Marcin Nabożny "Leksykon Drewnianej Architektury Sakralnej Podkarpacia, t. II: M-Ż", red. Krzysztof Zieliński, Rzeszów 2011 : [recenzja] Rocznik Kolbuszowski 12, 399-421 2012 Recenzja: Leksykon Drewnianej Architektury Sakralnej... 399 KS. MARCIN NABOŻNY – Lublin [Recenzja]: Leksykon Drewnianej Architektury Sakralnej Podkarpacia, t. II: M-ż, red. Krzysztof Zieliński, Rzeszów 2011, Wydawnictwo „Pro Carpathia”, ss. 216, ISBN 978-83-61577-15-7 Kilka miesięcy po ukazaniu się pierwszego tomu Leksykonu Drewnianej Architektury Sakralnej Podkarpacia do rąk czytelników trafił kolejny i ostatni zarazem 2. tom. Redaktorem wydawnictwa jest Krzysztof Zieliński, który prezentowaną publikację przygotował we współpracy i po konsultacjach m.in. z Barbarą Adamską, Damia- nem Nowakiem, ks. dr. Romanem Dubecem, Bogdanem Januszem, Piotrem Klają, Dominikiem Komadą, Janem Krupą, Stanisławem Krycińskim, Pawłem Kusalem, Henrykiem Madejowskim, Januszem Mazurem, Martą Nikiel, Barbarą Stopyrą, Romanem Szubrychtem, Krzysztofem Szuwarowskim, Marcinem Szukałą, Eugeniuszem Zawałeniem, Andrzejem Żygadło. Oba tomy zostały wydane dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Lichtenstein oraz Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Eu- ropejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego1. Drugi tom Leksykonu zawiera opis 124 obiektów drewnianej architektury sakralnej znajdujących się na terenie Podkarpacia. Podobnie jak w pierwszym tomie konsekwentnie opisywany jest każdy z obiektów. Znajdziemy więc informacje o ich historii oraz architekturze i wyposażeniu. Przy każdym obiekcie podana została lokalizacja wraz z zaznaczeniem na mapie województwa. Uwagę czy- 1 M. Nabożny, [Recenzja] Leksykon Drewnianej Architektury Sakralnej Podkarpacia, t. I, red. Krzysztof Zieliński, format A4, ss. 187, Wydawnic- two”Pro Carpathia”, Rzeszów 2011, „Rocznik Kolbuszowski” 11 (2011), s. 251-257. 400 ks. Marcin Nabożny telnika zwracają także ilustrujące omawiane świątynie bardzo liczne i stosownie dopasowane fotografie archiwalne i współczesne. Każdy opis posiada streszczenie w języku angielskim i norweskim. Ponadto przy niektórych obiektach została podana informacja o stronie inter- netowej, gdzie można znaleźć więcej interesujących nas informacji o danym kościele lub cerkwi. Wybrane świątynie opatrzone zostały także ciekawostkami z ich historii lub czasów współczesnych. W tym tomie Leksykonu, podobnie jak w pierwszym, wydawca zamieścił dwie mapy na wewnętrznych stronach okładek. Pierwsza z nich ilustruje rozmieszczenie obiektów drewnianej architektury sakralnej Podkarpacia opisanych w drugim tomie Leksykonu. Dru- ga natomiast prezentuje rozmieszczenia niezachowanych obiektów drewnianej architektury sakralnej na Podkarpaciu, z rozróżnieniem na kaplice i kościoły rzymskokatolickie, kaplice i cerkwie greckoka- tolickie, cerkwie prawosławne, zbory ewangelickie i synagogi. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż drugi tom Leksykonu prezentuje następujące obiekty: 1. Machowa, kościół Trójcy Przenajświętszej 2. Mała, kościół św. Michała Archanioła 3. Manasterz, cerkiew Przemienienia Pańskiego 4. Medyka, kościół śś. Piotra i Pawła 5. Michałówka, kościół św. Michała Archanioła 6. Michniowiec, cerkiew Narodzenia Bogurodzicy 7. Miękisz Nowy, kościół Matki Boskiej Śnieżnej 8. Miękisz Stary, cerkiew Opieki Bogurodzicy 9. Miłków, kościół Matki Boskiej Częstochowskiej 10. Młodowice, cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego i Niepokala- nego Poczęcia Bogarodzicy 11. Młyny, cerkiew Opieki Matki Bożej 12. Moczary, cerkiew Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja 13. Mołodycz, cerkiew Zaśnięcia NMP 14. Morochów, cerkiew Męki Pańskiej 15. Moszczanica, cerkiew św. Michała Archanioła 16. Nienowice, cerkiew Ofiarowania NMP 17. Niewistka, kościół Matki Bożej Anielskiej 18. Nowe Brusno, cerkiew św. Paraskewy 19. Nowosielce Kozickie, kościół św. Jerzego i Tekli 20. Nowosielce, kościół św. Marii Magdaleny 21. Nowosielec, kościół NMP Królowej Polski 22. Obarzym, cerkiew Przemienienia Pańskiego 23. Olchowiec, cerkiew Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja 24. Olszowiec, kaplica Matki Boskiej Śnieżnej 25. Opaka, cerkiew Narodzenia NMP 26. Oparówka, dzwonnica Recenzja: Leksykon Drewnianej Architektury Sakralnej... 401 27. Orelec, cerkiew Zaśnięcia św. Anny 28. Osiek Jasielski, kościół Przemienienia Pańskiego 29. Ostrów, kościół NMP Królowej Polski 30. Paszowa, cerkiew Opieki Matki Bożej 31. Piątkowa, cerkiew św. Dymitra 32. Pielgrzymka, cerkiew św. Michała Archanioła 33. Polana, cerkiew św. Mikołaja 34. Poręby Dymarskie, kościół śś. Stanisława i Wojciecha 35. Prałkowce, dzwonnica 36. Prusie, cerkiew Narodzenia NMP 37. Przemyśl (d. Kruhel Wielki), cerkiew Wniebowstąpienia Pań- skiego 38. Rabe, cerkiew św. Mikołaja 39. Radomyśl nad Sanem, kościół św. Jana Chrzciciela 40. Radoszyce, cerkiew św. Dymitra 41. Radruż, cerkiew św. Paraskewy 42. Radruż, cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy 43. Rakowa, cerkiew Narodzenia Matki Bożej 44. Reczpol, cerkiew Opieki NMP 45. Rogi, kościół św. Bartłomieja 46. Ropczyce-Witkowice, kościół św. Michała Archanioła 47. Ropienka, kościół NMP 48. Rozpucie, kościół Krzyża Świętego i NMP Królowej Polski 49. Roztoka, cerkiew Opieki Bogurodzicy 50. Roztoki Dolne, cerkiew św. Michała Archanioła 51. Równia, cerkiew Opieki Matki Bożej 52. Rudawka, cerkiew św. Sawy 53. Rudenka, cerkiew Opieki Matki Bożej 54. Rudka, cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy 55. Rzepedź, cerkiew św. Mikołaja 56. Sanoczek, cerkiew Narodzenia Bogurodzicy Sanok, Muzeum Budownictwa Ludowego 57. Bączal Dolny, kościół św. Mikołaja Cudotwórcy 58. Grąziowa, cerkiew Narodzenia Bogurodzicy 59. Ropki, cerkiew Narodzenia Bogurodzicy 60. Rosolin, cerkiew św. Onufrego 61. Sanok-Olchowce, cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego 62. Sarnów, zbór protestancki 63. Siedliska, cerkiew św. Michała Archanioła 64. Siemuszowa, cerkiew Przemienienia Pańskiego 65. Sieniawa, cerkiew Narodzenia Bogurodzicy 66. Siennów, kościół Wszystkich Świętych 67. Sławęcin, kościół św. Katarzyny 68. Smolnik nad Sanem, cerkiew św. Michała Archanioła 402 ks. Marcin Nabożny 69. Sonina, kościół św. Jana Chrzciciela 70. Stalowa Wola, kościół św. Floriana 71. Stany, kościół św. Jana Gwalberta i św. Tekli 72. Stare Oleszyce, cerkiew Opieki Bogurodzicy 73. Stefkowa, cerkiew św. Paraskewy 74. Straszydle, kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy 75. Stubienko, cerkiew Narodzenia Bogarodzicy 76. Stubno, dzwonnica 77. Szczawne, cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy 78. Szczutków, cerkiew św. Dymitra Męczennika 79. Szebnie, kościół św. Marcina 80. Szyperki, kaplica NMP 81. Średnia Wieś, kościół Wniebowzięcia NMP 82. Świątkowa Mała, cerkiew św. Michała Archanioła 83. Świątkowa Wielka, cerkiew św. Michała Archanioła 84. Święcany, kościół św. Anny 85. Targowiska, kościół św. Małgorzaty 86. Temeszów, kaplica Matki Bożej Ostrobramskiej 87. Trzcinica, kościół św. Doroty 88. Trzęsówka, kościół św. Anny 89. Turzańsk, cerkiew św. Michała Archanioła 90. Tyniowice, cerkiew św. Dymitra 91. Tyrawa Solna, cerkiew św. Jana Chrzciciela 92. Ulanów, kościół św. Jana Chrzciciela i św. Barbary 93. Ulanów, kościół Świętej Trójcy 94. Ulucz, cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego 95. Ułazów, cerkiew św. Dymitra Męczennika 96. Ustianowa Górna, cerkiew św. Paraskewy 97. Walawa, dzwonnica 98. Wańkowa, cerkiew Narodzenia Bogurodzicy 99. Wapowce, dzwonnica 100. Wara, cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego 101. Wielkie Oczy, cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy 102. Wietrzno, kościół św. Michała Archanioła 103. Wisłok Wielki, cerkiew św. Onufrego Pustelnika 104. Witryłów, cerkiew św. Michała Archanioła 105. Wojtkowa, cerkiew Narodzenia Bogarodzicy 106. Wola Wielka, cerkiew Opieki Bogurodzicy 107. Wólka Niedźwiedzka, kościół Matki Bożej Królowej Polski 108. Wólka Żmijowska, cerkiew Narodzenia Matki Bożej 109. Wrocanka, kościół Wszystkich Świętych 110. Wróblik Szlachecki, cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej 111. Zadąbrowie, cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy 112. Zagórz-Dolina, kościół Narodzenia NMP i bł. E. de Mazenod Recenzja: Leksykon Drewnianej Architektury Sakralnej... 403 113. Zahutyń, kościół Matki Bożej Królowej Polski 114. Zaklików, kościół św. Anny 115. Zalesie, kaplica śś. Tomasza i Zofii 116. Załęże, kościół św. Jana Chrzciciela 117. Zarzecze, kościół Matki Bożej Śnieżnej i św. Judy Tadeusza 118. Zawadka Rymanowska, cerkiew Opieki Bogurodzicy 119. Zgórsko, kościół św. Mikołaja Biskupa i Imienia Maryi 120. Zmiennica, kościół św. Katarzyny z Jasionowa 121. Zwiernik, kościół św. Marcina Biskupa 122. Zwolaki, kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP 123. Żłóbek, cerkiew Narodzenia Bogarodzicy 124. Żmijowiska, cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej Drugi tom Leksykonu zawiera bardzo cenny suplement ewidencjonujący niezachowane drewniane obiekty sakralne z tere- nu województwa podkarpackiego, które zebrał Krzysztof Zieliński. Wykaz 533 niezachowanych obiektów (kościołów, cerkwi, zborów, synagog i dzwonnic) napawa trwogą skalą zniszczeń, często zawinio- nych przez niedbalstwo człowieka lub na skutek losowych wydarzeń. We wstępie do suplementu Autor bardzo szczegółowo analizuje stan drewnianej architektury sakralnej nie tylko Podkarpacia, ale także w Polsce. Ukazuje „wczoraj i dziś” istnienia tych cennych świadków przeszłości i jednocześnie apeluje o ich ochronę z szacunku dla po- koleń, które je tworzyły oraz jako świadectwo wiary dla następnych. Spośród zniszczonych obiektów znajdziemy tutaj informacje o następujących: 1. Albigowa, parafialny kościół rzymskokatolicki Narodzenia Naj- świętszej Marii Panny 2. Arłamów, filialna cerkiew greckokatolicka św. Mikołaja (parafia w Kwaszeninie) 3. Bachów, parafialna cerkiew greckokatolicka