Małgorzata Bereźnicka K u ltu ra pedagogiczna ro d zicó w w społeczeństwie informacyjnym WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU PEDAGOGICZNEGO I KRAKÓW Kultura pedagogiczna rodziców w społeczenstwie informacyjnym Małgorzata Bereźnicka Kultura pedagogiczna rodziców w społeczenstwie informacyjnym Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne 730 Małgorzata Bereźnicka Kultura pedagogiczna rodziców w społeczenstwie informacyjnym Recenzenci prof. zw. dr hab. Józefa Brągiel prof. zw. dr hab. Stanisław Palka © Copyright by Małgorzata Bereźnicka & Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2015 redaktor: Jolanta Grzegorzek projekt okładki: Tomasz Bereźnicki ISSN 0239-6025 ISBN 978-83-7271-932-4 Wydawnictwo Naukowe UP 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 tel./faks 12 662-63-83, tel. 12 662-67-56 e-mail: [email protected] http://www.wydawnictwoup.pl druk i oprawa Zespół Poligraficzny UP, zam. 64/15 Wstęp W życiorysach lata dziecięce są górami, z których rzeka życia bie- rze swój początek, rozpęd i kierunek. Jak śmiemy je lekceważyć? Nie dostrzegamy lat dziecięcych, lekceważącym frazesem zbywa- my lata młodzieńcze. Zdumiewająca, oburzająca ignorancja i non- szalancja wypływa z naszego stosunku do dzieci i młodzieży. Janusz Korczak W świecie, w którym wszystko ulega coraz bardziej dynamicznym przeobraże- niom, niewolne od nich są także wartości i instytucje najważniejsze i podsta- wowe. Do takich należy rodzina, która również podlega rozmaitym wpływom i ewoluuje. Zmienia się jej kształt, zmieniają się funkcje i zadania, a także specy- fika. Pewne jej aspekty związane są z tradycją i sferą aksjologiczną, o które na- leży dbać, by przetrwały mimo czynników, które mogą ją osłabiać. Inne muszą się dostosować do nowoczesności, aby skutecznie w niej funkcjonować. Wychowanie w rodzinie zawsze było naturalnym procesem i nadal takim pozostaje, jednak we współczesnym świecie, pełnym ryzyka, wyzwań i trud- ności, warto opierać ten proces na czymś więcej niż intuicja i – nie zawsze god- ne naśladownictwa – doświadczenia z domu pochodzenia. Z badań wynika, że poziom kultury pedagogicznej w naszym kraju pozostawia wiele do życzenia. Społeczeństwu, w tym osobom zajmującym się wychowaniem – czy to pro- fesjonalnie, z racji wykonywanego zawodu, czy też „naturalnie”, z racji bycia rodzicem – brakuje często wiedzy, świadomości, kompetencji, umiejętności i odpowiednich postaw. Wychowanie, zwłaszcza to, które ma miejsce w rodzi- nie, traktuje się jako coś oczywistego, co istniało od zawsze, więc nie wymaga specjalnego przygotowania. Musi dziwić fakt, że podczas gdy w odniesieniu do coraz większej liczby dziedzin domagamy się uprawnień, których zdobycie wymaga co najmniej ukończenia kursów, to jeśli chodzi o wychowanie, wszy- scy uważają się za specjalistów, niezależnie od wiedzy, doświadczeń czy doko- nań. Fakt ten nie budziłby zapewne większych emocji, gdyby nie dotyczył tak ważnej kwestii i gdyby nie było tak wielu przypadków, potwierdzających tezę, że nie wszyscy nadają się na rodziców i wychowawców. 5 Nie można nikomu zabronić posiadania dzieci, ale korzystne byłoby pod- jęcie działań, które sprawią, że poziom kultury pedagogicznej w Polsce będzie wyższy. Pedagogizacja społeczeństwa oczywiście nie sprawi, że niczym za do- tknięciem czarodziejskiej różdżki, nawet najbardziej patologiczne środowiska zmienią się w środowiska wielostronnego rozwoju. Podjęta jednak na więk- szą skalę, może spowodować, że w kolejnych pokoleniach będzie coraz wię- cej osób świadomie podejmujących trud wychowania dzieci i młodzieży, a co więcej – przekaże im odpowiednie kanony postępowania na przyszłość. Nie- zaprzeczalnym faktem jest, iż w rodzinach powiela się wzorce ukształtowane w macierzystej rodzinie – dlaczego zatem nie zrobić wszystkiego, by były one jak najlepsze? Do tego może (i powinna) przyczynić się sensownie zaplanowa- na i realizowana edukacja rodziców (opiekunów) do wychowania, rozwoju, kształtowania pożądanych postaw dzieci i młodzieży, aby były dobrze przy- gotowane do wspólnego życia w zespole oraz do podjęcia czekających je za- dań w przedszkolu, szkole, pracy. Kształcenie rodziców do zadań wychowaw- czych, edukację w zakresie podstaw teoretycznych i zastosowań pedagogiki w procesie wychowania dzieci, określa się mianem „pedagogizacji”. Termin ten jest krótki, hasłowy i użyteczny, dlatego będę go stosować w tej publikacji. Zaznaczam jednak, że rozumiem go szeroko, zgodnie z wyżej sformułowanymi uwagami, a nie w sposób instrumentalny – jako wyposażanie rodziców w mi- nimum wiedzy z pedagogiki. Pedagogizacja to nie tylko działania naprawcze, które nie zawsze muszą być skuteczne. To przede wszystkim profilaktyka, dla- tego powinna mieć miejsce jak najwcześniej. Należy podkreślić, że nieaktualne jest lekceważenie wychowawczej roli rodziny i przypisywanie tu niebagatelnego znaczenia placówkom opiekuń- czo-wychowawczym. Podkreśla się obecnie priorytetowe znaczenie rodziców jako wychowawców, którzy są nie do zastąpienia,1 mogą jedynie (i powinni) być wspierani przez inne osoby czy instytucje . To, że niektórzy nie są wy- starczająco przygotowani do realizowania zadań opiekuńczych i wychowaw- czych, nie oznacza, iż należy ich w tym zastąpić. Konieczne jest ich edukowa- nie, aby mogli spełniać swe zadania w należyty sposób. Pojęciu rodziny, dokonującym się w jej ramach przeobrażeniom,Wychowanie dziecka roli rowe- współczesnejdziny w wychowaniu rodzinie dzieci, jej specyfice, trudnościom, z jakimi się zmaga, oraz możliwościom jej wspierania,2 poświęciłam książkę pt. Zawarte w niej wiadomości i przemyślenia mogą być po- żytecznym uzupełnieniem czy wprowadzeniem do podejmowanej tu tematyki. Niniejsza książka składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza obej- muje podstawy Pokolenioweteoretyczne. przemiany Na tle literaturyspołecznej świadomościpolskiej i zagranicznej wartości rodziny przed- 1 Z. Frączek, , Wy- Wychowanie dziecka we współczesnej rodzinie, dawnictwo2 Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2011, s. 62. M. Bereźnicka, Wydawnictwo Nau- kowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2014. 6 stawiam zagadnienia związane ze społeczeństwem informacyjnym, kulturą pedagogicznąSpołeczeństwo i pedagogizacją informacyjne rodziców w a Polsce. kultura Część pedagogiczna druga to opis badań wraz z ich analizą i wnioskami, zwieńczonymi własnym projektem. Część I: składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym staram się przedstawić drogę, jaką musi pokonać społeczeństwo informacyjne, aby stać się społeczeństwem wiedzy. Przybliżam genezę i znaczenie powyższych terminów, jak również wskazuję podziały tworzące się w społeczeństwie informacyjnym. Rozdział drugi w całości przeznaczyłam na charakterystykę kultury pedagogicznej. Na podstawie literatury wyjaśniam to pojęcie i omawiam programy kształ- cenia kultury pedagogicznej. Następnie przekonuję o zasadności kształcenia rodziców w problematyce wychowania i prezentuję badania dotyczące kultu- ry pedagogicznej w naszym społeczeństwie, sygnalizując potrzeby związane z tą tematyką. Kolejno opisuję postawy dorosłych w naszym kraju, głównie rodziców, wobec pedagogizacji i podaję przykłady realizowania projektów związanych z tym zagadnieniem. Rozważaniom nad możliwościami i perspek- tywami pedagogizacji w Polsce poświęciłam rozdział trzeci. Charakteryzuję w nim różne działania oświatowe ze strony państwa i środowisk lokalnych, związane z poradnictwem,Kultura pedagogiczna współpracą rodziców rodziców w świetleze szkołą, badań organizacją własnych kur- sów i innych form dokształcania w zakresie wychowania. Część II: ma charakter empiryczny i obejmuje trzy kolejne rozdziały. W rozdziale czwar- tym przedstawiam metodologię zastosowaną w przeprowadzonych przeze mnie badaniach. Omawiam kolejno przedmiot i cel badań, problemy badaw- cze, zmienne, wskaźniki, metody, techniki i narzędzia (charakteryzując do- kładniej wykorzystane przeze mnie główne narządzie badawcze, czyli kwe- stionariusz ankiety), następnie organizację badań oraz grupę respondentów. Rozdział piąty zawiera analizę i interpretację uzyskanego materiału badaw- czego, wnioski z badań własnych oraz konfrontację opinii rodziców z teo- rią dotyczącą pedagogizacji (przy stosowaniu terminu z ubiegłego wieku), a przytaczając terminologię współczesną – z pojęciem kultury pedagogicznej. Obejmuje on również refleksje na temat zastosowania wyników badań we współczesnej rzeczywistości społecznej oraz wnioski uogólniające i sformuło- wania dotyczące kierunków dalszych badań. Książkę zamyka rozdział szósty, w którym ujęłam projekt mojego autorstwa, będący propozycją pedagogizacji społeczeństwa w naszym kraju, ze szczególnym uwzględnieniem grupy, któ- rej poziom kultury pedagogicznej jest w prezentowanej publikacji przedmio- tem najwyższej troski, czyli rodziców. W niniejszej publikacji zajęłam się zagadnieniami kultury pedagogicznej, ponieważ wciąż jeszcze brakuje badań na ten temat, a że dotyka on podstawo- wych wartości, z pewnością zasługuje na uwagę. Dodatkowo problematyka ta 7 mieści się w zakresie moich zainteresowań naukowych, a także jest mi bliska jako matce dwójki dzieci. Równocześnie wierzę, iż przeprowadzone przeze mnie badania, jak również wyciągnięte na ich podstawie wnioski, spostrzeże- nia i refleksje, mogą być przydatne i użyteczne dla różnych grup odbiorców. Mam tu na myśli zarówno rodziców, jak i nauczycieli, pedagogów, dyrektorów szkół, specjalistów tworzących programy szkolne oraz programy studiów, po- lityków i wszystkie osoby, zajmujące się lub interesujące kwestiami edukacyj- nymi, a zwłaszcza wychowaniem dzieci i młodzieży. Dziękuję