PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWION E PRZEZ MINISTRA ŚRO DOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KAZIMIERZ DOLNY (746) Warszawa 2010 r. Autorzy: Bogusław Bąk*, Adam Szeląg*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*,Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Bogusław Bąk* (plansza A), Joanna Szyborska-Kaszycka* (plansza B) Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska * * Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL”, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2010 Spis treści I. Wstęp – A. Szeląg................................................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza – A. Szeląg..................................................... 4 III. Budowa geologiczna – B. Bąk……………......................................................................... 8 IV. Złoża kopalin - B. Bąk, A. Szeląg........................................................................................ 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Bąk, A. Szeląg....................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – B. Bąk................................................... 20 VII. Warunki wodne – A. Szeląg................................................................................................. 22 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 22 2. Wody podziemne............................................................................................................. 23 VIII. Geochemia środowiska ....................................................................................................... 26 1. Gleby –P. Kwecko........................................................................................................... 26 2. Osady wodne – I. Bojakowska ........................................................................................ 29 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec................................................. 32 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska…………………........................................... 35 X. Warunki podłoża budowlanego – B. Bąk, A. Szeląg ........................................................... 42 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Szeląg......................................................................... 45 XII. Zabytki kultury – A. Szeląg ................................................................................................. 52 XIII. Podsumowanie – A. Szeląg, B. Bąk, K. Wojciechowska…….............................................. 54 XIV Literatura …………............................................................................................................. 56 I. Wstęp Arkusz Kazimierz Dolny Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opra- cowany w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie (plansza A) oraz w Państwowym Instytucie Geologicznym i Przedsiębiorstwie Geologicznym POLGEOL w Warszawie (plansza B) w roku 2009. Mapę wykonano zgodnie z Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, (Instrukcja..., 2005). Przy opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Kazimierz Dolny Mapy geologiczno- gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykonanym w Oddziale Karpackim Państwowe- go Instytutu Geologicznego w Krakowie (Bąk, Szeląg, 2004). Opracowanie sporządzono na pod- kładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Kazimierz Dolny, a plansza B zawiera warstwę informacyjną „Zagrożenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: kopali- ny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoża budowlane- go oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w plano- waniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zalicza- nych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogar- szać stan środowiska. Informacje o zanieczyszczeniu gleb są użyteczne do wskazywania opty- malnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działań gospodarczych. Służyć ma instytucjom, samorządom terytorialnym i administracji pań- stwowej w podejmowaniu decyzji dotyczących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Przedstawiane na niej informacje środowiskowe mogą stanowić pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- 3 wiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa może też być przydatna w kształtowaniu proeko- logicznych postaw lokalnych społeczności oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. W opracowaniu przeanalizowano i wykorzystano materiały archiwalne pochodzące z: Centralnego Archiwum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Urzędów Wojewódzkich i Marszałkowskich w Warszawie i Lublinie, Wojewódzkich Inspektora- tów Ochrony Środowiska w Warszawie i Lublinie, Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznaw- stwa w Puławach oraz urzędów powiatowych i gminnych. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla kompu- terowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza o o Arkusz Kazimierz Dolny rozciąga się między 21 45' a 22 00' długości geograficznej o o wschodniej i 51 10' a 51 20' szerokości geograficznej północnej. Zajmuje powierzchnię około 323 km2. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym nieomal cały ten obszar położony jest na Wyżynie Lubelskiej, a jedynie jego północno-zachodni skrawek należy do Równiny Radomskiej (Kondracki, 2000) (fig. 1). W obrębie Wyżyny Lubelskiej wyróżnia się na tym terenie cztery Mezoregiony – Małopolski Przełom Wisły, Płaskowyż Nałęczowski, Równinę Bełżycką i Kotli- nę Chodelską. Występujące na tym obszarze formy terenu powstały głównie w wyniku: proce- sów fluwialnych, denudacyjnych i eolicznych. Największą część obszaru zajmuje Małopolski Przełom Wisły. Tworzy go rozległa, pła- ska dolina szerokości od 1,5 do 10 km, ciągnąca się południkowo pomiędzy Annopolem na połu- dniu, a Puławami na północy (poza granicami arkusza). Dno doliny pokryte jest madami, które urozmaicają nieliczne piaszczyste, najczęściej wydmowe wzgórza. Liczne starorzecza wypełnio- ne są najczęściej wodą, a starsze gytią lub torfami. Odmienny charakter w stosunku do pozostałej części ma odcinek między Janowcem, a Kazimierzem i Bochotnicą. Jest to obszar przełomowego odcinka Wisły, silnie urzeźbiony, z dużą ilością stromych skarp, krawędzi i wąwozów. Od południowo-wschodniej strony graniczy on z Kotliną Chodelską. Jest to obniżenie o zarysie trójkąta opartego na dolinie Wisły, wypreparowane w mało odpornej na wietrzenie kre- dzie piszącej. Ma ona charakter szerokiej misy o łagodnych stokach i morfologicznie wyróżnia się 4 na tle Wyżyny Lubelskiej niskim położeniem. Dno doliny obniża się od 160 m na wschodzie do 120 m w dolinie Wisły. Wzdłuż jej północnej granicy płynie rzeka Chodelka, prawy dopływ Wisły. Fig. 1. Położenie arkusza Kazimierz Dolny na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica makroregionu, 4 – granica mezoregionu Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.77 – Równina Kozienicka, Mezoregiony Wzniesienia Południowomazowieckiego: 318.86 – Równina Radomska. Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej: 318.98 – Wysoczyzna Lubartowska Mezoregiony Wyżyny Kieleckiej: 342.33 – Przedgórze Iłżeckie. Mezoregiony Wyżyny Lubelskiej: 343.11 – Małopolski Przełom Wisły, 343.12 – Płaskowyż Nałęczowski, 343.13 – Równina Bełżycka, 343.14 – Kotlina Chodelska, 343.15 – Wzniesienia Urzędowskie. Kotlina Chodelska w kierunku północnym przechodzi łagodnym stokiem w Równinę Beł- życką. Zbudowana jest ona ze zdenudowanych peryglacjalnie warstw górnokredowych pokrytych 5 cienką pokrywą czwartorzędu. W porównaniu do pozostałej części Wyżyny Lubelskiej wyróżnia się ona słabą rzeźbą terenu i niewielkimi wysokościami względnymi. Do Płaskowyżu Nałęczowskiego zaliczany jest północno-wschodni skrawek obszaru. Bu- duje go gruba warstwa lessów spoczywająca na warstwach górnokredowych. Płaskowyż osiąga w okolicach Kazimierza 200 m wysokości. W pobliżu doliny Wisły rozcina go gęsta sieć wąwozów. Obszar rozciągający się na północny zachód od doliny Wisły należy do Równiny Radom- skiej. Jest to równina denudacyjna o zdegradowanej pokrywie czwartorzędowej, w podłożu której występują warstwy jurajskie i kredowe. W granicach arkusza przecina ją płytka dolina rzeki Plewki. Obszar arkusza Kazimierz Dolny znajduje się w obszarze