼﻜﺎوك ﻛﺎﻛﻠﻲ Galerida) (.cristata L د ر ﻣﺰارع ﻛﻠﺰاي اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﮔﻠﺴﺘﺎن، ﻣﺎزﻧﺪران و اردﺑﻴﻞ - ﺷﻤﺎره ﻣﺼﻮب -88119 16- 16-0 • ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن زﻳﺎن آور، ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﺎﻟﺐ، درﺻﺪ و ﺷﺪت ﺧﺴﺎرت آن در ﻣﺰارع ﻛﻠﺰاي ﺧﻮزﺳﺘﺎن - - ﺷﻤﺎره ﻣﺼﻮب 86161 – 16 – 46 - 4 ﻧﮕﺎرﻧﺪ ﮔﺎن: اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺧﺎﻟﻘﻲ زاده، ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺧﺮﻣﺎﻟﻲ و ﻣﺴﻌﻮد ﺗﻘﻲ زاد ه ه ﻧﺎﺷﺮ: ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﻴﺎه ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﺸﻮر ﻧﻮع: دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻓﻨﻲ ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ : ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﻴﺎه ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﺸﻮر ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺘﺸﺎر: 1394 ١ ﭼﻜﻴﺪه ﻛﻠﺰا ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ داﻧﻪ روﻏﻨﻲ و از ﻣﺤﺼﻮﻻت اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻛﺸﺎورزي در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ. ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﭼ ﻜﺎوك ﻫﺎ در زﻣﺎن روﻳﺶ ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا ﭘ( ﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ) در ﻣﺮاﺣﻞ دو ﺑﺮﮔﻲ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﻪ زﻧﻲ ﮔ ﻴﺎه و ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﻗﻪ دﻫﻲ ﺧﺴﺎرت زا ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﮔﻮﻧﻪ ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺴﺎرﺗﺰاي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدن رﻳﺸﻪ ﻫﺎ در زﻣﺎن رﺷﺪ اوﻟﻴﻪ ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا، ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺠﻤﻊ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت ﭼﻜﺎوﻛﻬﺎ در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ از ﻣﺰرﻋﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺷﺪ . از ﻋﻮاﻣﻞ زراﻋﻲ در ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرت ﭼﻜﺎوﻛﻬﺎ، ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎﺷﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ( ﻗﺒﻞ از آﺑﺎن ) ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از دوره ﻣﻬﺎﺟﺮت ( ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ) ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﻫﺮﭼﻪ درﺻﺪ ﺗﺎج ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻠﻔﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد . ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر، ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨ ﺎﻃﻖ داراي ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺧﺴﺎرت، ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﺬر در ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮده و ﻋﻠﻒ ﻫﺎي ﻫﺮز ﺑﻌﺪ از رﺷﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺮﮔﻲ ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا وﺟﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ . ﻛﺎﺷﺖ ﻛﻠﺰا در ﻛﻨﺎر ﻣﺰارﻋﻲ ﻛﻪ ﮔﻨﺪم در آن ﻫﺎ ﻛﺸﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻴﺰ در ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرت ﭼﻜﺎوﻛﻬﺎ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ . در ﻣﺰارع آزﻣﺎﻳﺸﻲ، روش ﺗﻮرﮔﺬاري و در ﻣﺰارع زارﻋﻴﻦ اﺳﺘ ﻔﺎده از اﻓﺮاد ﮔﻨﺠﺸﻚ ﭘﺮان و ﺗﻔﻨﮕﺪار ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ و از ﻧﻈﺮ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . واژه ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي : ﻛﻠﺰا - ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن - ﭼﻜﺎوك - ﺧﺴﺎرت - ﺑﻪ زراﻋﻲ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﮔﻴﺎه روﻏﻨﻲ ﻛﻠﺰا ( Brassica napus) ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳﻜـﻲ از ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ داﻧـﻪ ﻫـﺎي روﻏﻨـﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ وزارت ﺟﻬﺎد ﻛﺸﺎور زي ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ روﻏﻦ ﻗﺮار دارد . ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﺼـﻮل ﺑﺎﻋـﺚ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺗﻮﻟﻴـﺪ داﺧﻠﻲ روﻏﻦ ﺧﻮراﻛﻲ و ﻛﺎﻫﺶ واردات اﻳﻦ ﻓﺮآورده ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد . ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ دﻫﻪ، ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺣﺪود 200.000 ﻫﻜﺘﺎر رﺳﻴﺪه اﺳﺖ . در اﻳﺮان ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣـﺎل ﮔﺰارﺷـﺎت ﻣﺘﻌـ ﺪدي ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺸﺎورزان، در ﻣﻮرد ﺧﺴﺎرت ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ روي ﻛﻠـﺰا ﺑـﻪ دﺳـﺘﮕﺎه ﻫـﺎي اﺟﺮاﻳـﻲ وزارت ﺟﻬـﺎد ﻛﺸـﺎورزي ارﺳﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﻴﺮ، اﻛﺜﺮ ﻛﺸﺎورزان ﻛﻠﺰاﻛﺎر اﻳﺮان و ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻛﺸـﺎورزي از اﺳـﺘﺎن ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر، ﺧﺴﺎرت ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﺰا را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺮار داده اﻧﺪ . ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺨﺼﻮص ﭼﻜﺎوك ﻫﺎ در زﻣﺎن روﻳﺶ ﺑﻮﺗـﻪ ﻫـﺎي ﻛﻠـﺰا ( ﭘـﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴـﺘﺎن ) در ﻣﺮاﺣـﻞ دو ﺑﺮﮔـﻲ ﺗـﺎ ﭘﻨﺠﻪ زﻧﻲ ﮔﻴﺎه و ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺎﻗﻪ دﻫﻲ ﺧﺴﺎرت زا ﻫﺴﺘﻨﺪ . ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﻣﺤﺼـﻮل ﺧﺴﺎرت ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ در زﻣﺎن روﻳﺶ اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ رﺷـﺪ ﭘﻨﺠـﻪ اي ﺑﻮﺗـﻪ ﻫـﺎي اﻳـﻦ ﮔﻴـﺎه اﺳـﺖ . ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺑـﺮآورد ﺟﻤﻌﻴﺖ، ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ ﭘﺮﻧـﺪه ﺧﺴـﺎرﺗﺰا ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﮔﺮدﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻃـﻮري ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ ﺻـﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ در ﻧﻘﻄﻪ اي ﺗﺠﻤﻊ و ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ، ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺴﺎرت ﻟﻜﻪ اي در ﺳﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﻛﻨﺘـﺮل ﺧﺴﺎرت اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ( ﺧﺎﻟﻘﻲ زاده و ﻫﻤﻜﺎران 1385 ). ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺳـﺘﻔﺎده ﮔﻮﻧـﻪ ﺧﺴـﺎرﺗﺰا در ﺳـﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺧﺴﺎرت ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ (McKay et al., 1996) . ٢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﻛﻠﺰا، در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺷـﻤﺎل و ﻏـﺮب ﻛﺸـﻮر ﺑـﺎ ﺧﺴـﺎرت ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن روﺑﺮو ﺑﻮده و اراﺋﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرت ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺿﺮوري ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻫﺎي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه، اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻜﻨﻴﻜﻬﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﺎﺷﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴـﺎرت ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ ﺑﻮﺗـﻪ ﻫـﺎي در ﺣـﺎل رﺷﺪ ﻛﻠﺰا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ . دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ زﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده زارﻋﻴﻦ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻬﺮه ﺑﺮدار ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ . ﺗﻐﺬﻳﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن روي ﺑﺮگ ﻛﻠﺰا در ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻘﺎط دﻧﻴﺎ ﺗﻮﺳـﻂ ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﺟﻨــــــﮕﻠﻲ (Columba palumbus) (Inglis et al., 1989) ، ﻏﺎز ﺑﺮﻧﺖ (McKay et al., 1993) (Branta bernicla) ، و ﻗـﻮي ﮔﻨـﮓ (Cygus olor) (Parrot & McKay, 2001) ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ . ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ زﻣﺴﺘﺎن، ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎدي از ﻛﻠـﺰا ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ ﻛﺒﻮﺗﺮﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ، ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ 95 % از ﻛﻠﺰا اﺳﺖ (Inglis et al., 1992) . اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﺧﺴﺎرت ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ روي ﻛﻠﺰا ﻧﺸﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ در اﻳﺮان ﺧﺴﺎرت ﭼﻜﺎوﻛﻬـﺎ روي ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ( ﺧﺎﻟﻘﻲ زاده و ﻫﻤﻜﺎران 1383 ). ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﻀﻠﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن در ﻣﺰارع ﻛﻠﺰا، ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه وﺟﻮد اﻟﻴﺎف ﺳﺒﺰ در ﺟﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ آن ﻫﺎ ﺑﻮد . ﻧﺤﻮه ﺗﻐﺬﻳﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن، ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻨﺪن ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺑﺮگ ﻫﺎي ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﻘﺎر اﺳﺖ . ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌـﺪاد زﻳـﺎد ﻣﺤـﻞ ﺗﺠﻤـﻊ ﻓﻀـﻠﻪ ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣـﺰارع ﻧﺸـﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻜﺎوك ﻫﺎ از اﻳﻦ ﻣﺰ ارع ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ( ﺧـﺎﻟﻘﻲ زاده و ﻫﻤﻜـﺎران .( .( 1383 ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﻠﻲ ﺧﺴﺎرت در 129 ﻟﻜﻪ ﺧﺴﺎرت 1/87 ± /43 46 ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت در اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ( 2/39 ± /82 52 ). ﺑﺮ اﺳﺎس آزﻣﻮن ﻫﺎي آﻣﺎري اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﺑﻴﻦ ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻘـﻪ، ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺴﺎرت زا در اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﮔﻠﺴﺘﺎن و ﻣﺎزﻧﺪران، ﺧﺴﺎرت در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﺰرﻋـﻪ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻮﺗﻪ ﻛﻠـﺰا در ﭘـﻼت ﻫـﺎي ﻟﻜـﻪ ﺧﺴـﺎرت ﺑـﺎ ﭘـﻼت ﻫـﺎي ﻫﻤﺠـﻮار اﺧـﺘﻼف ﻣﻌﻨـﻲ داري وﺟـﻮد داﺷـﺖ (P<0.05) . ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرت ﺑﺎ اﻧﺪازه ﻣﺰرﻋﻪ، ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﺟﺎده و ﺗﻌﺪاد ﻓﻀ ﻠﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻌﻨﻲ دار ﻣﺜﺒﺖ وﻟﻲ ﺑـﺎ ﺗـﺮاﻛﻢ، ارﺗﻔﺎع و ﺗﺎج ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻮﺗﻪ ﻛﻠﺰا ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻌﻨﻲ دار ﻣﻨﻔـﻲ داﺷـﺖ (P<0.05) . در ﻣـﻮرد ﺑﻘﻴـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻳﺎدﺷـﺪه، اﻣـﺎ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲ داري ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ (P>0.05) ( ﺧـﺎﻟﻘﻲ زاده و ﻫﻤﻜـﺎران 1390 ). در ﺧﻮزﺳـﺘﺎن، ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻃـﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي 1386- 1387 ﻧﺸﺎن داد ﻛ ﻪ ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ (.Alauda arvensis Linn) ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ 30- 20 درﺻﺪ ﮔﻴﺎﻫﭽـﻪ ﻫـﺎي ﻛﻠـﺰا را ﻧـﺎﺑﻮد ﻧﻤـﻮده و ﺳـﭙﺲ ﭼﻜـﺎوك ﻛـﺎﻛﻠﻲ (.Galerida cristata Linn) 20- 10 10 درﺻﺪ ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ﻫـﺎ را ﺑـﺎ ﺷـﺪت ﺣـﺪود 10 درﺻـﺪ و و ﮔﻨﺠﺸـﻚ ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ (.Passer domesticus Linn) 10-5 10-5 درﺻﺪ ﮔﻴﺎﻫﭽﻪ ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺷﺪت ﺣﺪود 10 % ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ ( ﺧﻮاﺟﻪ زاده و ﺧﺎﻟﻘﻲ زاده 1390 ). ). ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ داراي ﭘﺮواز ﮔﺮوﻫﻲ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﭘﺎﻳﻴﺰه و زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﺖ ﻛﻠﺰا ﺑﻮد و ﺗﻐﺬﻳـﻪ آن ﻋﻤﺪﺗﺎ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺒﺰ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺨﺼﻮص ﺑﺮگ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا و ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺪاري ﺳـﻨﮕﺮﻳﺰه و ﺻـﺪف ﻫـﺎي ﺷﻜﺴـﺘﻪ ﺣﻠﺰو ن ﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤﻲ از ﺑﺬر ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻮد . در ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻓﻀـﻠﻪ ﻫـﺎ، اﻟﻴـﺎف ﻛﻠـﺰا ﻗﺴـﻤﺖ اﻋﻈـﻢ آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دادﻧﺪ ( ﺧﺎﻟﻘﻲ زاده و ﻫﻤﻜﺎران 1383 ). ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎص ﻣﻨﺎﻃﻖ زراﻋﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﮕﻠﻲ دوري ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ (Lentner, 1998) و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺮﺷﻤﺎري زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ در ﭘﻼاﺗﻬﺎي 10 ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻌـﻲ ٣ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻳﺮﻟﻨﺪ، ﺑﻪ اراﺿﻲ ﻛﺸﺎورزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﻌﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ (Gillings, 2001) . ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ روﺷﻬﺎي ﻛﺸـﺎورزي در اروﭘـﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﻛـﺎﻫﺶ ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﭼﻜـﺎوك آﺳـﻤﺎﻧﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ;Robinson, 2001) (Buckingham, 2001 . اراﺿﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ داراي ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ ارﺗﻔـﺎع ﭘﻮﺷـﺶ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ارﺗﺒـﺎط ﻣﻌﻜـﻮس داﺷﺘﻨﺪ (Thomsen et al., 2001) . ﭼﻜﺎوﻛﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ از ﻣﺮز ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺨﺼـﻮص ﭘﺮﭼﻴﻨﻬـﺎ و درﺧﺘﻬـﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ . آﻧﻬﺎ اراﺿﻲ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻤﺘﺮ و ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اراﺿﻲ داراي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭘﻬﻦ ﺑﺮگ را ﺑﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻔﻲ ﺗﺮﺟﻴ ﺢ ﻣﻲ دادﻧﺪ(Buckingham, 2001) . ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي Green ( 1988) ، ﭼﻜـﺎوك ﻫـﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ در روﻳﺶ ﺑﻬﺎره، ﺑﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ از ﻟﭙﻪ ﻫﺎ و ﺑﺮگ ﻫﺎي ﺟﻮان ﭼﻐﻨﺪر ﻗﻨﺪ، ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺴﺎرت اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ . ﺧﺴﺎرت ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮردن ﺑﺮگ و ﭼﻜﺎوك ﮔﻨﺪﻣﺰار (Melanocorypha calandra) از ﻃﺮﻳﻖ از رﻳﺸﻪ درآوردن ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﺴﺎرت زﻳﺎد و ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜـﺮد در ﻗﻄﻌـﺎت آزﻣﺎﻳﺸـﻲ ﺷﺪ (Halse & Trevenen, 1986) . ﻏﺬاي ﭼﻜﺎوك ﻛﺎﻛﻠﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻣﻮاد ﮔﻴﺎﻫﻲ ( ﺑﺬرﻫﺎ و ﺑﺮﮔﻬـﺎ ) و ﺑـﻲ ﻣﻬﺮﮔـﺎن ( ﺑﺨﺼﻮص ﺳﻮﺳﻜﻬﺎ ) اﺳﺖ . در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب درﻳﺎي ﺧﺰر، ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎﻣﺎ از ﺑﺬر و ﻣﻴﻮه ﮔﻴﺎﻫﺎن /8( 99 %) ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧﺪ (Cramp & Simmons, 1988) . اﻣﺎ در اﻃﺮاف ﺗﻬﺮان ﺟﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ ﭼﻜﺎوك ﻛﺎﻛﻠﻲ را ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺬر ﮔﻴﺎﻫـﺎن ( ﺣﺪود 30 ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ ) ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ (Khaleghizadeh et al., 2005) . ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣـﺎل، اﻳﺠـﺎد ﺧﺴـﺎرت ﺗﻮﺳـﻂ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺤﺼـﻮل ﻧﻴﺴـﺖ . در اﻳﺎ ﻟـﺖ اﺳـﻜﺲ واﻗـﻊ در ﺷـﻤﺎل ﺷـﺮق ﻟﻨـﺪن، ﺣـﺪود 81 % از % ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻫﻮ در روﻳﺶ ﭘﺎﻳﻴﺰه، ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻜﺎوك ﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺧﺴﺎرت دﻳﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ، ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ (Edgar & Isaacson, 1974) . ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺎرت ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن • اﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﺟﺮاﻳﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻠﮕﻪ اي و ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﻛﻢ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب ﻛﺸﻮر ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد . • ﭼﻜﺎوﻛﻬﺎ از ﺧﺎﻧﻮاده Alaudidae ﺑﻮده ﻛﻪ در اﻳﺮان داراي 18 ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ . ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮﻣﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ . آﻧﻬﺎ داراي ﻧﺎﺧﻦ ﺑﻠﻨﺪ در اﻧﮕﺸﺖ ﻋﻘﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﻬﻮه اي ﻫﺴﺘﻨ ﺪ . • ﭼﻜﺎوﻛﻬﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎ در اراﺿﻲ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ، ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﺟﻮﺟﻪ آوري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﺰارع ﻛﺸﺎورزي ﻳﻜﻲ از زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ . ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در زراﻋﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ. • در ﻣﺰارع ﻛﻠﺰاي اﻳﺮان، ﺧﺴﺎرت ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ دو ﮔﻮﻧﻪ ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ ( Alauda arvensis) و ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ ( Galerida cristata) ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﺰا وارد ﻣﻲ ﺷﻮد. • ﭼﻜﺎوك ﻛﺎﻛﻠﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻮده و در ﻃﻮل ﺳﺎل در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺣﻀﻮر دارد. • ﮔﻮﻧﻪ ﭼﻜﺎوك آﺳﻤﺎﻧﻲ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻮده و در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر داراي ﻣﻬﺎﺟﺮت ﭘﺎﻳﻴﺰه و زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ اﺳﺖ ( اوج ﺣﻀﻮر آ ن ﻫﺎ در اﻳﺮان از اواﺳﻂ آﺑﺎن ﺗﺎ اواﺳﻂ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ).